SL HC2
HC 2 Causale modellen van Technisch lezen en Spelling
4 belangrijke bouwstenen van taal
(fonologie, grammatica,
semantiek, pragmatiek).
Fonologie = klankleer van een taal.
Foneem = een klank met een
betekenisvolle onderscheidende
functie. K – a – t.
Fonologisch bewustzijn = het vermogen om klanken op een actieve wijze te kunnen manipuleren.
Fonologische vaardigheden
Er zijn in het onderwijs 4 belangrijke fonologische vaardigheden te onderscheiden die in moeilijkheid
oplopen en die dus steeds later in de ontwikkeling van kinderen een voorspellende waarde gaan
krijgen.
De makkelijkste vaardigheid van het fonologisch bewustzijn is rijmen. De voorspellende waarde van
rijmvaardigheid is het sterkste in groep 1 en 2. Dat geldt eigenlijk ook voor de tweede vaardigheid
van het fonologisch bewustzijn, namelijk analyse, oftewel segmentatie vaardigheid.
De derde vaardigheid betreft synthese. Oftewel, het vermogen om klanken aan elkaar te kunnen
plakken. K – a – t, kat. Deze vaardigheid heeft een sterk voorspellende waarde eind groep 2, begin
groep 3 omdat kinderen dan beginnen met het technisch leren lezen.
De moeilijkste vaardigheid betreft deletie, oftewel klankmanipulatie. Dit is ook de laatste van de
fonologische vaardigheid die kinderen onder de knie moeten krijgen. Die vaardigheid ontwikkeld zich
in groep 3 en verder. Bij deletie wordt een kind gevraagd om een klank uit een woord weg te laten.
Bijv. klok – l, dan zou het kind kok moeten zeggen.
Je ziet vaak in diagnostisch instrumentarium dat ook een deletie taak daarin is opgenomen omdat
deletie tot ver in de basisschool leeftijd een goed discriminerend vermogen heeft en dus bruikbaar
kan worden ingezet in de naderende verklarende diagnostiek naar lezen en spellingsproblemen.
Een geschikt instrument om fonologisch bewustzijn in de onderbouw te meten is bijv het
screeningsinstrument ‘beginnende geletterdheid’ van CITO. Ook wordt vaak gebruik gemaakt van de
DTLAS, diagnostische testbatterij voor technisch lezen en aanvankelijk spellen.
Grammatica
Syntaxis = de regels die we met elkaar hebben afgesproken voor het vormen van correcte zinnen.
1
,SL HC2
Morfologie
binnen de morfologie kom je ook wel het begrip morfeem tegen.
Morfeem = de kleinste betekeniseenheid binnen een woord.
Vrij morfeem = vormt in zijn eentje een woord wat je niet verder kunt opsplitsen in
betekenisdragende delen. Zoals, het morfeem huis.
Gebonden morfeem = bestaat alleen geen woord maar kan aan een bestaand woord worden
toegevoegd en dan betekenis toevoegt. Bijv. het morfeem ver, verhuis.
Semantiek
= betekenisleer. Je ziet hier vaak een sterke link met woordenschat ontwikkeling.
Pragmatiek
= de inzet van taal binnen diverse sociale kaders.
Over pragmatiek komen we tijdens deze cursus niet te spreken.
Als we vervolgens kijken hoe die
verschillende bouwstenen van taal
in het brein zijn terug te vinden, dan
zie je dat elke bouwsteen in dat
brein een eigen plaats heeft. Het
model dat ik je hier laat zien is
gebaseerd op het model van David
Hagoort, dat is een invloedrijk en
toonaangevend
neurowetenschapper.
Wat je hier ziet is de visie van dit moment over hoe taal in ons brein is gerepresenteerd.
Wat van dit model belangrijk is om te onthouden is dat het voor een goede taalontwikkeling
belangrijk is dat die verschillende taalstructuren die allemaal een eigen anatomische afkomst
hebben, dat die met elkaar in verbinding komen te staan. Die moeten als het ware met elkaar praten.
Willen ze dat goed kunnen doen dan hebben ze daar een aansturende component voor nodig. Wat
uit de meest recente neuromodellen blijkt is dat voor een goede taalontwikkeling er ook sprake moet
zijn van controle. Die aansturende component. Dat is de 1 die je hier op het plaatje ziet staan.
Die 1, die controle, die zorgt ervoor dat de taalnetwerken als het ware met elkaar gaan praten, met
elkaar in verbinding komen te staan.
2
, SL HC2
Wat we alleen ook
weten is dat, zeker bij
jonge kinderen, het
brein nog volop in
ontwikkeling is. Waarbij
de verdere
ontwikkeling en de
verdere myelinisatie
van hersencellen, dat
wil zeggen het maken
van verbindingen
tussen hersencellen
zelf, die loopt in het
brein van het kind van
achter naar voor. En de
controle component
van taal zit voor in het brein, die komt dus pas als laatste in dat rijpingsproces aan de beurt. De
meeste verbindingen worden gemaakt tussen 0 en 5 jaar en tussen 12 en 18 jaar. Pas rond een jaar
of 7, en ook hier zit best een aanzienlijke variatie in, beschikken kinderen dus zelf over voldoende
controlevermogens om die taalnetwerken met elkaar te laten praten. Hier zie je dus al de eerste
aanwijzingen vanuit de neurocognitie hoe belangrijk ouders en school hierin zijn. Zij moeten dus
eigenlijk als het ware die controlecomponent van die kinderen overnemen. Zeker voordat kinderen
naar school gaan, spelen ouders een hele belangrijke rol in de stimulering van geletterdheid en
gecijferdheid. Ouders die samen met hun kinderen bezig zijn met letters/cijfers daarvan weten we
dat dat kinderen op de lange termijn een voordeel geeft als zij in het onderwijs met technisch
lezen/spelling/ rekenen aan de slag gaan. Dat heeft dus te maken met die breinprocessen van die
kinderen en het feit dat die controle component tot 7 jaar nog onvoldoende ontwikkeld is.
3
HC 2 Causale modellen van Technisch lezen en Spelling
4 belangrijke bouwstenen van taal
(fonologie, grammatica,
semantiek, pragmatiek).
Fonologie = klankleer van een taal.
Foneem = een klank met een
betekenisvolle onderscheidende
functie. K – a – t.
Fonologisch bewustzijn = het vermogen om klanken op een actieve wijze te kunnen manipuleren.
Fonologische vaardigheden
Er zijn in het onderwijs 4 belangrijke fonologische vaardigheden te onderscheiden die in moeilijkheid
oplopen en die dus steeds later in de ontwikkeling van kinderen een voorspellende waarde gaan
krijgen.
De makkelijkste vaardigheid van het fonologisch bewustzijn is rijmen. De voorspellende waarde van
rijmvaardigheid is het sterkste in groep 1 en 2. Dat geldt eigenlijk ook voor de tweede vaardigheid
van het fonologisch bewustzijn, namelijk analyse, oftewel segmentatie vaardigheid.
De derde vaardigheid betreft synthese. Oftewel, het vermogen om klanken aan elkaar te kunnen
plakken. K – a – t, kat. Deze vaardigheid heeft een sterk voorspellende waarde eind groep 2, begin
groep 3 omdat kinderen dan beginnen met het technisch leren lezen.
De moeilijkste vaardigheid betreft deletie, oftewel klankmanipulatie. Dit is ook de laatste van de
fonologische vaardigheid die kinderen onder de knie moeten krijgen. Die vaardigheid ontwikkeld zich
in groep 3 en verder. Bij deletie wordt een kind gevraagd om een klank uit een woord weg te laten.
Bijv. klok – l, dan zou het kind kok moeten zeggen.
Je ziet vaak in diagnostisch instrumentarium dat ook een deletie taak daarin is opgenomen omdat
deletie tot ver in de basisschool leeftijd een goed discriminerend vermogen heeft en dus bruikbaar
kan worden ingezet in de naderende verklarende diagnostiek naar lezen en spellingsproblemen.
Een geschikt instrument om fonologisch bewustzijn in de onderbouw te meten is bijv het
screeningsinstrument ‘beginnende geletterdheid’ van CITO. Ook wordt vaak gebruik gemaakt van de
DTLAS, diagnostische testbatterij voor technisch lezen en aanvankelijk spellen.
Grammatica
Syntaxis = de regels die we met elkaar hebben afgesproken voor het vormen van correcte zinnen.
1
,SL HC2
Morfologie
binnen de morfologie kom je ook wel het begrip morfeem tegen.
Morfeem = de kleinste betekeniseenheid binnen een woord.
Vrij morfeem = vormt in zijn eentje een woord wat je niet verder kunt opsplitsen in
betekenisdragende delen. Zoals, het morfeem huis.
Gebonden morfeem = bestaat alleen geen woord maar kan aan een bestaand woord worden
toegevoegd en dan betekenis toevoegt. Bijv. het morfeem ver, verhuis.
Semantiek
= betekenisleer. Je ziet hier vaak een sterke link met woordenschat ontwikkeling.
Pragmatiek
= de inzet van taal binnen diverse sociale kaders.
Over pragmatiek komen we tijdens deze cursus niet te spreken.
Als we vervolgens kijken hoe die
verschillende bouwstenen van taal
in het brein zijn terug te vinden, dan
zie je dat elke bouwsteen in dat
brein een eigen plaats heeft. Het
model dat ik je hier laat zien is
gebaseerd op het model van David
Hagoort, dat is een invloedrijk en
toonaangevend
neurowetenschapper.
Wat je hier ziet is de visie van dit moment over hoe taal in ons brein is gerepresenteerd.
Wat van dit model belangrijk is om te onthouden is dat het voor een goede taalontwikkeling
belangrijk is dat die verschillende taalstructuren die allemaal een eigen anatomische afkomst
hebben, dat die met elkaar in verbinding komen te staan. Die moeten als het ware met elkaar praten.
Willen ze dat goed kunnen doen dan hebben ze daar een aansturende component voor nodig. Wat
uit de meest recente neuromodellen blijkt is dat voor een goede taalontwikkeling er ook sprake moet
zijn van controle. Die aansturende component. Dat is de 1 die je hier op het plaatje ziet staan.
Die 1, die controle, die zorgt ervoor dat de taalnetwerken als het ware met elkaar gaan praten, met
elkaar in verbinding komen te staan.
2
, SL HC2
Wat we alleen ook
weten is dat, zeker bij
jonge kinderen, het
brein nog volop in
ontwikkeling is. Waarbij
de verdere
ontwikkeling en de
verdere myelinisatie
van hersencellen, dat
wil zeggen het maken
van verbindingen
tussen hersencellen
zelf, die loopt in het
brein van het kind van
achter naar voor. En de
controle component
van taal zit voor in het brein, die komt dus pas als laatste in dat rijpingsproces aan de beurt. De
meeste verbindingen worden gemaakt tussen 0 en 5 jaar en tussen 12 en 18 jaar. Pas rond een jaar
of 7, en ook hier zit best een aanzienlijke variatie in, beschikken kinderen dus zelf over voldoende
controlevermogens om die taalnetwerken met elkaar te laten praten. Hier zie je dus al de eerste
aanwijzingen vanuit de neurocognitie hoe belangrijk ouders en school hierin zijn. Zij moeten dus
eigenlijk als het ware die controlecomponent van die kinderen overnemen. Zeker voordat kinderen
naar school gaan, spelen ouders een hele belangrijke rol in de stimulering van geletterdheid en
gecijferdheid. Ouders die samen met hun kinderen bezig zijn met letters/cijfers daarvan weten we
dat dat kinderen op de lange termijn een voordeel geeft als zij in het onderwijs met technisch
lezen/spelling/ rekenen aan de slag gaan. Dat heeft dus te maken met die breinprocessen van die
kinderen en het feit dat die controle component tot 7 jaar nog onvoldoende ontwikkeld is.
3
