Hoorcolleges Boze Burgers (hoorcollege 1 tot en met 6)
2020-2021
Universiteit Leiden – Bachelor geschiedenis – jaar 2 – semester 2
Tentamen 1
Hoorcollege 1 Boze Burgers 03022021
Twee gedachten die dit college ter discussie stelt:
1) Boze burgers die zich irrationeel gedragen en de overheid niet willen begrijpen, hoef je niet
serieus te nemen. Hiermee is Te Velde het niet eens. Je moet je afvragen of er bij (groepen
van) dit soort mensen patronen te erkennen zijn en of die te begrijpen zijn. We gaan er niet
vanuit dat alle boze burgers irrationele gedachten hebben en handelingen uitvoeren.
2) De afgelopen paar jaren lijken het tijdperk van de boze burger. Dit is niet waar. Tussen boze
burgers van nu en uit het verleden zijn overeenkomsten te zien.
Zijn coronarelschoppers burgers? Er worden bijvoorbeeld door coronarelschoppers weinig motieven
genoemd. Daarnaast zijn de protesten vaak niet lokaal georganiseerd en speelt de lokale
gemeenschap weinig een rol bij deze protesten (vaak kwamen er buitenstaanders af op de
coronaprotesten en keurde het grootste deel van de lokale gemeenschap het juist af)
Boerenprotesten passen wel in het patroon dat we kennen van boze burgers. Denk hierbij aan het
besmeuren van het provinciehuis en de lokale oriëntatie. Voor deze groep is er naast actieve steun
ook wel iets van een passief begrip bij veel mensen, veel meer dan voor de coronarelschoppers.
Manier waarop bestormers van het Capitool opereerden past ook in patronen. Hoge personen
krijgen van rammel, hun huis wordt binnengedrongen/geschonden en hun spullen worden
geconfisqueerd. Wat dit twijfelachtig maakt is dat dit op de grens zat van een revolutie en dat het
zich richtte op het nationale centrum. Dit is atypisch. Daarnaast werden er grenzen overschreden die
voor velen te ver gingen.
Hypothese
Boze burgers zijn er zeker al vanaf de vroege Republiek. Ze manifesteren zich niet voortdurend en
soms zelfs tijden niet. Toch is er zekere continuïteit in denkbeelden en actierepertoire. Die
continuïteit is er, ondanks alle verschillen tussen de decentrale Republiek en de monarchale
eenheidsstaat.
Continuïteit
1) Een morele, niet revolutionaire, kritiek op politiek of bestuur: het probleem is dat
machthebbers hun werk niet goed doen.
2) Daarom moeten gewone burgers de gemeenschap beschermen (vaak tegen gevaarlijke
buitenstaanders: wij versus zij).
, 3) Vanwege de ernst van de zaak mag enig geweld worden gebruikt, liefst ‘traditioneel geweld’
met symbolische lading.
4) Dat is gerechtvaardigd omdat de machthebbers niet luisteren, boze burgers worden niet
gehoord.
5) Historici zien dit gedrag en deze ideeën in de late middeleeuwen in de Republiek, maar veel
blijft na 1800 bestaan (hypothese).
6) Echte continuïteit in protestvormen, motieven (gevoel van vernedering of verdediging
gemeenschap) en deelnemers (jonge mannen).
Het geweld kent de patronen van de ‘repertoires of collective action’ (Tilly): wanneer het volk in
opstand komt, zitten daar bepaalde patronen in.
Gerard Rooijakkers spreekt over volksgerichten (charivari’s) in de volkscultuur.
Grote en Kleine Tradities
Boone en Prak kijken in hun artikel naar de overeenkomsten in de ideologische onderbouw en
organisatie van opstanden vanaf de vroege middeleeuwen tot ongeveer 1800. Zij leggen de nadruk
op de ouderdom van opstandige tradities. Minder expliciet gaan zij erop in waarom zij denken dat
deze traditie rond 1800 stopt. Dit koppelen zij nogal snel aan de val van het ancien regime in de
Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden. Hypothese van dit college is dat tradities van opstandigheid
van voor 1800 ook na 1800 nog relevant bleven.
Grote traditie:
Manier waarop steden, soms in samenwerking met adel, optrekken tegen vorstelijke politiek.
Artikel stelt dat dit in de middeleeuwen al gebeurde. Er waren niet alleen veel opstanden,
ook waren zij onderling verweven. Bepaalde teksten specifiek ontworpen voor bepaalde
gewesten/situaties worden breed toegepast en aangehaald.
Blijde inkomst (1356): tekst gemaakt voor Brabant waarin er wordt afgesproken dat vorsten
en onderdanen over en weer plichten hebben.
Groot Privilege (1477): aantal steden zegt tegen laatste Bourgondiër dat zij hun gezag alleen
accepteren als er afgesproken kan worden dat deze familie uit hun macht gezet kan worden
wanneer zij hun afspraken niet nakomen.
Dit diende als inspiratie voor de Pacificatie van Gent (1576) en het Plakkaat van Verlating
(1581). Ook in de Patriottentijd zijn mensen nog in de weer met deze oude teksten waarin
men in opstand kwam tegen vorstelijke macht.
Kleine traditie:
Traditie van opstanden binnen steden waarin stedelingen in opstand komen tegen hun lokale
overheid.
Dit wordt vaak gedaan als ‘corporatie’: gildes of schutterijen.
Opstanden in de Grote Traditie gaan gepaard met opstanden in de Kleine Traditie.
Omgekeerd wijst wel niet iedere kleine opstand op een op handen zijnde grote opstand.
Overeenkomsten twee tradities:
Beroep algemeen belang: ‘bonum commune’. Zorgt overheid hier niet voor, dan moeten wij
het doen.
, Conservatief: eisen worden geformuleerd in de zin van ‘vroeger hadden we goede
afspraken/rechten/privileges en deze worden nu niet nagekomen’. Men wil geen nieuw
systeem, maar overheden eraan herinneren wat de goede, oude stand van zaken is.
Beide zijn geworteld in ‘stedelijk republikanisme’: men ziet de stad als politieke
gemeenschap waarin alle burgers belangen hebben die zij moeten en mogen beschermen.
Representatie:
Elites opereren namens de burgerij, maar moeten de burgerij ook vertegenwoordigen. Dit gebeurt
niet via verkiezingen, maar via het soort beleid dat er gevoerd wordt.
In kleine en grote traditie zien we dat burgers hun overheden tot orde roepen.
Weinig programmatische teksten die de eisen van boze burgers aangeven. Onze belangrijkste bron is
dus de praktijk: actierepertoires. Ook kunnen we een vergelijking trekken tussen normale en
oproerige vormen van interactie tussen bestuurders en bestuurden.
De norm van de stad in de vroegmoderne tijd:
De stad is een organisch lichaam. De elite is het hoofd, maar de andere lichaamsdelen zijn
ook noodzakelijk. Dit maakt van de stad een corporatieve organisatie.
Stad als huishouden met bestuurders als vaders van de burgerij: moeten streng maar
rechtvaardig zijn. Hoge mate paternalisme in gedrag overheden vanzelfsprekend.
Inwoners niet gezien als mensen die allemaal hetzelfde zijn. Verschil tussen burgers en
ingezetenen.
Legale inspraak:
Soms hebben burgers inspraak via verkiezingen, dit is echter uitzonderlijk.
Vaak inspraak burgers via andere lichamen zoals gilden, schutterijen, gebuurten,
broederschappen, kerk.
Individuele recht op petitie.
Keur: stedelijke regelingen, vaak gemaakt op verzoek van burgers.
Inspraak door middel van oproeren:
Oproeren zijn ook een middel van inspraak: je laat je stem horen.
Lijken vaak chaotisch, maar vaak gecontroleerd karakter/spiegeling overheid. Denk aan het
optrekken met vaandels en op de officiële executieplaats dingen vernietigen.
Actiepatronen:
Mobiliseren naar model schutterij.
Op belangrijke publieke plaatsen.
Symbolische vernederingen.
Eisenpakketten.
Plunderingen maakten in de vroegmoderne tijd een belangrijk deel uit van het
actierepertoire van boze burgers:
Pachtersoproer: huizen pachters binnenvallen en hun spullen vernietigen. Stelen was echter
niet de bedoeling. Er zijn dus blijkbaar best strakke regelingen voor opstandigheid.
Hoorcollege 2 Boze Burgers 10022021
2020-2021
Universiteit Leiden – Bachelor geschiedenis – jaar 2 – semester 2
Tentamen 1
Hoorcollege 1 Boze Burgers 03022021
Twee gedachten die dit college ter discussie stelt:
1) Boze burgers die zich irrationeel gedragen en de overheid niet willen begrijpen, hoef je niet
serieus te nemen. Hiermee is Te Velde het niet eens. Je moet je afvragen of er bij (groepen
van) dit soort mensen patronen te erkennen zijn en of die te begrijpen zijn. We gaan er niet
vanuit dat alle boze burgers irrationele gedachten hebben en handelingen uitvoeren.
2) De afgelopen paar jaren lijken het tijdperk van de boze burger. Dit is niet waar. Tussen boze
burgers van nu en uit het verleden zijn overeenkomsten te zien.
Zijn coronarelschoppers burgers? Er worden bijvoorbeeld door coronarelschoppers weinig motieven
genoemd. Daarnaast zijn de protesten vaak niet lokaal georganiseerd en speelt de lokale
gemeenschap weinig een rol bij deze protesten (vaak kwamen er buitenstaanders af op de
coronaprotesten en keurde het grootste deel van de lokale gemeenschap het juist af)
Boerenprotesten passen wel in het patroon dat we kennen van boze burgers. Denk hierbij aan het
besmeuren van het provinciehuis en de lokale oriëntatie. Voor deze groep is er naast actieve steun
ook wel iets van een passief begrip bij veel mensen, veel meer dan voor de coronarelschoppers.
Manier waarop bestormers van het Capitool opereerden past ook in patronen. Hoge personen
krijgen van rammel, hun huis wordt binnengedrongen/geschonden en hun spullen worden
geconfisqueerd. Wat dit twijfelachtig maakt is dat dit op de grens zat van een revolutie en dat het
zich richtte op het nationale centrum. Dit is atypisch. Daarnaast werden er grenzen overschreden die
voor velen te ver gingen.
Hypothese
Boze burgers zijn er zeker al vanaf de vroege Republiek. Ze manifesteren zich niet voortdurend en
soms zelfs tijden niet. Toch is er zekere continuïteit in denkbeelden en actierepertoire. Die
continuïteit is er, ondanks alle verschillen tussen de decentrale Republiek en de monarchale
eenheidsstaat.
Continuïteit
1) Een morele, niet revolutionaire, kritiek op politiek of bestuur: het probleem is dat
machthebbers hun werk niet goed doen.
2) Daarom moeten gewone burgers de gemeenschap beschermen (vaak tegen gevaarlijke
buitenstaanders: wij versus zij).
, 3) Vanwege de ernst van de zaak mag enig geweld worden gebruikt, liefst ‘traditioneel geweld’
met symbolische lading.
4) Dat is gerechtvaardigd omdat de machthebbers niet luisteren, boze burgers worden niet
gehoord.
5) Historici zien dit gedrag en deze ideeën in de late middeleeuwen in de Republiek, maar veel
blijft na 1800 bestaan (hypothese).
6) Echte continuïteit in protestvormen, motieven (gevoel van vernedering of verdediging
gemeenschap) en deelnemers (jonge mannen).
Het geweld kent de patronen van de ‘repertoires of collective action’ (Tilly): wanneer het volk in
opstand komt, zitten daar bepaalde patronen in.
Gerard Rooijakkers spreekt over volksgerichten (charivari’s) in de volkscultuur.
Grote en Kleine Tradities
Boone en Prak kijken in hun artikel naar de overeenkomsten in de ideologische onderbouw en
organisatie van opstanden vanaf de vroege middeleeuwen tot ongeveer 1800. Zij leggen de nadruk
op de ouderdom van opstandige tradities. Minder expliciet gaan zij erop in waarom zij denken dat
deze traditie rond 1800 stopt. Dit koppelen zij nogal snel aan de val van het ancien regime in de
Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden. Hypothese van dit college is dat tradities van opstandigheid
van voor 1800 ook na 1800 nog relevant bleven.
Grote traditie:
Manier waarop steden, soms in samenwerking met adel, optrekken tegen vorstelijke politiek.
Artikel stelt dat dit in de middeleeuwen al gebeurde. Er waren niet alleen veel opstanden,
ook waren zij onderling verweven. Bepaalde teksten specifiek ontworpen voor bepaalde
gewesten/situaties worden breed toegepast en aangehaald.
Blijde inkomst (1356): tekst gemaakt voor Brabant waarin er wordt afgesproken dat vorsten
en onderdanen over en weer plichten hebben.
Groot Privilege (1477): aantal steden zegt tegen laatste Bourgondiër dat zij hun gezag alleen
accepteren als er afgesproken kan worden dat deze familie uit hun macht gezet kan worden
wanneer zij hun afspraken niet nakomen.
Dit diende als inspiratie voor de Pacificatie van Gent (1576) en het Plakkaat van Verlating
(1581). Ook in de Patriottentijd zijn mensen nog in de weer met deze oude teksten waarin
men in opstand kwam tegen vorstelijke macht.
Kleine traditie:
Traditie van opstanden binnen steden waarin stedelingen in opstand komen tegen hun lokale
overheid.
Dit wordt vaak gedaan als ‘corporatie’: gildes of schutterijen.
Opstanden in de Grote Traditie gaan gepaard met opstanden in de Kleine Traditie.
Omgekeerd wijst wel niet iedere kleine opstand op een op handen zijnde grote opstand.
Overeenkomsten twee tradities:
Beroep algemeen belang: ‘bonum commune’. Zorgt overheid hier niet voor, dan moeten wij
het doen.
, Conservatief: eisen worden geformuleerd in de zin van ‘vroeger hadden we goede
afspraken/rechten/privileges en deze worden nu niet nagekomen’. Men wil geen nieuw
systeem, maar overheden eraan herinneren wat de goede, oude stand van zaken is.
Beide zijn geworteld in ‘stedelijk republikanisme’: men ziet de stad als politieke
gemeenschap waarin alle burgers belangen hebben die zij moeten en mogen beschermen.
Representatie:
Elites opereren namens de burgerij, maar moeten de burgerij ook vertegenwoordigen. Dit gebeurt
niet via verkiezingen, maar via het soort beleid dat er gevoerd wordt.
In kleine en grote traditie zien we dat burgers hun overheden tot orde roepen.
Weinig programmatische teksten die de eisen van boze burgers aangeven. Onze belangrijkste bron is
dus de praktijk: actierepertoires. Ook kunnen we een vergelijking trekken tussen normale en
oproerige vormen van interactie tussen bestuurders en bestuurden.
De norm van de stad in de vroegmoderne tijd:
De stad is een organisch lichaam. De elite is het hoofd, maar de andere lichaamsdelen zijn
ook noodzakelijk. Dit maakt van de stad een corporatieve organisatie.
Stad als huishouden met bestuurders als vaders van de burgerij: moeten streng maar
rechtvaardig zijn. Hoge mate paternalisme in gedrag overheden vanzelfsprekend.
Inwoners niet gezien als mensen die allemaal hetzelfde zijn. Verschil tussen burgers en
ingezetenen.
Legale inspraak:
Soms hebben burgers inspraak via verkiezingen, dit is echter uitzonderlijk.
Vaak inspraak burgers via andere lichamen zoals gilden, schutterijen, gebuurten,
broederschappen, kerk.
Individuele recht op petitie.
Keur: stedelijke regelingen, vaak gemaakt op verzoek van burgers.
Inspraak door middel van oproeren:
Oproeren zijn ook een middel van inspraak: je laat je stem horen.
Lijken vaak chaotisch, maar vaak gecontroleerd karakter/spiegeling overheid. Denk aan het
optrekken met vaandels en op de officiële executieplaats dingen vernietigen.
Actiepatronen:
Mobiliseren naar model schutterij.
Op belangrijke publieke plaatsen.
Symbolische vernederingen.
Eisenpakketten.
Plunderingen maakten in de vroegmoderne tijd een belangrijk deel uit van het
actierepertoire van boze burgers:
Pachtersoproer: huizen pachters binnenvallen en hun spullen vernietigen. Stelen was echter
niet de bedoeling. Er zijn dus blijkbaar best strakke regelingen voor opstandigheid.
Hoorcollege 2 Boze Burgers 10022021
