Samenvatting SWK 3
Het gezin als opvoedomgeving
Pedagogische basisdoelen:
➢ Voldoen aan basale behoeften: voeding en verzorging.
➢ Emotionele ondersteuning/waarborgen van emotionele veiligheid.
➢ Ontwikkelingsstimulering (niet teveel en niet te weinig).
Opvoedstijl
➢ De algemene manier waarop een ouder zich gedraagt tegenover een kind in
verschillende opvoedsituaties.
➢ Is een weergave van het algemene patroon en de aard van opvoeden, maar staat
niet gelijk aan het opvoedgedrag dat ouders vertonen in specifieke situaties:
opvoedgedrag is sterk situatiegebonden, en ook kind gebonden.
Theorie: een paar voorbeelden
➢ De theorie van het zonnestelsel van Copernicus.
➢ De evolutietheorie van Charles Darwin.
➢ De theorie van Freud over de psychoseksuele ontwikkeling van de mens.
➢ De theorie van Skinner (behaviorisme) over de manier waarop mensen leren.
➢ De theorie van Piaget over de kinderlijke ontwikkeling.
Wat is een theorie?
“Een systeem van logisch samenhangende – niet strijdige – beweringen, opvattingen
en begrippen betreffende een werkelijkheidsgebied, die zo zijn geformuleerd dat er
toetsbare hypotheses (aannames) uit afgeleid kunnen worden.”
➔ Naar bepaalde opvattingen kan onderzoek gedaan worden en daar kan je
verschillende aannames uit afleiden. Onderzoek doen is wel iets wat steeds blijft
ontwikkelen, sommige hypotheses worden zelfs ontbonden.
Wat kun je met een theorie?
Verschijnselen of gedrag van mensen beschrijven, verklaren en uitkomsten
voorspellen.
➢ Bij observaties observeer je gedrag en met theorie kun je controleren of dat
overeenkomt met wat ‘normaal gedrag’ is.
Theorie in de praktijk
➢ Ook wel omschreven als: de ‘bril’/zienswijze waarmee je een vraagstuk of werkwijze
bekijkt.
➢ Belangrijk is om bewust te zijn van de zienswijze/bril waarmee je naar de
werkelijkheid kijkt.
Een model
Een model is een schematische weergave van een verschijnsel in de werkelijkheid dat
gebruikt kan worden om de werkelijkheid te beschrijven.
Modellen en theorieën in de pedagogiek
➢ Het balansmodel.
➢ De theorie over Bronfenbrenner.
Balansmodel: brengt de beschermende- en de risicofactoren van een kind in beeld.
Theorie van Bronfenbrenner: omschrijft de omgeving van de adolescent als een ui, met
verschillende lagen. Hoe dichter de laag bij de adolescent staat, hoe meer directe invloed die
laag op de adolescent heeft.
, Het balansmodel
➢ Het balansmodel is een model waarin factoren die invloed uitoefenen op de
ontwikkeling van een kind in beeld zijn gebracht.
➢ De factoren bevinden zich op drie niveaus, het zogenaamde micro-, meso- en
macroniveau.
Microniveau: ouder-, kind- en gezinsfactoren. Eigenschappen van de ouders, het kind en
het gezinssysteem (opvoeding en gezinsinteracties) staan hier centraal.
Mesoniveau: sociale factoren, gezinsfactoren en buurtfactoren worden onderscheiden.
Hierbij kan worden gedacht aan het sociale netwerk, sociale bindingen (bijvoorbeeld de
school) en de kwaliteit van de buurt (sociale buurtcohesie). In het algemeen kunnen deze
factoren als steunend worden beschouwd.
Macroniveau: maatschappelijke achtergrondfactoren. De sociaal economische positie
(opleiding, werk, inkomen) spelen hier een rol. Hier gaat het dus om maatschappelijke en
culturele condities die het gezinsleven bepalen. Sociale steun is hierbij een belangrijke
beschermende factor. Sociale en maatschappelijke omgevingsfactoren hebben een sterke
invloed op condities waarbinnen de opvoeding plaatsvindt.
Factoren in het balansmodel
Beschermende factoren: factoren die een positief effect hebben op de ontwikkeling van
kinderen.
Risicofactoren: factoren die een risico vormen voor de ontwikkeling van kinderen.
Beschermende factoren bieden bescherming tegen factoren die de ontwikkeling kunnen
verstoren (risicofactoren). Ze hebben een zogenaamd ‘bufferend effect’.
Het balansmodel
Draaglast Draagkracht
Ontwikkelings-, opvoedings- Kind-, ouder- en
en levenstaken gezinsvaardigheden
Risicofactoren Beschermende factoren
I Microsysteem
Handicap Hoge intelligentie
Negatief zelfbeeld 1. Kind factoren Positief zelfbeeld
Laag geboortegewicht
2. Ouder factoren Stabiele persoonlijkheid
Ziekte of stoornis Goede gezondheid
Verslaving Positieve jeugdervaringen
3. Gezinsfactoren
Jeugdtrauma’s
Opvoedingscompetenties
Autoritaire opvoedingsstijl Affectieve gezinsrelatie
Echtscheiding
Conflicten
Isolement II Mesosysteem Sociale steun
Conflicten Familie en vrienden
Gebrekkige sociale bindingen 4. Sociale (gezins)factoren Goede sociale binding
Sociale cohesie
Sociale desintegratie 5. Sociale (buurt)factoren Goede en toegankelijke
Verpaupering
sociale en pedagogische
Slechte sociale
infrastructuur
(buurt)voorzieningen
Onderwijs, zorg en welzijn
Het gezin als opvoedomgeving
Pedagogische basisdoelen:
➢ Voldoen aan basale behoeften: voeding en verzorging.
➢ Emotionele ondersteuning/waarborgen van emotionele veiligheid.
➢ Ontwikkelingsstimulering (niet teveel en niet te weinig).
Opvoedstijl
➢ De algemene manier waarop een ouder zich gedraagt tegenover een kind in
verschillende opvoedsituaties.
➢ Is een weergave van het algemene patroon en de aard van opvoeden, maar staat
niet gelijk aan het opvoedgedrag dat ouders vertonen in specifieke situaties:
opvoedgedrag is sterk situatiegebonden, en ook kind gebonden.
Theorie: een paar voorbeelden
➢ De theorie van het zonnestelsel van Copernicus.
➢ De evolutietheorie van Charles Darwin.
➢ De theorie van Freud over de psychoseksuele ontwikkeling van de mens.
➢ De theorie van Skinner (behaviorisme) over de manier waarop mensen leren.
➢ De theorie van Piaget over de kinderlijke ontwikkeling.
Wat is een theorie?
“Een systeem van logisch samenhangende – niet strijdige – beweringen, opvattingen
en begrippen betreffende een werkelijkheidsgebied, die zo zijn geformuleerd dat er
toetsbare hypotheses (aannames) uit afgeleid kunnen worden.”
➔ Naar bepaalde opvattingen kan onderzoek gedaan worden en daar kan je
verschillende aannames uit afleiden. Onderzoek doen is wel iets wat steeds blijft
ontwikkelen, sommige hypotheses worden zelfs ontbonden.
Wat kun je met een theorie?
Verschijnselen of gedrag van mensen beschrijven, verklaren en uitkomsten
voorspellen.
➢ Bij observaties observeer je gedrag en met theorie kun je controleren of dat
overeenkomt met wat ‘normaal gedrag’ is.
Theorie in de praktijk
➢ Ook wel omschreven als: de ‘bril’/zienswijze waarmee je een vraagstuk of werkwijze
bekijkt.
➢ Belangrijk is om bewust te zijn van de zienswijze/bril waarmee je naar de
werkelijkheid kijkt.
Een model
Een model is een schematische weergave van een verschijnsel in de werkelijkheid dat
gebruikt kan worden om de werkelijkheid te beschrijven.
Modellen en theorieën in de pedagogiek
➢ Het balansmodel.
➢ De theorie over Bronfenbrenner.
Balansmodel: brengt de beschermende- en de risicofactoren van een kind in beeld.
Theorie van Bronfenbrenner: omschrijft de omgeving van de adolescent als een ui, met
verschillende lagen. Hoe dichter de laag bij de adolescent staat, hoe meer directe invloed die
laag op de adolescent heeft.
, Het balansmodel
➢ Het balansmodel is een model waarin factoren die invloed uitoefenen op de
ontwikkeling van een kind in beeld zijn gebracht.
➢ De factoren bevinden zich op drie niveaus, het zogenaamde micro-, meso- en
macroniveau.
Microniveau: ouder-, kind- en gezinsfactoren. Eigenschappen van de ouders, het kind en
het gezinssysteem (opvoeding en gezinsinteracties) staan hier centraal.
Mesoniveau: sociale factoren, gezinsfactoren en buurtfactoren worden onderscheiden.
Hierbij kan worden gedacht aan het sociale netwerk, sociale bindingen (bijvoorbeeld de
school) en de kwaliteit van de buurt (sociale buurtcohesie). In het algemeen kunnen deze
factoren als steunend worden beschouwd.
Macroniveau: maatschappelijke achtergrondfactoren. De sociaal economische positie
(opleiding, werk, inkomen) spelen hier een rol. Hier gaat het dus om maatschappelijke en
culturele condities die het gezinsleven bepalen. Sociale steun is hierbij een belangrijke
beschermende factor. Sociale en maatschappelijke omgevingsfactoren hebben een sterke
invloed op condities waarbinnen de opvoeding plaatsvindt.
Factoren in het balansmodel
Beschermende factoren: factoren die een positief effect hebben op de ontwikkeling van
kinderen.
Risicofactoren: factoren die een risico vormen voor de ontwikkeling van kinderen.
Beschermende factoren bieden bescherming tegen factoren die de ontwikkeling kunnen
verstoren (risicofactoren). Ze hebben een zogenaamd ‘bufferend effect’.
Het balansmodel
Draaglast Draagkracht
Ontwikkelings-, opvoedings- Kind-, ouder- en
en levenstaken gezinsvaardigheden
Risicofactoren Beschermende factoren
I Microsysteem
Handicap Hoge intelligentie
Negatief zelfbeeld 1. Kind factoren Positief zelfbeeld
Laag geboortegewicht
2. Ouder factoren Stabiele persoonlijkheid
Ziekte of stoornis Goede gezondheid
Verslaving Positieve jeugdervaringen
3. Gezinsfactoren
Jeugdtrauma’s
Opvoedingscompetenties
Autoritaire opvoedingsstijl Affectieve gezinsrelatie
Echtscheiding
Conflicten
Isolement II Mesosysteem Sociale steun
Conflicten Familie en vrienden
Gebrekkige sociale bindingen 4. Sociale (gezins)factoren Goede sociale binding
Sociale cohesie
Sociale desintegratie 5. Sociale (buurt)factoren Goede en toegankelijke
Verpaupering
sociale en pedagogische
Slechte sociale
infrastructuur
(buurt)voorzieningen
Onderwijs, zorg en welzijn
