STRAFRECHT:
TITEL I: ALGEMENE INLEIDING
1
,HOOFDSTUK 1: DEFINITIE
2 SOORTEN STRAFRECHT (MATERIEEL EN FORMEEL)
Strafrecht = sanctioneren van bepaald gedrag = opgedeeld in 2 delen
Materieel strafrecht (= verbodsbepalingen + straffen)
Het geheel der rechtsregels waardoor bepaalde gedragingen strafbaar worden gesteld en gesanctioneerd
→ bepaald wat het misdrijf is en welke straf er op staat bv. diefstaf
→ gaat om specifieke gedragingen die als misdrijf geclassificeerd worden en waar een wettelijk bepaalde straf
op staat -> materieel strafrecht bevat verbodsbepalingen (= bepalingen die ons iets verbieden) en hun straffen
- De strafuitvoering = hoe wordt de straf uitgevoerd – behoort ook tot het materieel strafrecht
Formeel strafrecht (= strafprocesrecht)
Het geheel van de procedurele spelregels volgens welke het materieel strafrecht wordt toegepast → hoe
worden misdrijven vastgesteld? Wat is de procedure? Welke RB is bevoegd?...
Internationaal strafrecht = een tak op zich want SR is grotendeels nationale aangelegenheid → strafrecht hangt
nauw samen met de staat en elke staat doet dat op een eigen manier en volgens andere principes – wat bij
grensoverschrijdende conflicten bv. Belg vermoord een Turk in Turkije → meestal SR toegepast van land waar
misdrijf is gepleegd ongeacht de nationaliteit van de betrokkenen
=> zware misdrijven zijn echter wel geïnternationaliseerd bv. genocide en ook bepaalde regelingen zoals de
uitlevering behoren tot het IR SR maar strafecht blijft grotendeels een nationale aangelegenheid
STRAFRECHT ≠ TUCHTRECHT
- In het tuchtrecht worden er niet-punitieve sancties opgelegd => je wordt niet echt gestraft
Kortom:
- Formeel strafrecht (= strafprocesrecht = strafvordering) → procesrecht van het strafrecht, geeft aan welke
procedure gevolgd moet worden wanneer iemand het materiele strafrecht heeft overtreden
- Materiele strafrecht bepaald wat wel en niet strafbaar is (hier houden wij ons mee bezig)
STRAFWETBOEK:
BOEK 1 → algemene principes van het SR (wat een misdrijf is + straffen die er zijn)
BOEK 2 → specifieke misdrijven en hun straffen
Ook andere wetten waar strafbepalingen in staan → bijzonder strafrecht bv. drugswet
2
,HOOFDSTUK 2: HISTORISCH OVERZICHT
ARCHAÏSCHE STELSELS
Toen bestond strafrecht in de huidige zin nog niet – SR hoe we het nu kennen heeft nood aan een maatschappij
die voldoende uitgewerkt is zodat er een overheid is die het strafrecht kan afdwingen – vroeger was SR eerder
een PVR-aangelegenheid
Het ging om een primitieve maatschappij waarbij voornamelijk het talio-recht werd toegepast
- Talio-recht = recht der wedervergelding, als iemand je iets aandoet terug doen
o Dit werd gedaan in de primitieve maatschappijen omdat er geen overheid en rechtbanken waren
→ er is geen georganiseerde reactie op misdrijven
o Het strafrecht was dus een soort privé aangelegenheid: wraakneming door (de familie van) het
slachtoffer tegen (de familie van) de dader (recht in eigen handen nemen mocht wel)
o Geen overheid
o Moderne begrippen als de proportionaliteit tussen misdrijf en sanctie en het persoonlijk karakter
van de straffen zijn onbekend.
▪ Dit systeem is gebaseerd op het recht van de sterkste, veeleer dan op noties van
gerechtigheid. Alleen de sterkste families leven in veiligheid.
o bv. Duel, Kanun (een beetje talio recht in Albanië)
Strafrecht gegroeid uit private wraakneming (als hij mij pijn doet doe ik hem pijn, dat is mijn recht), talio-recht
is een v/d voorlopers van strafrecht. Er zijn nog aspecten van dat talio-recht → slachtoffers worden bijvoorbeeld
betrokken bij het strafproces.
Doordat het leidt tot afrekeningen niet enkel tussen slachtoffer en dader, maar ook tussen de families van de
betrokkenen mondt het vaak uit in oorlogen die gehele streken onveilig maken
- GEVOLG van de veiligheidsproblematiek = katalysator voor het ontstaan van idee van
overheidstussenkomst in de middeleeuwen
DE MIDDELEEUWEN
In de middeleeuwen is er wat vooruitgang, de Germaanse stammen evolueren naar een: Oudgermaanse
strafproces & romano-canonieke strafprocedure.
Naarmate er meer overheid komt, gaat deze zich bezig houden met verboden opleggen en ook voorzieningen
treffen om straffen te bepalen MAAR aanvankelijk nam die overheid een bemiddelende positie in, overheid
respecteerde dus die private aspecten van het misdrijf → dat het toch een aangelegenheid is tussen de partijen
(i.t.t. vandaag → SR is zogezegd een aangelegenheid van de staat – de staat gaat je straffen) – toen erkende de
overheid dat het een private aangelegenheid was
3
, Het Oudgermaanse strafproces (→ accusatoir)
- Accusatoir (definitie vandaag): vorm van strafprocedure waarbij de overheid een forum wil bieden voor
dader en slachtoffer, rechter = passieve rol, rechter luister naar debat tussen aanklager en een dader en
neemt zo een beslissing, initiatief ligt bij de partijen en ook de bewijslast
- ‘Overheid’ (feodale vorsten) begint bemiddelend op te treden (13de eeuw) => Zij bemiddelden bij het tot
stand komen van een overeenkomst tussen slachtoffer en dader ter afkoping van de wraak.
o Dit uitzich in een verbod op privé-wraakneming en in toepassing van het beginsel dat enkel de
dader van een misdrijf, niet zijn verwanten aansprakelijk mag gesteld worden
▪ Het is dus niet meer privé wraakneming, ze doen het in gemeenschap
▪ Het bedrag dat hiervoor werd betaald, de compositio, of bloedgeld, zou in hedendaagse
termen als privaatrechtelijk kunnen worden bestempeld. Ten voordele van de vorst werd
een soort heffing uitgesproken fredus genoemd, de voorloper van de geldboete (dus ook
de 1ste manifestatie van het publiekrechtelijk karakter van de straf)
o Doelstelling: rust in de maatschappij
- Oud-Germaans strafproces = ritueel tweegevecht => dader en SO stonden in principe op gelijke voet
- Er is nog geen sprake van een strafprocedure zoals vandaag
o Vandaag: onschuldig tot het tegendeel bewezen is
o In Germaanse stammen was schuldig om dat men DENKT dat je schuldig bent
▪ Iemand die een slechte reputatie had werd dus vaker gestraft
- Het doel van het strafrecht van vandaag en die van vroeger verschilt ook:
o Doel (vandaag): op zoek gaan naar de waarheid + dader tot inzicht te doen komen door middel van
sancties (straffen of maatregelen)
o Doel (bij de Germanen): rust brengen i/d maatschappij => aangezien er slachtoffer is moest er
een dader zijn => door hem te straffen wilt men het evenwicht in maatschappij herstellen => de
eerste bedoeling is dus niet straffen maar zorgen voor rust en evenwicht!!
- Hoe werd de dader gestraft?
o Overheid maakte gebruik van rondtrekkende rechters (enquête du pays) = passieve rechters
▪ Die rechters vroegen de bevolking om personen aan te wijzen die van een misdrijf werden
verdacht (een groep werd belast met het onder ede aanwijzen van eventuele verdachten)
• Hierin kan je de voorloper van de beschuldigingjury zien bv. Grand Jury in de VS
▪ Rol van de rechter was eerder passief (te vergelijken met die van een arbiter)
• Doel: niet het ontdekken van de waarheid maar het onderzoeken van de
reputatie van de beklaagde (geïnspireerd op de infamia-procedure van het
canonieke recht)
- Bewijs: bewijslast bij beklaagde (zelf onschuld bewijzen), irrationeel bewijsstelsel => vaak werd er gesteund
op bewijzen als de purgatio (reinigingseed), compurgatio (met eedhelpers) en godsbewijzen
4
TITEL I: ALGEMENE INLEIDING
1
,HOOFDSTUK 1: DEFINITIE
2 SOORTEN STRAFRECHT (MATERIEEL EN FORMEEL)
Strafrecht = sanctioneren van bepaald gedrag = opgedeeld in 2 delen
Materieel strafrecht (= verbodsbepalingen + straffen)
Het geheel der rechtsregels waardoor bepaalde gedragingen strafbaar worden gesteld en gesanctioneerd
→ bepaald wat het misdrijf is en welke straf er op staat bv. diefstaf
→ gaat om specifieke gedragingen die als misdrijf geclassificeerd worden en waar een wettelijk bepaalde straf
op staat -> materieel strafrecht bevat verbodsbepalingen (= bepalingen die ons iets verbieden) en hun straffen
- De strafuitvoering = hoe wordt de straf uitgevoerd – behoort ook tot het materieel strafrecht
Formeel strafrecht (= strafprocesrecht)
Het geheel van de procedurele spelregels volgens welke het materieel strafrecht wordt toegepast → hoe
worden misdrijven vastgesteld? Wat is de procedure? Welke RB is bevoegd?...
Internationaal strafrecht = een tak op zich want SR is grotendeels nationale aangelegenheid → strafrecht hangt
nauw samen met de staat en elke staat doet dat op een eigen manier en volgens andere principes – wat bij
grensoverschrijdende conflicten bv. Belg vermoord een Turk in Turkije → meestal SR toegepast van land waar
misdrijf is gepleegd ongeacht de nationaliteit van de betrokkenen
=> zware misdrijven zijn echter wel geïnternationaliseerd bv. genocide en ook bepaalde regelingen zoals de
uitlevering behoren tot het IR SR maar strafecht blijft grotendeels een nationale aangelegenheid
STRAFRECHT ≠ TUCHTRECHT
- In het tuchtrecht worden er niet-punitieve sancties opgelegd => je wordt niet echt gestraft
Kortom:
- Formeel strafrecht (= strafprocesrecht = strafvordering) → procesrecht van het strafrecht, geeft aan welke
procedure gevolgd moet worden wanneer iemand het materiele strafrecht heeft overtreden
- Materiele strafrecht bepaald wat wel en niet strafbaar is (hier houden wij ons mee bezig)
STRAFWETBOEK:
BOEK 1 → algemene principes van het SR (wat een misdrijf is + straffen die er zijn)
BOEK 2 → specifieke misdrijven en hun straffen
Ook andere wetten waar strafbepalingen in staan → bijzonder strafrecht bv. drugswet
2
,HOOFDSTUK 2: HISTORISCH OVERZICHT
ARCHAÏSCHE STELSELS
Toen bestond strafrecht in de huidige zin nog niet – SR hoe we het nu kennen heeft nood aan een maatschappij
die voldoende uitgewerkt is zodat er een overheid is die het strafrecht kan afdwingen – vroeger was SR eerder
een PVR-aangelegenheid
Het ging om een primitieve maatschappij waarbij voornamelijk het talio-recht werd toegepast
- Talio-recht = recht der wedervergelding, als iemand je iets aandoet terug doen
o Dit werd gedaan in de primitieve maatschappijen omdat er geen overheid en rechtbanken waren
→ er is geen georganiseerde reactie op misdrijven
o Het strafrecht was dus een soort privé aangelegenheid: wraakneming door (de familie van) het
slachtoffer tegen (de familie van) de dader (recht in eigen handen nemen mocht wel)
o Geen overheid
o Moderne begrippen als de proportionaliteit tussen misdrijf en sanctie en het persoonlijk karakter
van de straffen zijn onbekend.
▪ Dit systeem is gebaseerd op het recht van de sterkste, veeleer dan op noties van
gerechtigheid. Alleen de sterkste families leven in veiligheid.
o bv. Duel, Kanun (een beetje talio recht in Albanië)
Strafrecht gegroeid uit private wraakneming (als hij mij pijn doet doe ik hem pijn, dat is mijn recht), talio-recht
is een v/d voorlopers van strafrecht. Er zijn nog aspecten van dat talio-recht → slachtoffers worden bijvoorbeeld
betrokken bij het strafproces.
Doordat het leidt tot afrekeningen niet enkel tussen slachtoffer en dader, maar ook tussen de families van de
betrokkenen mondt het vaak uit in oorlogen die gehele streken onveilig maken
- GEVOLG van de veiligheidsproblematiek = katalysator voor het ontstaan van idee van
overheidstussenkomst in de middeleeuwen
DE MIDDELEEUWEN
In de middeleeuwen is er wat vooruitgang, de Germaanse stammen evolueren naar een: Oudgermaanse
strafproces & romano-canonieke strafprocedure.
Naarmate er meer overheid komt, gaat deze zich bezig houden met verboden opleggen en ook voorzieningen
treffen om straffen te bepalen MAAR aanvankelijk nam die overheid een bemiddelende positie in, overheid
respecteerde dus die private aspecten van het misdrijf → dat het toch een aangelegenheid is tussen de partijen
(i.t.t. vandaag → SR is zogezegd een aangelegenheid van de staat – de staat gaat je straffen) – toen erkende de
overheid dat het een private aangelegenheid was
3
, Het Oudgermaanse strafproces (→ accusatoir)
- Accusatoir (definitie vandaag): vorm van strafprocedure waarbij de overheid een forum wil bieden voor
dader en slachtoffer, rechter = passieve rol, rechter luister naar debat tussen aanklager en een dader en
neemt zo een beslissing, initiatief ligt bij de partijen en ook de bewijslast
- ‘Overheid’ (feodale vorsten) begint bemiddelend op te treden (13de eeuw) => Zij bemiddelden bij het tot
stand komen van een overeenkomst tussen slachtoffer en dader ter afkoping van de wraak.
o Dit uitzich in een verbod op privé-wraakneming en in toepassing van het beginsel dat enkel de
dader van een misdrijf, niet zijn verwanten aansprakelijk mag gesteld worden
▪ Het is dus niet meer privé wraakneming, ze doen het in gemeenschap
▪ Het bedrag dat hiervoor werd betaald, de compositio, of bloedgeld, zou in hedendaagse
termen als privaatrechtelijk kunnen worden bestempeld. Ten voordele van de vorst werd
een soort heffing uitgesproken fredus genoemd, de voorloper van de geldboete (dus ook
de 1ste manifestatie van het publiekrechtelijk karakter van de straf)
o Doelstelling: rust in de maatschappij
- Oud-Germaans strafproces = ritueel tweegevecht => dader en SO stonden in principe op gelijke voet
- Er is nog geen sprake van een strafprocedure zoals vandaag
o Vandaag: onschuldig tot het tegendeel bewezen is
o In Germaanse stammen was schuldig om dat men DENKT dat je schuldig bent
▪ Iemand die een slechte reputatie had werd dus vaker gestraft
- Het doel van het strafrecht van vandaag en die van vroeger verschilt ook:
o Doel (vandaag): op zoek gaan naar de waarheid + dader tot inzicht te doen komen door middel van
sancties (straffen of maatregelen)
o Doel (bij de Germanen): rust brengen i/d maatschappij => aangezien er slachtoffer is moest er
een dader zijn => door hem te straffen wilt men het evenwicht in maatschappij herstellen => de
eerste bedoeling is dus niet straffen maar zorgen voor rust en evenwicht!!
- Hoe werd de dader gestraft?
o Overheid maakte gebruik van rondtrekkende rechters (enquête du pays) = passieve rechters
▪ Die rechters vroegen de bevolking om personen aan te wijzen die van een misdrijf werden
verdacht (een groep werd belast met het onder ede aanwijzen van eventuele verdachten)
• Hierin kan je de voorloper van de beschuldigingjury zien bv. Grand Jury in de VS
▪ Rol van de rechter was eerder passief (te vergelijken met die van een arbiter)
• Doel: niet het ontdekken van de waarheid maar het onderzoeken van de
reputatie van de beklaagde (geïnspireerd op de infamia-procedure van het
canonieke recht)
- Bewijs: bewijslast bij beklaagde (zelf onschuld bewijzen), irrationeel bewijsstelsel => vaak werd er gesteund
op bewijzen als de purgatio (reinigingseed), compurgatio (met eedhelpers) en godsbewijzen
4
