Profi – over luisteren
gesproken sv
Inleiding
Bij een theoretische uiteenzetting over gespreksvaardigheden is het vaak lastig
voor de lezer de directe koppeling naar de eigen werkelijkheid te maken. Daarom
worden in dit boek veel voorbeelden gegeven om de lezer dichter bij de praktijk
te brengen.
Het boek bestaat uit twee delen:
− Deel 1 De ideeën en overtuigingen ten aanzien van begeleidingswerk
en gespreksvoering. Stellingen en meningen zijn uitdrukkelijk die van de
auteurs.
− Deel 2 De begeleidingsvaardigheden die tegen de achtergrond moeten
worden gezien van het eerste deel. Elke vaardigheid wordt volgens een
vast patroon behandelt: inhoud en functie, voorbeeld, samenvatting en als
laatst verbatim.
DEEL 1 VISIE OP GESPREKSVOERING
Hoofdstuk 1 Achtergronden bij gespreksvoering en het hanteren
van vaardigheden
Het gesprek
Het gesprek is een ontmoeting. Die ontmoeting is de voorwaarde voor het maken
van contact: zonder ontmoeting kan er geen contact zijn. Contact is de basis van
banden die mensen aangaan, van hechting. Hechting ligt ten grondslag aan een
gevoel het leven aan te kunnen. Mensen hebben hechting, de uitwisseling van
energie in de nabijheid en intimiteit, net zo nodig als zuurstof. Intimiteit is de
beleving van hechting. Waar hechting niet plaats kan vinden, waar de ontmoeting
tussen mensen afneemt, zie je dat mensen reageren door ziek te worden, door
gewelddadig te worden door apathie.
Een begeleidingsgesprek is een bijzondere vorm van ontmoeting. In de
begeleidingssituatie is er namelijk sprake van eenrichtingsverkeer. Er is geen
uitwisseling op basis van gelijkheid of vriendschap. Kijken we naar de begeleider
dan zien we een persoon die vaak zichzelf en zijn eigen belevingswereld in dienst
stelt van de ander, vanuit belangstelling voor die ander en een bereidheid tot
hulpverlening. Daarom is het een vereiste dat begeleiders zichzelf en hun
belevingswereld kennen en ermee om kunnen gaan.
Houding, kennis en vaardigheden
Een begeleidingsgesprek voer je niet zomaar, je wilt met het gesprek iets
bereiken. Om in die context zo goed mogelijk te functioneren kun je als
begeleider hulpmiddelen gebruiken: begeleidingsvaardigheden zijn het
gereedschap van de begeleider. Daarnaast heb je voor het juist hanteren van die
vaardigheden ook kennis en inzicht nodig.
Kennis en vaardigheden zijn echter niets zonder de persoon van de begeleider,
die er door zijn houding inhoud en betekenis aan geeft. De begeleider is degene
die kennis en vaardigheden integreert in zijn eigen en unieke wijze van omgaan
met de ander.
, Hoofdstuk 2 Uitgangspunten bij gespreksvoering en het hanteren
van vaardigheden
Moraal en ethiek
Het normen- en waardensysteem
Mensen handelen vanuit een achtergrond van gewoontes, regels, oordelen,
normen en waarden. Van deze normen en waarden kunnen we ons wel of niet
bewust zijn, en ze kunnen wel of niet samenhangend zijn. Oorspronkelijk hebben
wij onze normen en waarden van onze ouders of verzorgers ontvangen. Later
ontwikkelen we ook zelfstandig onze normen en waarden. Jonge mensen vallen
normen en waarden aan. Daardoor krijgen ouders in de ontmoeting met hen de
gelegenheid die normen en waarden te bezien en bij te stellen. Het geheel van
normen en waarden is bij elk individu verschillend en toch ook weer algemeen.
Dit individuele patroon, deze eigen moraal, noemen we het normen- en
waardensysteem of het morele systeem.
Een normen- en waardensysteem heeft drie kenmerken:
− Ten eerste zit er een prioriteitenstelsel in het systeem, weinig normen zijn
absoluut: liegen mag niet, maar een ‘leugentje om bestwil’ kan in bepaalde
omstandigheden acceptabel zijn.
− Ten tweede is het gedrag van mensen door hun normen- en
waardensysteem in zekere mate voorspelbaar en betrouwbaar. Vaak
kunnen we redelijk inschatten hoe iemand in een bepaalde situatie zal
handelen.
− Ten derde maakt het normen- en waardensysteem een voortdurende
kritische beschouwing van de heersende (groeps)moraal mogelijk.
Opvattingen die bijvoorbeeld twintig jaar geleden als vanzelfsprekend
golden, worden herzien.
Het normen- en waardensysteem stelt mensen in staat met de dagelijkse
werkelijkheid om te gaan. Het geeft een fundament voor het hanteren van
verschillende situaties. Wie geen moreel systeem heeft, kan in het leven van
alledag niet goed functioneren en handelt onbetrouwbaar.
Ook ten aanzien van begeleidingsactiviteiten hebben mensen zo’n
samenhangend geheel van gewoonten, normen en waarden. Dezen normen en
waarden liggen ten grondslag aan ons handelen als begeleider en worden juist
daarin zichtbaar. Het is noodzakelijk dat een cliënt zijn begeleider kan vertrouwen
en veiligheid kan ervaren. Een constructief moreel systeem bij de begeleider is
daar een eerste voorwaarde voor.
Ethiek en begeleiding
Mensen leven samen met andere mensen in een gemeenschap. In die
gemeenschap heerst een bepaalde (groeps)moraal, bestaande uit de
gedragsregels van die specifieke gemeenschap. De reflectie op deze
groepsmoraal en op het normen- en waardensysteem van het individu is de
ethiek.
Een gezond normen- en waardensysteem maakt een individuele benadering van
de moraal mogelijk. Dat betekent dat je je als autonoom individu kunt opstellen
ten aanzien van die moraal en geen slaaf bent van groepsopvattingen. Je
ontmoet je eigen normen en waarden het duidelijkst wanneer de grenzen ervan
verkend worden in de ontmoeting met de werkelijkheid, met anderen, met de
moraal van anderen. Pas dan kun je je eigen systeem bijstellen of aanvullen.
Normen en waarden bepalen ons handelen. Als we ons door de reflectie op onze
normen en waarden hiervan bewust worden en deze eventueel veranderen,
gesproken sv
Inleiding
Bij een theoretische uiteenzetting over gespreksvaardigheden is het vaak lastig
voor de lezer de directe koppeling naar de eigen werkelijkheid te maken. Daarom
worden in dit boek veel voorbeelden gegeven om de lezer dichter bij de praktijk
te brengen.
Het boek bestaat uit twee delen:
− Deel 1 De ideeën en overtuigingen ten aanzien van begeleidingswerk
en gespreksvoering. Stellingen en meningen zijn uitdrukkelijk die van de
auteurs.
− Deel 2 De begeleidingsvaardigheden die tegen de achtergrond moeten
worden gezien van het eerste deel. Elke vaardigheid wordt volgens een
vast patroon behandelt: inhoud en functie, voorbeeld, samenvatting en als
laatst verbatim.
DEEL 1 VISIE OP GESPREKSVOERING
Hoofdstuk 1 Achtergronden bij gespreksvoering en het hanteren
van vaardigheden
Het gesprek
Het gesprek is een ontmoeting. Die ontmoeting is de voorwaarde voor het maken
van contact: zonder ontmoeting kan er geen contact zijn. Contact is de basis van
banden die mensen aangaan, van hechting. Hechting ligt ten grondslag aan een
gevoel het leven aan te kunnen. Mensen hebben hechting, de uitwisseling van
energie in de nabijheid en intimiteit, net zo nodig als zuurstof. Intimiteit is de
beleving van hechting. Waar hechting niet plaats kan vinden, waar de ontmoeting
tussen mensen afneemt, zie je dat mensen reageren door ziek te worden, door
gewelddadig te worden door apathie.
Een begeleidingsgesprek is een bijzondere vorm van ontmoeting. In de
begeleidingssituatie is er namelijk sprake van eenrichtingsverkeer. Er is geen
uitwisseling op basis van gelijkheid of vriendschap. Kijken we naar de begeleider
dan zien we een persoon die vaak zichzelf en zijn eigen belevingswereld in dienst
stelt van de ander, vanuit belangstelling voor die ander en een bereidheid tot
hulpverlening. Daarom is het een vereiste dat begeleiders zichzelf en hun
belevingswereld kennen en ermee om kunnen gaan.
Houding, kennis en vaardigheden
Een begeleidingsgesprek voer je niet zomaar, je wilt met het gesprek iets
bereiken. Om in die context zo goed mogelijk te functioneren kun je als
begeleider hulpmiddelen gebruiken: begeleidingsvaardigheden zijn het
gereedschap van de begeleider. Daarnaast heb je voor het juist hanteren van die
vaardigheden ook kennis en inzicht nodig.
Kennis en vaardigheden zijn echter niets zonder de persoon van de begeleider,
die er door zijn houding inhoud en betekenis aan geeft. De begeleider is degene
die kennis en vaardigheden integreert in zijn eigen en unieke wijze van omgaan
met de ander.
, Hoofdstuk 2 Uitgangspunten bij gespreksvoering en het hanteren
van vaardigheden
Moraal en ethiek
Het normen- en waardensysteem
Mensen handelen vanuit een achtergrond van gewoontes, regels, oordelen,
normen en waarden. Van deze normen en waarden kunnen we ons wel of niet
bewust zijn, en ze kunnen wel of niet samenhangend zijn. Oorspronkelijk hebben
wij onze normen en waarden van onze ouders of verzorgers ontvangen. Later
ontwikkelen we ook zelfstandig onze normen en waarden. Jonge mensen vallen
normen en waarden aan. Daardoor krijgen ouders in de ontmoeting met hen de
gelegenheid die normen en waarden te bezien en bij te stellen. Het geheel van
normen en waarden is bij elk individu verschillend en toch ook weer algemeen.
Dit individuele patroon, deze eigen moraal, noemen we het normen- en
waardensysteem of het morele systeem.
Een normen- en waardensysteem heeft drie kenmerken:
− Ten eerste zit er een prioriteitenstelsel in het systeem, weinig normen zijn
absoluut: liegen mag niet, maar een ‘leugentje om bestwil’ kan in bepaalde
omstandigheden acceptabel zijn.
− Ten tweede is het gedrag van mensen door hun normen- en
waardensysteem in zekere mate voorspelbaar en betrouwbaar. Vaak
kunnen we redelijk inschatten hoe iemand in een bepaalde situatie zal
handelen.
− Ten derde maakt het normen- en waardensysteem een voortdurende
kritische beschouwing van de heersende (groeps)moraal mogelijk.
Opvattingen die bijvoorbeeld twintig jaar geleden als vanzelfsprekend
golden, worden herzien.
Het normen- en waardensysteem stelt mensen in staat met de dagelijkse
werkelijkheid om te gaan. Het geeft een fundament voor het hanteren van
verschillende situaties. Wie geen moreel systeem heeft, kan in het leven van
alledag niet goed functioneren en handelt onbetrouwbaar.
Ook ten aanzien van begeleidingsactiviteiten hebben mensen zo’n
samenhangend geheel van gewoonten, normen en waarden. Dezen normen en
waarden liggen ten grondslag aan ons handelen als begeleider en worden juist
daarin zichtbaar. Het is noodzakelijk dat een cliënt zijn begeleider kan vertrouwen
en veiligheid kan ervaren. Een constructief moreel systeem bij de begeleider is
daar een eerste voorwaarde voor.
Ethiek en begeleiding
Mensen leven samen met andere mensen in een gemeenschap. In die
gemeenschap heerst een bepaalde (groeps)moraal, bestaande uit de
gedragsregels van die specifieke gemeenschap. De reflectie op deze
groepsmoraal en op het normen- en waardensysteem van het individu is de
ethiek.
Een gezond normen- en waardensysteem maakt een individuele benadering van
de moraal mogelijk. Dat betekent dat je je als autonoom individu kunt opstellen
ten aanzien van die moraal en geen slaaf bent van groepsopvattingen. Je
ontmoet je eigen normen en waarden het duidelijkst wanneer de grenzen ervan
verkend worden in de ontmoeting met de werkelijkheid, met anderen, met de
moraal van anderen. Pas dan kun je je eigen systeem bijstellen of aanvullen.
Normen en waarden bepalen ons handelen. Als we ons door de reflectie op onze
normen en waarden hiervan bewust worden en deze eventueel veranderen,
