Nederlandse geschiedenis –
Toets
H7 – Verlichting als vooruitzicht.
Verlichting kwam op, de ontdekking van de waarde van een collectieve
oefening in burgerlijke deugden en idealen van de samenleving.
Belangrijk persoon: Baruch Spinoza, De wijsbegeerte was bevrijd door
de theologie en een zuivere rede over de natuur en over
godsbestaan.
Kennis moest uit studie en discussie komen. Iedere burger moet zijn
of haar weg vinden in de maatschappij.
Nederland was na Venetië de tweede republiek in Europa. Ook was er
gewetensvrijheid. Het was een toevluchtsoord voor non-conformistische
intellectuelen uit Europa. (Descartes)
Unieke Ideeën
Individueel verantwoordelijke burger in de maakbare samenleving.
Gelijkwaardige individuen delen gemeenschappelijke rechten en plichten.
o Staat was niet langer in bezit van vorst, maar vond zijn wortels in de
samenleving van burgers.
Spectators: Blad wat verstandige antwoorden geeft op de problemen uit
die tijd.
o Eerste uitgave in 1731. Toont de burgerlijke ‘gezelligheid’; brave
mensen die opzoek zijn naar een morele standaard voor hun
samenleving
Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen; De schepping van het
gezelschapsleven uit de verlichting. Brengt de burgerdeugden krachtig tot
uitdrukking. Het zou een stormachtige groei maken en ook in de hele 19 de
eeuw in tal van dorpen en steden een waar beschavingsoffensief kunnen
ontketenen.
Stichtte muziekscholen (zie de maan schijnt door de bomen.)
Nutscholen
Vaderlandsliefde
Nieuwe deugd: vaderlandsliefde. Het ontstaan van een nationale
gedaante.
Collectieve herinneringen / vijandsbeelden uit het verleden. Voor de
Nederlandse Republiek was het de Nederlandse opstand.
, Ook religieus: Predikanten wezen de leden van de gereformeerde
gemeentes graag op de bijzondere band die God onderhield met
Nederland en vaak ook met de Oranjes.
Oligarchie der regenten
Langzaam maar zeker kreeg een nieuw thema vat op de publieke
opinie: verval. Wanneer was dit verval begonnen (1672 of de nieuwe
18de eeuw?)
1702 – Willem III overlijdt kinderloos.
Het werd een langdurige strijd tussen erfgenamen over de positie
prins van Oranje.
Willems voorkeur ging uit naar de jonge stadhouder Johan
Willem Friso. Die uiteindelijk in 1711 verdronk op weg naar
Den Haag om eindelijk met de koning van Pruisen een
akkoord te sluiten over de erfenis.
Gevolg: Langere periode brak aan waarin niet meer alle gewesten een
stadhouder wensten te kiezen; met name de Staten van het belangrijkste
gewest, Holland, niet.
- De regenten zagen de Ware Vrijheid voldoende behouden en beschermd in
een aristocratische mengvorm van onderlinge begunstiging en
saamhorigheid. De oligarchie van rijk geworden burgers vierde hoogtij.
o Verhandeling van ambten worden verhandeld binnen de families
zelf, er werd een hand boven elkaars hoofd gehouden.
In Nederland ontstond een dikke korst aan nepfuncties, uitgevoerd door
een besloten elite.
Eerdere staatsschuld kon niet worden gereduceerd.
1729 – De zoon van Johan Willem Friso, werd stadhouder van Groningen, Drenthe
en Gelre.
- De gewesten Holland, Zeeland, Utrecht en Overijssel hielden hem buiten
de deur
De machtigste persoon in het staatsbestel van de Republiek werd de
raadspensionaris van Holland.
Anthonie Heinsius
Simon van Slingelandt (hervormer van staatsfinanciën)
Economische stilstand
Na de expansie tijdens de Gouden Eeuw werd de volgende eeuw steeds
meer ervaren als een periode van stilstand en op den duur zelfs
achteruitgang.
o Republiek verloor voorsprong op rest van Europa
, o Ingehaald door Engeland en Frankrijk
o Amsterdam verloor als handelsstad zijn leidende positie (ingehaald
door Londen en Hamburg)
- De economische problemen werden nog verhevigd door de pestepidemiën
tussen 1713-1719
Positief gevolg: boeren begonnen met de teelt van de aardappel.
Slavernij in Oost en West
Slavernij was eeuwenoud en wereldwijd verschijnsel
De inheemse bevolking werd in ‘ontdekte’ gebieden door
Europeanen gebruikt als arbeidskracht of handelswaar
VOC & WIC
- Kwam door expansie in contact met slavernij.
- Nederlandse en andere Europese plantagehouders in Noord- en Zuid-
Amerika werden afnemers van deze arbeidskrachten
o Door de komst van de verlichting groeide de kritiek op de acceptatie
van slavernij van de mensen.
- In totaal zo’n 600.000 slaven zijn door Nederland vervoerd.
Binnen de republiek
- Afwijzende houding richting de slavenhandel
Werd gezien als een praktijk van de (katholieke) koning van Spanje
en van Portugal.
Bevrijding 130 slaven door de Middelburgse vroedschap.
Na ongeveer 20 jaar
- Verandering in het beleid van machthebbers. De kaapvaart van Johan de
Moor eindigde op een Amerikaanse slavenmarkt.
- Jan Pieterzoon Coen vertrekt naar de Banda-Eilanden, eist het alleenrecht
op de verkoop van nootmuskaat.
- Sprake van vroeg kinderarbeid; slaven werden uit weeshuizen
meegenomen om te werken op schepen of standplaatsen in Azië
Er werd dus geprofiteerd van de slavernij.
Kritiek
- Er waren in de Republiek velen – onder wie de rechtsgeleerde Hugo de
Groot – die slavernij wel in zedelijk opzicht wél aanvaardbaar vonden
(donkere zonen en dochters van Cham).
- Kritiek kwam vooral van buitenstaanders
o Jan Willem Kals (bij zijn bekering van heidenen)
, o Bernard Smytegelt (predikant)
o John Gabriel Stedman (narrative of a five years expedition against
the Revolved Negroes of Surinam)
Het boek omschreef de slechte omstandigheden in Suriname,
wat leidde tot veel kritiek.
Oranje boven
Internationale verhoudingen:
De Republiek bleef vooraanstaand partner.
Successieoorlogen (Spaans en Oostenrijks) zetten de verhoudingen
op scherp. Wanneer er in een regerend vorstenhuis een opvolger
ontbrak, ontstond internationale strijd om de troon.
In beide successieoorlogen moest de Republiek partij kiezen.
Dit had te maken met de positie van de Zuidelijke
Nederlanden: de gewesten in een (Spaans) grensland dat de
Franse op afstand hield.
Tijdens de Spaanse successieoorlog vreesde de Republiek de
aanspraken van de Franse monarchie op de Spaanse troon. Dan zou
de zuidelijke Nederlanden onder Frans gezag komen te staan.
Zuidelijke Nederlanden ingenomen door Oostenrijk
Oostenrijkse Successieoorlog
- 1740: Habsburgse keizer Karel VI overlijdt. Tweede successieoorlog. Er
moest hoe dan ook worden voorkomen dat een vrouw aan de macht kwam,
vandaar militaire interventie
Franse troepen wisten vanaf 1745 aan de oorlog deel te nemen en
uiteindelijk de Oostenrijkse Nederlanden te veroveren. In april 1747
konden ze doorstoten naar de Republiek; naar Staats-Vlaanderen en
Staats-Brabant. Zorgt voor grote onrust in Republiek.
De regenten moesten hun machtsmonopolie prijsgeven. Ze
aanvaarden de zoon van de verdronken Johan Willem Friso, nu
wel als stadhouder.
In Amsterdam werd een groot Oranjefeest gehouden.
- 1747 – Willem IV doet zijn intrede in Den Haag. Werd de hoogste
gezagsdrager van het gehele leger en vloot.
o Franse oproer tot Bergen op Zoom; Willem IV verweten dat hij niet
doortastend optrad. Grote ontevredenheid, groepen uit de
Toets
H7 – Verlichting als vooruitzicht.
Verlichting kwam op, de ontdekking van de waarde van een collectieve
oefening in burgerlijke deugden en idealen van de samenleving.
Belangrijk persoon: Baruch Spinoza, De wijsbegeerte was bevrijd door
de theologie en een zuivere rede over de natuur en over
godsbestaan.
Kennis moest uit studie en discussie komen. Iedere burger moet zijn
of haar weg vinden in de maatschappij.
Nederland was na Venetië de tweede republiek in Europa. Ook was er
gewetensvrijheid. Het was een toevluchtsoord voor non-conformistische
intellectuelen uit Europa. (Descartes)
Unieke Ideeën
Individueel verantwoordelijke burger in de maakbare samenleving.
Gelijkwaardige individuen delen gemeenschappelijke rechten en plichten.
o Staat was niet langer in bezit van vorst, maar vond zijn wortels in de
samenleving van burgers.
Spectators: Blad wat verstandige antwoorden geeft op de problemen uit
die tijd.
o Eerste uitgave in 1731. Toont de burgerlijke ‘gezelligheid’; brave
mensen die opzoek zijn naar een morele standaard voor hun
samenleving
Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen; De schepping van het
gezelschapsleven uit de verlichting. Brengt de burgerdeugden krachtig tot
uitdrukking. Het zou een stormachtige groei maken en ook in de hele 19 de
eeuw in tal van dorpen en steden een waar beschavingsoffensief kunnen
ontketenen.
Stichtte muziekscholen (zie de maan schijnt door de bomen.)
Nutscholen
Vaderlandsliefde
Nieuwe deugd: vaderlandsliefde. Het ontstaan van een nationale
gedaante.
Collectieve herinneringen / vijandsbeelden uit het verleden. Voor de
Nederlandse Republiek was het de Nederlandse opstand.
, Ook religieus: Predikanten wezen de leden van de gereformeerde
gemeentes graag op de bijzondere band die God onderhield met
Nederland en vaak ook met de Oranjes.
Oligarchie der regenten
Langzaam maar zeker kreeg een nieuw thema vat op de publieke
opinie: verval. Wanneer was dit verval begonnen (1672 of de nieuwe
18de eeuw?)
1702 – Willem III overlijdt kinderloos.
Het werd een langdurige strijd tussen erfgenamen over de positie
prins van Oranje.
Willems voorkeur ging uit naar de jonge stadhouder Johan
Willem Friso. Die uiteindelijk in 1711 verdronk op weg naar
Den Haag om eindelijk met de koning van Pruisen een
akkoord te sluiten over de erfenis.
Gevolg: Langere periode brak aan waarin niet meer alle gewesten een
stadhouder wensten te kiezen; met name de Staten van het belangrijkste
gewest, Holland, niet.
- De regenten zagen de Ware Vrijheid voldoende behouden en beschermd in
een aristocratische mengvorm van onderlinge begunstiging en
saamhorigheid. De oligarchie van rijk geworden burgers vierde hoogtij.
o Verhandeling van ambten worden verhandeld binnen de families
zelf, er werd een hand boven elkaars hoofd gehouden.
In Nederland ontstond een dikke korst aan nepfuncties, uitgevoerd door
een besloten elite.
Eerdere staatsschuld kon niet worden gereduceerd.
1729 – De zoon van Johan Willem Friso, werd stadhouder van Groningen, Drenthe
en Gelre.
- De gewesten Holland, Zeeland, Utrecht en Overijssel hielden hem buiten
de deur
De machtigste persoon in het staatsbestel van de Republiek werd de
raadspensionaris van Holland.
Anthonie Heinsius
Simon van Slingelandt (hervormer van staatsfinanciën)
Economische stilstand
Na de expansie tijdens de Gouden Eeuw werd de volgende eeuw steeds
meer ervaren als een periode van stilstand en op den duur zelfs
achteruitgang.
o Republiek verloor voorsprong op rest van Europa
, o Ingehaald door Engeland en Frankrijk
o Amsterdam verloor als handelsstad zijn leidende positie (ingehaald
door Londen en Hamburg)
- De economische problemen werden nog verhevigd door de pestepidemiën
tussen 1713-1719
Positief gevolg: boeren begonnen met de teelt van de aardappel.
Slavernij in Oost en West
Slavernij was eeuwenoud en wereldwijd verschijnsel
De inheemse bevolking werd in ‘ontdekte’ gebieden door
Europeanen gebruikt als arbeidskracht of handelswaar
VOC & WIC
- Kwam door expansie in contact met slavernij.
- Nederlandse en andere Europese plantagehouders in Noord- en Zuid-
Amerika werden afnemers van deze arbeidskrachten
o Door de komst van de verlichting groeide de kritiek op de acceptatie
van slavernij van de mensen.
- In totaal zo’n 600.000 slaven zijn door Nederland vervoerd.
Binnen de republiek
- Afwijzende houding richting de slavenhandel
Werd gezien als een praktijk van de (katholieke) koning van Spanje
en van Portugal.
Bevrijding 130 slaven door de Middelburgse vroedschap.
Na ongeveer 20 jaar
- Verandering in het beleid van machthebbers. De kaapvaart van Johan de
Moor eindigde op een Amerikaanse slavenmarkt.
- Jan Pieterzoon Coen vertrekt naar de Banda-Eilanden, eist het alleenrecht
op de verkoop van nootmuskaat.
- Sprake van vroeg kinderarbeid; slaven werden uit weeshuizen
meegenomen om te werken op schepen of standplaatsen in Azië
Er werd dus geprofiteerd van de slavernij.
Kritiek
- Er waren in de Republiek velen – onder wie de rechtsgeleerde Hugo de
Groot – die slavernij wel in zedelijk opzicht wél aanvaardbaar vonden
(donkere zonen en dochters van Cham).
- Kritiek kwam vooral van buitenstaanders
o Jan Willem Kals (bij zijn bekering van heidenen)
, o Bernard Smytegelt (predikant)
o John Gabriel Stedman (narrative of a five years expedition against
the Revolved Negroes of Surinam)
Het boek omschreef de slechte omstandigheden in Suriname,
wat leidde tot veel kritiek.
Oranje boven
Internationale verhoudingen:
De Republiek bleef vooraanstaand partner.
Successieoorlogen (Spaans en Oostenrijks) zetten de verhoudingen
op scherp. Wanneer er in een regerend vorstenhuis een opvolger
ontbrak, ontstond internationale strijd om de troon.
In beide successieoorlogen moest de Republiek partij kiezen.
Dit had te maken met de positie van de Zuidelijke
Nederlanden: de gewesten in een (Spaans) grensland dat de
Franse op afstand hield.
Tijdens de Spaanse successieoorlog vreesde de Republiek de
aanspraken van de Franse monarchie op de Spaanse troon. Dan zou
de zuidelijke Nederlanden onder Frans gezag komen te staan.
Zuidelijke Nederlanden ingenomen door Oostenrijk
Oostenrijkse Successieoorlog
- 1740: Habsburgse keizer Karel VI overlijdt. Tweede successieoorlog. Er
moest hoe dan ook worden voorkomen dat een vrouw aan de macht kwam,
vandaar militaire interventie
Franse troepen wisten vanaf 1745 aan de oorlog deel te nemen en
uiteindelijk de Oostenrijkse Nederlanden te veroveren. In april 1747
konden ze doorstoten naar de Republiek; naar Staats-Vlaanderen en
Staats-Brabant. Zorgt voor grote onrust in Republiek.
De regenten moesten hun machtsmonopolie prijsgeven. Ze
aanvaarden de zoon van de verdronken Johan Willem Friso, nu
wel als stadhouder.
In Amsterdam werd een groot Oranjefeest gehouden.
- 1747 – Willem IV doet zijn intrede in Den Haag. Werd de hoogste
gezagsdrager van het gehele leger en vloot.
o Franse oproer tot Bergen op Zoom; Willem IV verweten dat hij niet
doortastend optrad. Grote ontevredenheid, groepen uit de
