Religie, zingeving en levensbeschouwing
Les 1 : 22/09/2025 inleiding, religie, secularisering, globalisering
Examen : ppt, lesopames, uitgeschreven versie lessen, GEEN extra lectuur of
boek
Westerse samenleving : secularisatie en globalisering zijn 2 grote fenomenen die
onze samenlevingen veranderen en invloed hebben op hoe we naar de wereld
kijken.
Secularisatiethese : rol van religie neemt af in moderne geïndividualiseerde
samenlevingen met een liberale democratie, naarmate de levensstandaard
toeneemt, een seculier-wetenschappelijk vertoog aan belang wint, en de
emancipatie van individuen en groepen groeit.
- Belang van godsdienst neemt af op 2 gebieden :
o Maatschappelijk : religieuze instituten hebben minder vat op
sociale leven
o Individueel : individualisering van zingeving maakt
geïnstitutionaliseerde religie minder relevant.
Veel sociologen bogen zich over het fenomeen religie zoals Weber, Durkheim,
Burger
Burger schreef “the sacred canopy” in 1967, het jaar voor culturele
ontwenteling in westerse samenleving.
Glücksman schreef “la trosième mort de Dieu » waarin hij these ontwikkeld dat
eerste dood van god die van het kruis is, de tweede is de omwenteling van de
verlichting. Uiteindelijk is idee van God vermindert in sml om mensen het moeilijk
hadden dat een mens als God bepaalde zaken kan toelaten.
Tot 1989 leek godsdienst een maatschappelijk randverschijnsel. Het leek
definitief op zen retour. Dat ahd te maken met feit dat Koude Oorlog de wereld in
2 verdeelden : communistisch waar godsdienst verboden was (Noord-Korea,
Eritrea) en Westerse wereld waar er crisis van godsgeloof was. maar na 1989
verandert dit.
Verfijning van secularisatiedebat
1) Harvey Cox : religie in de stad van de mens (1984)
a. Was 1 van de eerste die zag dat religie toch niet zo snel afnam.
b. De secularistaiethese gaat niet op voor wat de stedelijke context
betreft.
2) Casanova : Public Religions in the modern world (1994)
a. We moeten een scheiding maken van kerk en staat. Dit was goede
zaak voor staat en kerk.
b. Verminderen belang van geïnstitutionaliseerde religie
c. Privatisering van religie religie zou iets zijn dat je alleen in
privésfeer zou mogen gebruiken, op straat mag je religie niet uiten.
Dit is problematisch
3) Taylor : a Secular Age (2007)
, a. Een seculiere staat heeft enerzijds een doelstelling (=bevorderen
wederzijds respect en gewetensvrijheid). Het middel daartoe is de
scheiding tussen kerk en staat.
b. In die scheiding heb je aan de ene kant het Franse republikeinse
model : legt de nadruk op middelen en dus op neutraliteit van staat
en overheid. Laicité legt de nadruk op het middel. Aan de andere
kant heb je het Liberale model, het Angelsaksische die meer de
nadruk leggen op de doelstelling, met pragmatische omgang met
middelen. Deze gaan minder strikt om met scheiding kerk en staat.
Elk land vult scheiding kerk en staat op zijn eigen manier in. Sommige neigen
meer naar Franse andere naar Angelsaksische. Het Belgische moel bv is heel
origineel want heeft te maken met verzuiling. De staat is lange tijd verkaveld
geweest volgens ideologische levensbeschouwelijke breuklijnen.
Believing without belonging
- Grace Davie stelt vast dat geloof in bepaalde zaken in Europa niet even
snel vermindert als de band met kerken en godsdiensten. Ze vraagt zich af
dat dit tijdelijk is of niet. Vandaag zien we eerder belonging without
believing : “ik ben christelijk maar ben daarom niet perse gelovig”.
Vicarious religion
- Band met institutionele kerk wordt losser, maar betekent niet dat
meerderheid tegen de kerk is.
- Vicarious = je neemt de plaats in van iemand anders. Je ziet bv bij mensen
die niet kerkelijk zijn er wel op rekenen dat ze toegang krijgen tot de kerk
in bepaald eomstandigheden bv bij het huwelijk. Het is een soort publieke
dienstverlening van de kerk waar je af en toe beroep op kan doen. Zien we
veel in VK en Europa.
- In de VS is het anders : mensen hebben sterke persoonlijke band met kerk.
Als je geen deel uitmaakt van de kerk maak je ook geen kans meer om te
trouwen.
Paradigmawissel met einde van Koude Oorlog
Desecularisatie : terugkeer van godsdienst in het publieke leven.
Kepel : La revanche de Die
- Hij zag dat niet alleen nationalisme terugkwam maar ook religie. Met name
in Joegoeslavië
- “God is niet dood”
Micklethwait en Wooldrigde : “God is Back”
- Deze twee waren hoofdredacteurs van the economist. Opmerkelijk dat zij
schreven over dat religie meer aanwezig was dan dat ze dachten.
1978: Iraanse revolutie en verkiezing Johannes Paulus II
Voordien Iran heel westers gericht conservatief
Jaar waarbij conservatieve sjiitische geestelijke Khomeini het volk
aansporen de shah rezah pahlevi van macht te verdrijven
Johannes Paulus II: belangrijke rol in geweldloze revolutie
, o Poolse paus die kwam vanuit Ijzeren Gordijn en die duidleijk zei dat
godsdiensten niet op retour zijn en dat ze een rol gaan spelen in het
leven.
o Zou leiden tot ontmanteling communistisch systeem
In Westerse cultuur oogt het plaatje complex :
Enerzijds Secularisering zet door
o Radicaal atheïsme zet fel door. Dawkins deed grote campagne dat
God niet bestond en dit heeft nog steeds aanhangers.
Anderzijds Hernieuwde waardering vr rol godsdienst dr niet gelovige
wetenschappers
o Alain de Botton: religion for atheists
Legt uit waarom hij toch grote waardering heeft voor
gelovigen
Godsdienst heeft sociaal nut want het geeft mensen een doel
Maatschappelijke cohesie
Hang nr sacraliteit/spiritualiteit is terug
o Samen met wantrouwen vr geïnstitutionaliseerde godsdienst
- Vb : Lourdes : meer en meer mensen komen terug kaarsjes branden. Dit is
begonnen bij Covid. Heeft ervoor gezorgd dat veel mensen meer hebben
nagedacht over hoe fragiel de samenleving is en zo kwam er misschien
wel terugkeer naar grotere belangstelling religie.
Desecularisatie
Berger : the desecularization of the world
- Hij zegt dat hij zich heeft vergist
o Eerste reden : West Europese uitzondering
In WE gaat de secularisatie nog steeds verder, maar in rest
van de wereld is het omgekeerde waar.
Rest van de wereld zit in desecularisatie en Burger staarde
zich blind op WE. Hij zag WE als voorbeeld maar daar heeft hij
zich in vergist.
- Academische bias
o Zijn collega’s waren allemaal seculier seculiere bil op wereld
o Blind voor fenomenen die echt afspeelden
Habermans :
- Had eerst Marxistisch idee op religie
- = Er was een negatieve visie op godsdienst
- In de loop van zijn carrière werd hij positiever op rol godsdienst in sml.
- Hij ging van : Van marxistische godsdienstcriticus tot positieve attitude tov
sociale rol v religie
- Habermans en Ratzinger, twee tegenovergestelden gaan met elkaar in
gesprek. Het interessante hier is Hbaermans die ging van “vroeger vond ik
religiezue argumentatie geen plaats had voor seculiere debat, maar daar
ben ik van teruggekomen. Religieuze heeft in ethische debat wel een
plaats stelt hij later.
, Recente trend : hersecularisering
De grootste
afname is de
Verenigde Staten
volgens dit
onderzoek tot
2019. Dit komt
door dat in de VS
het debat over
religie zo
gepolitiseerd
geworden is.
Globalisering
Huntington : Clash of civilizations (1994)
- Hij zei dat religie terug belangrijk werd op wereldvlak en we kunnen de
wereld indienen obv een aantal beschavingen. De belangrijkste factor om
beschaving in te
delen is religie.
- Wat hij ooit zei in 1994 : “Oekraïne gaat niet 1 kunnen blijven want het ligt
op breuklijn tussen orthodoxe en westerse beschaving”. Kijk nu naar 2014
en 2022… dit is een conflict geworden
- In elke beschaving is er een leidende. Donker blauw : VS. Lichtblauw is :
Rusand
- Samen met zijn inzichten heeft hij ook een aantal voorstellen :
o Multiculturalisme is voor hem onzin. Het kan niet.
o Het Westen mag niet denken dat haar waarden universeel zijn en
het deze zomaar kan opleggen aan de rest van de wereld.
- 9/11 was een soort bewijs van de clash of civilizations.
Maar er kwam ook kritiek op Huntington :
- Zijn model is oversimplificatie
Les 1 : 22/09/2025 inleiding, religie, secularisering, globalisering
Examen : ppt, lesopames, uitgeschreven versie lessen, GEEN extra lectuur of
boek
Westerse samenleving : secularisatie en globalisering zijn 2 grote fenomenen die
onze samenlevingen veranderen en invloed hebben op hoe we naar de wereld
kijken.
Secularisatiethese : rol van religie neemt af in moderne geïndividualiseerde
samenlevingen met een liberale democratie, naarmate de levensstandaard
toeneemt, een seculier-wetenschappelijk vertoog aan belang wint, en de
emancipatie van individuen en groepen groeit.
- Belang van godsdienst neemt af op 2 gebieden :
o Maatschappelijk : religieuze instituten hebben minder vat op
sociale leven
o Individueel : individualisering van zingeving maakt
geïnstitutionaliseerde religie minder relevant.
Veel sociologen bogen zich over het fenomeen religie zoals Weber, Durkheim,
Burger
Burger schreef “the sacred canopy” in 1967, het jaar voor culturele
ontwenteling in westerse samenleving.
Glücksman schreef “la trosième mort de Dieu » waarin hij these ontwikkeld dat
eerste dood van god die van het kruis is, de tweede is de omwenteling van de
verlichting. Uiteindelijk is idee van God vermindert in sml om mensen het moeilijk
hadden dat een mens als God bepaalde zaken kan toelaten.
Tot 1989 leek godsdienst een maatschappelijk randverschijnsel. Het leek
definitief op zen retour. Dat ahd te maken met feit dat Koude Oorlog de wereld in
2 verdeelden : communistisch waar godsdienst verboden was (Noord-Korea,
Eritrea) en Westerse wereld waar er crisis van godsgeloof was. maar na 1989
verandert dit.
Verfijning van secularisatiedebat
1) Harvey Cox : religie in de stad van de mens (1984)
a. Was 1 van de eerste die zag dat religie toch niet zo snel afnam.
b. De secularistaiethese gaat niet op voor wat de stedelijke context
betreft.
2) Casanova : Public Religions in the modern world (1994)
a. We moeten een scheiding maken van kerk en staat. Dit was goede
zaak voor staat en kerk.
b. Verminderen belang van geïnstitutionaliseerde religie
c. Privatisering van religie religie zou iets zijn dat je alleen in
privésfeer zou mogen gebruiken, op straat mag je religie niet uiten.
Dit is problematisch
3) Taylor : a Secular Age (2007)
, a. Een seculiere staat heeft enerzijds een doelstelling (=bevorderen
wederzijds respect en gewetensvrijheid). Het middel daartoe is de
scheiding tussen kerk en staat.
b. In die scheiding heb je aan de ene kant het Franse republikeinse
model : legt de nadruk op middelen en dus op neutraliteit van staat
en overheid. Laicité legt de nadruk op het middel. Aan de andere
kant heb je het Liberale model, het Angelsaksische die meer de
nadruk leggen op de doelstelling, met pragmatische omgang met
middelen. Deze gaan minder strikt om met scheiding kerk en staat.
Elk land vult scheiding kerk en staat op zijn eigen manier in. Sommige neigen
meer naar Franse andere naar Angelsaksische. Het Belgische moel bv is heel
origineel want heeft te maken met verzuiling. De staat is lange tijd verkaveld
geweest volgens ideologische levensbeschouwelijke breuklijnen.
Believing without belonging
- Grace Davie stelt vast dat geloof in bepaalde zaken in Europa niet even
snel vermindert als de band met kerken en godsdiensten. Ze vraagt zich af
dat dit tijdelijk is of niet. Vandaag zien we eerder belonging without
believing : “ik ben christelijk maar ben daarom niet perse gelovig”.
Vicarious religion
- Band met institutionele kerk wordt losser, maar betekent niet dat
meerderheid tegen de kerk is.
- Vicarious = je neemt de plaats in van iemand anders. Je ziet bv bij mensen
die niet kerkelijk zijn er wel op rekenen dat ze toegang krijgen tot de kerk
in bepaald eomstandigheden bv bij het huwelijk. Het is een soort publieke
dienstverlening van de kerk waar je af en toe beroep op kan doen. Zien we
veel in VK en Europa.
- In de VS is het anders : mensen hebben sterke persoonlijke band met kerk.
Als je geen deel uitmaakt van de kerk maak je ook geen kans meer om te
trouwen.
Paradigmawissel met einde van Koude Oorlog
Desecularisatie : terugkeer van godsdienst in het publieke leven.
Kepel : La revanche de Die
- Hij zag dat niet alleen nationalisme terugkwam maar ook religie. Met name
in Joegoeslavië
- “God is niet dood”
Micklethwait en Wooldrigde : “God is Back”
- Deze twee waren hoofdredacteurs van the economist. Opmerkelijk dat zij
schreven over dat religie meer aanwezig was dan dat ze dachten.
1978: Iraanse revolutie en verkiezing Johannes Paulus II
Voordien Iran heel westers gericht conservatief
Jaar waarbij conservatieve sjiitische geestelijke Khomeini het volk
aansporen de shah rezah pahlevi van macht te verdrijven
Johannes Paulus II: belangrijke rol in geweldloze revolutie
, o Poolse paus die kwam vanuit Ijzeren Gordijn en die duidleijk zei dat
godsdiensten niet op retour zijn en dat ze een rol gaan spelen in het
leven.
o Zou leiden tot ontmanteling communistisch systeem
In Westerse cultuur oogt het plaatje complex :
Enerzijds Secularisering zet door
o Radicaal atheïsme zet fel door. Dawkins deed grote campagne dat
God niet bestond en dit heeft nog steeds aanhangers.
Anderzijds Hernieuwde waardering vr rol godsdienst dr niet gelovige
wetenschappers
o Alain de Botton: religion for atheists
Legt uit waarom hij toch grote waardering heeft voor
gelovigen
Godsdienst heeft sociaal nut want het geeft mensen een doel
Maatschappelijke cohesie
Hang nr sacraliteit/spiritualiteit is terug
o Samen met wantrouwen vr geïnstitutionaliseerde godsdienst
- Vb : Lourdes : meer en meer mensen komen terug kaarsjes branden. Dit is
begonnen bij Covid. Heeft ervoor gezorgd dat veel mensen meer hebben
nagedacht over hoe fragiel de samenleving is en zo kwam er misschien
wel terugkeer naar grotere belangstelling religie.
Desecularisatie
Berger : the desecularization of the world
- Hij zegt dat hij zich heeft vergist
o Eerste reden : West Europese uitzondering
In WE gaat de secularisatie nog steeds verder, maar in rest
van de wereld is het omgekeerde waar.
Rest van de wereld zit in desecularisatie en Burger staarde
zich blind op WE. Hij zag WE als voorbeeld maar daar heeft hij
zich in vergist.
- Academische bias
o Zijn collega’s waren allemaal seculier seculiere bil op wereld
o Blind voor fenomenen die echt afspeelden
Habermans :
- Had eerst Marxistisch idee op religie
- = Er was een negatieve visie op godsdienst
- In de loop van zijn carrière werd hij positiever op rol godsdienst in sml.
- Hij ging van : Van marxistische godsdienstcriticus tot positieve attitude tov
sociale rol v religie
- Habermans en Ratzinger, twee tegenovergestelden gaan met elkaar in
gesprek. Het interessante hier is Hbaermans die ging van “vroeger vond ik
religiezue argumentatie geen plaats had voor seculiere debat, maar daar
ben ik van teruggekomen. Religieuze heeft in ethische debat wel een
plaats stelt hij later.
, Recente trend : hersecularisering
De grootste
afname is de
Verenigde Staten
volgens dit
onderzoek tot
2019. Dit komt
door dat in de VS
het debat over
religie zo
gepolitiseerd
geworden is.
Globalisering
Huntington : Clash of civilizations (1994)
- Hij zei dat religie terug belangrijk werd op wereldvlak en we kunnen de
wereld indienen obv een aantal beschavingen. De belangrijkste factor om
beschaving in te
delen is religie.
- Wat hij ooit zei in 1994 : “Oekraïne gaat niet 1 kunnen blijven want het ligt
op breuklijn tussen orthodoxe en westerse beschaving”. Kijk nu naar 2014
en 2022… dit is een conflict geworden
- In elke beschaving is er een leidende. Donker blauw : VS. Lichtblauw is :
Rusand
- Samen met zijn inzichten heeft hij ook een aantal voorstellen :
o Multiculturalisme is voor hem onzin. Het kan niet.
o Het Westen mag niet denken dat haar waarden universeel zijn en
het deze zomaar kan opleggen aan de rest van de wereld.
- 9/11 was een soort bewijs van de clash of civilizations.
Maar er kwam ook kritiek op Huntington :
- Zijn model is oversimplificatie
