VOLLEDIGE samenvatting rechtssociologie

RECHTS-SOCIOLOGIE
HOOFDSTUK 1: WAT IS RECHTSSOCIOLOGIE?
1.1 INLEIDING
Het rechtssociologische perspectief verschilt op twee belangrijke punten van de ziens
wijze op het recht die leidend is in de rechtenstudie: juridisch onderzoek & juridische
professies
Rechtssociologie Rechtswetenschap


Methode Empirische methode doctrinaire methode  die meerdere 1.1.
methoden omarmt en technieken omvat
(fenomenen waarnemen door te
zien, te luiseren,… = belang van - Normatief: ought’ = ‘is’, of ‘law in the
wetenschappelijk books’
gegevensverzameling)
- Argumentatief: een standpunt wordt
- Law in action = is verdedigd met argumenten.
- Empirisch, niet argumentatief: - Rechtsmethodiek
een hypothes kan ontkracht
worden
Perspectief Extern perspectief (ten aanzien intern perspectief 1.2.
van het recht) (deelnemer aan de rechtspraktijk)
- (meer een toeschouwer dan een - bewaken coherentie van het recht
waarnemer)
toeschouwersperspectief - Verband met rechtspraktijk

- niet bezorgd om de samenhang - Positie van de rechter
van de doctrine
- weinig verband met
rechtspraktijk

Rechtssociologie is de studie van de relatie tussen recht en samenleving vanuit een
empirisch en extern perspectief

1.1.2 JURIDISCHE (DOCTRINAIRE) METHODE

 Regel
subsumptie: feiten onder regel brengen
 Feiten


- Feiten verzamelen  empirisch
- De regel moet worden gevonden  heuristiek
- De regel kan open of vage normen bevatten  interpreteren
- Meerdere regels zijn mogelijk  afwegen
- De regel kent gebreken  verbeteren van de regel (normatief)
- Deze beslissingen moeten worden gelegitimeerd  argumentatief

Alles binnen de grenzen van de doctrine, met het oog op het bewaken van de coherentie
van de doctrine




1

,1.1.3 WAAROM RECHTSSOCIOLOGIE?
 Overzicht van argumenten, oude en nieuwe
1. Academisering van de rechtenstudie
= niet alleen praktijk maar ook academische componenten
 Sociaalwetenschappelijke disciplines – en dus ook rechtssociologie
– zijn ‘academische’ studies (d.w.z. niet direct op een beroep/
professie gericht)
o Empirische sociaalwetenschappelijke methode
o Kritische reflectie
o Belang van wetenschappelijke benadering van samenlevingsproblemen

2. Maatschappelijke ontwikkelingen i.v.m. recht
= ontwikkelingen die er voor zorgen dat het belang van het recht is toegenomen,
maatschappij evolueert en er ontstaan nieuwe vormen van samenleving.
Daarom belang van (rechts)sociologie om de nieuwe situatie te analyseren (nieuwe
relatievormen, gender, …)  juridische problemen beter begrepen door
wetenschappelijke analyses uit de rechtssociologie
o Toenemende complexiteit van de te reguleren maatschappelijke domeinen
o Mondige burger wil meer verantwoording (en inspraak)
o Schaarse overheidsmiddelen dwingen tot effectiviteit en
efficiëntie van wetgeving en geschilbeslechting
o Better regulation en gestage groei van evaluatiecultuur: wat werkt best?
o Digitalisering veroorzaakt nieuwe juridische problemen
 (bv: wat betekend digitaal vergaderen voor de dynamiek van de
gemeenteraad)
o Meer aandacht voor performante handhaving, uitvoering en naleving van
regels
 Hoe wordt het recht gehandhaafd en wat zijn de resultaten ervan

3. Evoluties binnen de juridische beroepen en professie
= verwachtingen ten aanzien van rechters, advocaten,…
o Rechters moeten niet-juridische complexe begrijpen
 Bv: rechter naar het sociaal wetenschappelijke gaan kijken naar het
derde gender omdat de wetgeving nog niet zo ver is
o Advocatenkantoren willen ‘problem solvers’ en ‘T-shaped professionals’
(diepe juridische kennis, breed algemeen inzicht).
 Niet alleen de juridische probleem kunnen kaderen maar ook alles
errond
o Communicatie met experten uit andere disciplines (biotech, technologie,
sociologie, criminologie, economie…).
o Alternative Dispute resolution (ADR): alternatieve geschilbeslechting
introduceert inzichten uit de psychologie.
 De voordelen en nadelen en andere manieren buiten bemiddeling
zoals met oudere te praten, iemand geestelijk,…

4. Meerwaarde voor de rechtspraktijk: concrete voorbeelden voor elk juridisch
beroep/ professie (Hoe concreet rechtssociologisch onderzoek rechtspraktijk
versterkt & een meerwaarde biedt)
 Advocaat
o Geschilbeslechting kan op meerdere wijzen:
 Bemiddeling (gelijkheid tussen partijen)
 Arbitrage
 Klassieke rechtszaak
o Inzichten in de voor- en nadelen van deze (alternatieve) manieren
 Sociale advocatuur
o Drempels die de toegang tot het recht vermoeilijken in de
samenleving



2

, o Door de overheid georganiseerde rechtshulp = juridische bijstand
 Onderzoek door Steven Gibens (e.a.: JAM project, 2012-2017)
 Justitiehuizen en Commissies voor Juridische Bijstand.
 Aanbevelingen
 Ontvang cliënten (rechtszoekenden) aan een tafel waar
zowel juristen als sociale werkers zetelen (probleem op
een algemeen omvattende manier aantepakken want
niet alles is juridisch)
 Problematiek van hulpbehoevenden is breed, niet enkel
tot het recht beperkt = meervoudige problematiek
 Toegang tot het recht wordt verbeterd
 Rechter
o Invulling van open normen vereist goed inzicht in de samenleving.
 ‘belang van het kind Art 3 EVRM’ in een andere cultuur?
 Bv: vader is voor de besnijdenis van het kind en de
moeder tegen. Als rechter kijken naar de oorzaak,
gemeenschap en effect op het kind en zijn sociale
omgeving
o Culturele interpretaties kunnen rechterlijk oordeel sluipend
beïnvloeden.
 ‘eerwraak’  iemand aangevallen omdat die de eer van de
familie heeft geschonden (is het dan een verzachtende
omstandigheid?)  kijken naar sociaal wetenschappelijke
literatuur
 Ambtenaar justitieel beleid (hoe gaan we ons beleid organiseren?)
o Rechtssociologie kan nuttig zijn bij de (her)vorming van justitieel
beleid
o Toegang tot het recht verbeteren?
 Kennis over het recht?
 Taal van de informatie / procedure.
 Psychologische belemmeringen?
 Complexiteit van het recht?
 Belang van een actieve houding: zelf rechtszoekende
opzoeken.
 Bedrijfsjurist
o Wat kan er in een contract worden gepland?
o Met juridische kennis
 Omschrijving van de prestaties, gevolg van onzekere
gebeurtenissen, gevolgen van gebrekkige prestaties, juridische
afdwingbaarheid door opname van sancties.
 Gedetailleerd contract is aangewezen bij: onzekerheid, veel
partijen, grote belangen.
o Met sociologische kennis
 In Japan is een te uitvoerig contract een teken van
wantrouwen.
 Wetgever
o Dubbele institutionalisering
 Van ontluikende sociale normen tot wet.
 Wanneer grijpt de wetgever best in?
o Timing is cruciaal
 De maatschappelijke steun voor een wet(svoorstel) kan
gemeten worden via rechtssociologisch onderzoek.
 Rechtssociologie onderzoekt ook de factoren die bijdragen tot
naleving en effectiviteit.




3

, Samenvatting: rechtssociologie versterkt het recht als opleiding en als
maatschappelijke praktijk.
 Versterking van de opleiding.
o Wetenschappelijk karakter van de opleiding;
o Kritische reflectie over het vakgebied / het recht;
o Onderzoekende houding;
o Samenwerking stimuleren met andere disciplines.
 Versterking van het recht
o Groei van evidence-based beleid en wetgeving (zeker in tijden van fake news van
belang).
o Het recht met haar professionals in de samenleving plaatsen.
o Afbraak van ‘ivoren torens’.


1.2 “HET BELANG VAN DE SOCIOLOGIE VOOR DE BEOEFENING VAN HET RECHT”
(KOEN RAES)


1.2.1 DE PLEINVREES VAN JURISTEN
Stelling van Luc Huyse en Hilde Sabbe
 Juristen blijven weg van het publieke debat.
 Oefenen ‘waakhondfunctie’ over rechtsstaat te weinig uit.
 Voorbeelden
Veronderstelling: Juristen met diploma in de rechten zouden zich met bepaalde missie
moeten vereenzelvigen en verantwoordelijkheid moeten opnemen.
Obstakel: juristen bekijken het recht als instrument.
 Recht is louter een middel, en geen doel op zich.
 Recht als vaardigheid om het middel te kunnen gebruiken.

1.2.2. SIRE, IL N’Y A PLUS D’INTELLECTUEL
Toch voorbeelden in de actualiteit waar juristen in het publieke debat komen en de
rechtsstaat moeten verdedigen. ( er zijn dus tegenvoorbeelden die de stelling niet
ondersteunen)
De juristen getuigen niet van pleinvrees. De meesten beschouwen zichzelf eenvoudig niet
als intellectuelen in de klassieke betekenis, namelijk als verdedigers van universele
waarden als waarheid, rationaliteit en gerechtigheid.
 Utilitair individualistisch denken
Men moet minstens in de “idee van recht of gerechtigheid” kunnen herkennen om aan
recht een zekere identiteit te schrijven die men ook de zijne kan maken. Het moderne
recht en de moderne rechtsbeoefening worden dermate instrumentalistisch begrepen in
het dagelijks omgaan met recht dat een dergelijke intrinsieke waarde wordt gezien,
gewaardeerd.
 slechts als een middel beschouwd om eigen belangen maximaal vooruit te helpen of
als weerstand daartegen
Niemand staat op om te gaan vechten voor de rechtsstaat
 Studenten (rendementsdenken en instrumenteel denken)
 Juristen: geen helden die vechten voor de rechtsstaat
 Hoogleraren: te druk met verzamelen van krediet




4