College aantekeningen les 3 - Wereldgeschiedenis van België

Les 3: staats- en natievorming
2.1 van oude naar nieuwe politiek constellaties
Woelige tijd
 Breuklijnen tussen oude en nieuwe politieke constellaties is duidelijk via revolutionaire
golven
 Amerikaanse revolutie, Franse revolutie, minder bekende revoluties
Politiek transitieproces/staatsvormingsproces
 Altijd voor en na
 Versnipperd naar gedecentraliseerd systeem
 Van soevereine vorsten naar soevereine naties
 Van immobiele maatschappij naar democratische burgerstaat
 Van nachtwakersstaat naar sociale verzorgingsstaat
 Historische assemblage/ lash-up = samenklitten van diverse factoren (ideeën, waarden,
normen)
Een 'onvermijdelijk' en 'succesvol' proces
 Alles had anders kunnen lopen
 Staatsvorming valt niet noodzakelijk samen met natievorming

Historische visie van socioloog Charles Tilly
 Hoe staatsvorming en natievorming onderscheiden?
 Probeerde vanuit lange termijnperspectief hoe staten tot stand komen en hoe die
samenvallen met naties
 Om dat te begrijpen onderscheidde hij 2 dynamieken
o Exogene processen/Externe machtsdynamiek: klassieke strijd tussen vorsten voor
1750 en tussen naties na 1750
o Endogene processen/Interne machtsdynamiek: strijd binnen territorium waarbinnen
verschillende groepen aan de macht proberen komen. Diegene die aan de macht
waren zijn hun staat enorm aan het uitbuiten, hoe meer je uitbuit hoe meer kans op
revoluties en tegenkrachten en de macht willen omverwerpen.
 Staten zoals vandaag worden voortgeduwd door toeval
 Deel van externe machtsstrijd was verbonden met interne machtsstrijd
 Je moet niet enkel kijken naar machtsbalans, maar dat diegene die aan de macht zijn ook het
geld hebben om sterke legers te bouwen
 Er zijn diverse staatvormen en veel historische variaties
 Er is niet 1 uniform model, maar verschillende trajecten. Verschillende fases waarbij revolutie
en contra-revolutie een terugkerend gegeven blijken te zijn
 Staten kunnen verdwijnen

Belang van historische diversiteit
 Staat en statenstelsel zijn voortdurend in ontwikkeling, het is een voortgaand proces waarbij
toevalligheden een grote rol spelen
 Het is geen lineair of doelgericht proces, men projecteert gevoeligheden van vandaag op het
verleden en gebruikt dat om een natierecht van vandaag te rechtvaardigen.
 Er is niets in de geschiedenis dat toont dat staten zijn voorbestemd om naties te worden
 Veel hangt af van hoe de macht wordt gerechtvaardigd en hoe burgers zich gerepresenteert
voelen

2.2 de politieke ontrafeling van het feodalisme in de Zuidelijke Nederlanden
2.2.1 staatsvorming voor circa 1750
 Veel territoria behoorden zelfs niet samen, ze waren een versprokkeld geheel van feodale
vorstendommen

,  Maar 1 periode waar de territoria die samenvallen met huidige belgie samengevoegt waren
in 1 groot rijk, namelijk bourgondische nederlanden.
 Die periode heeft later nog belangrijke symbolen opgeleverd, voorbeeld symbool van de
leeuw
 Vormen van erkenning van gemeenschappelijkheid groeit, die worden later gerecupereerd
door nationalistische bewegingen

Scheiding der nederlanden
 Grens tussen belgie en nederland is door historische toevalligheden
 De rol van historisch toeval bepaalt heel erg de uitkomsten

Zuidelijke nederlanden
 Zuidelijke nederlanden ‘wachten’ op onafhankelijkheid
o Belgische revolutie = logisch, voorspelbaar en onvermijdelijk eindpunt
 Maar heersers aan de macht door erfopvolging, pogingen tot centralisering onder krachtige
absolutistische vorsten
 Je ziet nog steeds territoriale verbrokkeling, feodale vorstendommen
 Nieuwe legitieme vorst (geen bezetter) is oostenrijk
 Het zijn geen vreemden want het zijn vorsten die ook andere grote delen van europa
bezitten
 Het zijn legitieme erkende vorsten dus het was geen probleem
 Zolang dus de lokale gebruiken en priveleges volgens de regels van de feodale erfopvolging
gerespecteerd worden, worden die territoriale vorsten niet gezien als vreemde bezetters
 Er was minder directe uitvoering van macht, bestuur is versnipperd
 Video:
o Op welke manier heeft de verlichting invloed op de politieke omwenteling?
o Kant: "dare to know" linken aan beweging die we kennen als 'scientific revolution',
de wetenschappelijke revolutie waar de mensen niet meer zelf de autoriteit gaan
aanvaarden, welke autoriteit? -> de kerk
o Veel van feodale vorsten ontlenen macht niet aan het volk maar hogere sacrale orde
(god), veel mensen geloven dat die vorsten goddelijke krachten hebben
o Dat soort legitimering wordt door toenmende historische kritiek in twijfel wordt
getrokken. Is er wel een god?, …
o Veroorzaakt die schokgolf
 Vanuit utilitariteitsdenken ga je denken over het besturen van het land
 Alle ideeen vanuit feodalisme begint men in vraag te stellen
o Verlichte despoten, diegene die dat eerst in de praktijk brengen. Hangen vast aan
absolutistisch feodalisme maar die gaan verlichtingsideeen gebruiken om meer
inkomsten te creeren.
Willen ook rivalen uitschakelen, kerk en adel. Willen eigen prestige vergroten, maar door
verlichtingsideen te omarmen brengen ze veel mensen tot ideen wat tot revolutie leidt
 Geen democratie en nog geen natiestaat.

2.2.2 verlicht despotisme onder Oostenrijks bestuur
 11e eeuw: oostenrijks-habsburgse keizers gaan voorzichtig centraliseren van verschillende
territoria
 Keizers gaan adhv ideeën van de Verlichting naar politieke veranderingen streven:
o Meer rationele en bureaucratische ordening waarbij oude macht definitief gebroken
wordt
o Macht, priveleges en voordelen van de geestelijkheid worden gebroken