Cognitieve Psychologie I
1. Inleiding:
1.1 Cognitieve Psychologie
o Waarom vallen mensen van een klif bij het nemen van een selfie?
o Effect van mindfulness op concentratie
o Lijdt ons brein onder teveel internet?
o Geheugen en dementie
→ Om deze lijst te kunnen interpreteren hebben we inzicht nodig in de
fundamentele aandachtsprocessen
→ Welke procesmatige veranderingen ondergaat ons geheugen?
o Def: wetenschappelijke studie van mentale processen
→ Er zijn verschillende deeltheorieën die verband houden met de cognitieve
wetenschappen.
• Verschillende domeinen
- Perceptie
- Aandacht
- Geheugen
- Taal
- Redeneren
→ We gaan de fundamenten van de
verschillende domeinen behandelen.
Binnen de domeinen zelf zijn er nog
subdomeinen.
→ Oneindig veel specialisatie in de
subdomeinen
→ We moeten het verband binnen de verschillende domeinen duidelijk
maken.
1.2 Andere wetenschappen
o Inspiratie uit
• Neurowetenschappen
• Linguïstiek
- Aantal aspecten die behoren tot de taalwetenschappen
• Computerwetenschappen
- AI en computermethodes die kunnen helpen om menselijke
denkprocessen beter te begrijpen
• Filosofie
• …
o Interdisciplinair onderzoek cognitie is wetenschap op zich geworden =
cognitieve wetenschappen
o we leggen de nadruk op de psychologische kant van cognitie, maar deze
bestaat ook vanuit andere gebieden
,1.3 Wetenschappelijke methode
o In cognitieve psychologie: experimentele psychologie
• Onderzoeken die we gaan behandelen om theorie beter te begrijpen
zijn gebaseerd op de experimentele methode
- Er is een experimentele groep en een controle groep
- We gaan iets manipuleren nl: afhankelijke variabele
- Gaan kijken wat het effect is op de afhankelijke variabele
→ De experimentele methode is de onderzoeksmethode bij uitstek bij de
cognitieve psychologie!
o Onderzoeksvragen beantwoorden adhv experimenten
• Manupulatie onafhankelijke variabelen
- Bvb hoeveelheid relatine
• Effect op afhankelijke variabelen
- Bvb aandachtsfunctie
• Controlevariabelen
- Kunnen een effect hebben op de meting, maar deze beïnvloeden we
niet zelf. We moeten deze controleren!
- Storende variabelen onder controle houden adhv randomizatie,
counterbalancing, matching
1.4 Afhankelijke variabelen
o Typisch afhankelijke variabelen die gemeten worden
• Reactietijden
- Adhv reactietijdtaken op de computer
Mensen prikkels aanbieden op een scherm waarmee ze iets
moeten doen. Dit zo snel een nauwkeurig mogelijk. Dan
meten we de reactietijden en de respons.
Dit is eenvoudig stimulusmateriaal waarmee we kunnen
nagaan wat mensen denken (nog eens vragen)
- Meest aanwezig afhankelijke variabele in de cognitieve psychologie
• Nauwkeurigheid
- Gaat vooral om nauwkeurigheid en niet zozeer snelheid
o Andere
• Breinactivatie (ERP, fMRI, PET)
• Klinische testen
- Bvb bij onderzoek naar dementie
- Staat los van cognitieve testen die worden afgenomen
• Vragenlijsten
- Nagaan wat het effect is van een depressieve stoornis op een
geheugenfunctie.
- Om klinische symptomen in kaart te brengen
• Verbale rapportage (interviews)
- In welke mate zijn mensen zich bewust van de prikkels die onder
de bewustzijnsdrempel worden waargenomen
• Oogbewegingen
,1.5 Populaties
o Typisch
• Gezonde volwassenen, meestal studenten
o Andere
• Patiënten met laesies
• Kinderen en baby’s
• Ouderen
• Dieren
1.6 Theorie
o Obv experimenteel onderzoek tracht de cognitieve psychologie theorieën te
ontwikkelen
o Waarom zijn theorieën nodig?
o Samenvatting data
• Jaarlijks duizenden experimenten
• Soms mathematische wetmatigheden, bv. power low of learning
1.6.1Power law of practice
o Men heeft onderzoek gedaan naar hoe
snel mensen nieuwe vaardigheden
aanleren
o Y-as: reactie tijd
x-as: proefnummer
o Hoe meer oefening, hoe groter de daling
in reactietijd
• Hoe vaker je bvb een recept gaat
maken hoe sneller je dit zal doen
o Op termijn is er weinig progressie en kan men weinig vooruitgang maken. In
het begin is er heel veel baat, maar naar het einde toe zit je op het maximum
dat je hebt bereikt.
o Soms leidt onderzoek in de psychologie tot dergelijke wetten op wat er
waarschijnlijk zal gaan gebeuren
1.6.2 Theorie
o Samenvatting data
• Jaarlijks duizenden experimenten
• Soms mathematische wetmatigheden, bv. power law of learning
o Verklaring data
• Experimentele methode causaliteit!
- Experimentele methode laat ons toe causaliteit te veronderstellen
- Hoge interne validiteit
- Nadeel: beperkte externe validiteit.
o Voorspelling data
o Samenvatting, verklaring en voorspelling data
o Zonder goede theorie is zelfs de beste data waardeloos
• Verband onderzoek en theorievorming
, 1.7 Onderzoek – Theorievorming
o Theorieën kunnen enkel tot stand komen via data
o Data kan enkel verklaard worden door theorieën
→ Onderzoekscyclus
→ Intrinsiek verband tussen onderzoek en
theorievorming.
→ Theorie is nodig om data te verklaren, maar theorieën kunnen enkel tot
stand komen via onderzoek
o Wetenschappelijk denken
o Vereist goed begrip verband onderzoek – theorievorming
o Geen zwart-wit denken, maar standpunt ondersteunen door zoveel mogelijk
onderzoeksevidentie te verzamelen
• 1 experiment zal een onderzoek niet maken of kraken.
• Een theorie komt tot stand met verschillende onderzoeken
→ Het is een accumulatie van wetenschappelijke evidentie
o Wetenschappelijk denken vraagt veel oefening
o Maar kan aangeleerd worden
o Practicum is een oefening in wetenschappelijk denken
o Ga o.m. na
• Wat is het achterliggende rationale van onderzoek?
• Leg in eigen woorden uit waarom specifiek experiment de vraagstelling
kan beantwoorden
• Wat zijn je belangrijkste bevindingen?
• Is andere verklaring data mogelijk?
• Beperkingen onderzoek en suggesties voor vervolg?
→ Het is dus belangrijk dat je onderzoek leest en om er dan achteraf nog eens
over na te denken wat je gelezen hebt. Dit is het rationale van onderzoek.
Welke onderzoeksvraag probeert men te beantwoorden?
→ We moeten onderzoek kunnen terugbrengen tot de essentie. We moeten dit
aantrekkelijk brengen voor buitenstaanders.
1. Inleiding:
1.1 Cognitieve Psychologie
o Waarom vallen mensen van een klif bij het nemen van een selfie?
o Effect van mindfulness op concentratie
o Lijdt ons brein onder teveel internet?
o Geheugen en dementie
→ Om deze lijst te kunnen interpreteren hebben we inzicht nodig in de
fundamentele aandachtsprocessen
→ Welke procesmatige veranderingen ondergaat ons geheugen?
o Def: wetenschappelijke studie van mentale processen
→ Er zijn verschillende deeltheorieën die verband houden met de cognitieve
wetenschappen.
• Verschillende domeinen
- Perceptie
- Aandacht
- Geheugen
- Taal
- Redeneren
→ We gaan de fundamenten van de
verschillende domeinen behandelen.
Binnen de domeinen zelf zijn er nog
subdomeinen.
→ Oneindig veel specialisatie in de
subdomeinen
→ We moeten het verband binnen de verschillende domeinen duidelijk
maken.
1.2 Andere wetenschappen
o Inspiratie uit
• Neurowetenschappen
• Linguïstiek
- Aantal aspecten die behoren tot de taalwetenschappen
• Computerwetenschappen
- AI en computermethodes die kunnen helpen om menselijke
denkprocessen beter te begrijpen
• Filosofie
• …
o Interdisciplinair onderzoek cognitie is wetenschap op zich geworden =
cognitieve wetenschappen
o we leggen de nadruk op de psychologische kant van cognitie, maar deze
bestaat ook vanuit andere gebieden
,1.3 Wetenschappelijke methode
o In cognitieve psychologie: experimentele psychologie
• Onderzoeken die we gaan behandelen om theorie beter te begrijpen
zijn gebaseerd op de experimentele methode
- Er is een experimentele groep en een controle groep
- We gaan iets manipuleren nl: afhankelijke variabele
- Gaan kijken wat het effect is op de afhankelijke variabele
→ De experimentele methode is de onderzoeksmethode bij uitstek bij de
cognitieve psychologie!
o Onderzoeksvragen beantwoorden adhv experimenten
• Manupulatie onafhankelijke variabelen
- Bvb hoeveelheid relatine
• Effect op afhankelijke variabelen
- Bvb aandachtsfunctie
• Controlevariabelen
- Kunnen een effect hebben op de meting, maar deze beïnvloeden we
niet zelf. We moeten deze controleren!
- Storende variabelen onder controle houden adhv randomizatie,
counterbalancing, matching
1.4 Afhankelijke variabelen
o Typisch afhankelijke variabelen die gemeten worden
• Reactietijden
- Adhv reactietijdtaken op de computer
Mensen prikkels aanbieden op een scherm waarmee ze iets
moeten doen. Dit zo snel een nauwkeurig mogelijk. Dan
meten we de reactietijden en de respons.
Dit is eenvoudig stimulusmateriaal waarmee we kunnen
nagaan wat mensen denken (nog eens vragen)
- Meest aanwezig afhankelijke variabele in de cognitieve psychologie
• Nauwkeurigheid
- Gaat vooral om nauwkeurigheid en niet zozeer snelheid
o Andere
• Breinactivatie (ERP, fMRI, PET)
• Klinische testen
- Bvb bij onderzoek naar dementie
- Staat los van cognitieve testen die worden afgenomen
• Vragenlijsten
- Nagaan wat het effect is van een depressieve stoornis op een
geheugenfunctie.
- Om klinische symptomen in kaart te brengen
• Verbale rapportage (interviews)
- In welke mate zijn mensen zich bewust van de prikkels die onder
de bewustzijnsdrempel worden waargenomen
• Oogbewegingen
,1.5 Populaties
o Typisch
• Gezonde volwassenen, meestal studenten
o Andere
• Patiënten met laesies
• Kinderen en baby’s
• Ouderen
• Dieren
1.6 Theorie
o Obv experimenteel onderzoek tracht de cognitieve psychologie theorieën te
ontwikkelen
o Waarom zijn theorieën nodig?
o Samenvatting data
• Jaarlijks duizenden experimenten
• Soms mathematische wetmatigheden, bv. power low of learning
1.6.1Power law of practice
o Men heeft onderzoek gedaan naar hoe
snel mensen nieuwe vaardigheden
aanleren
o Y-as: reactie tijd
x-as: proefnummer
o Hoe meer oefening, hoe groter de daling
in reactietijd
• Hoe vaker je bvb een recept gaat
maken hoe sneller je dit zal doen
o Op termijn is er weinig progressie en kan men weinig vooruitgang maken. In
het begin is er heel veel baat, maar naar het einde toe zit je op het maximum
dat je hebt bereikt.
o Soms leidt onderzoek in de psychologie tot dergelijke wetten op wat er
waarschijnlijk zal gaan gebeuren
1.6.2 Theorie
o Samenvatting data
• Jaarlijks duizenden experimenten
• Soms mathematische wetmatigheden, bv. power law of learning
o Verklaring data
• Experimentele methode causaliteit!
- Experimentele methode laat ons toe causaliteit te veronderstellen
- Hoge interne validiteit
- Nadeel: beperkte externe validiteit.
o Voorspelling data
o Samenvatting, verklaring en voorspelling data
o Zonder goede theorie is zelfs de beste data waardeloos
• Verband onderzoek en theorievorming
, 1.7 Onderzoek – Theorievorming
o Theorieën kunnen enkel tot stand komen via data
o Data kan enkel verklaard worden door theorieën
→ Onderzoekscyclus
→ Intrinsiek verband tussen onderzoek en
theorievorming.
→ Theorie is nodig om data te verklaren, maar theorieën kunnen enkel tot
stand komen via onderzoek
o Wetenschappelijk denken
o Vereist goed begrip verband onderzoek – theorievorming
o Geen zwart-wit denken, maar standpunt ondersteunen door zoveel mogelijk
onderzoeksevidentie te verzamelen
• 1 experiment zal een onderzoek niet maken of kraken.
• Een theorie komt tot stand met verschillende onderzoeken
→ Het is een accumulatie van wetenschappelijke evidentie
o Wetenschappelijk denken vraagt veel oefening
o Maar kan aangeleerd worden
o Practicum is een oefening in wetenschappelijk denken
o Ga o.m. na
• Wat is het achterliggende rationale van onderzoek?
• Leg in eigen woorden uit waarom specifiek experiment de vraagstelling
kan beantwoorden
• Wat zijn je belangrijkste bevindingen?
• Is andere verklaring data mogelijk?
• Beperkingen onderzoek en suggesties voor vervolg?
→ Het is dus belangrijk dat je onderzoek leest en om er dan achteraf nog eens
over na te denken wat je gelezen hebt. Dit is het rationale van onderzoek.
Welke onderzoeksvraag probeert men te beantwoorden?
→ We moeten onderzoek kunnen terugbrengen tot de essentie. We moeten dit
aantrekkelijk brengen voor buitenstaanders.
