Hoofdstuk 1: Introductie tot persoonlijkheidstheorieën
1. Wat is persoonlijkheid?
Persoonlijkheid stamt af van ‘persona’ = Latijns voor masker
Oude romeinen droegen een masker tijdens het theater om een rol en/of ander uiterlijk aan te nemen
(We zitten echter niet in een toneel dus dit is geen deftige definitie)
Het is niet zo eenvoudig om een algemene definitie van persoonlijkheid te geven, dit heeft verscheidene redenen;
Theoretici gebruiken verschillende methoden van onderzoek (zoals o.a. ervaring), ook hebben ze verschillende
perspectieven, en worden sommige bijvoorbeeld beïnvloed door godsdienst. Dit maakt dat ze niet tot een
algemene definitie van persoonlijkheid komen, wel tot gemeenschappelijke theorieën. Ondanks het feit dat er geen
algemene definitie is waarmee iedereen het eens is, hebben ze toch getracht het begrip persoonlijkheid te
verwoorden
Definitie persoonlijkheid:
Een patroon van relatief permanente karaktertrekken (traits) en unieke kenmerken die zowel voor
consistentie als individualiteit zorgen in het gedrag van een persoon.
Ondanks deze definitie is het moeilijk om een algemene definitie van persoonlijkheid te geven:
persoonlijkheidspsychologen hebben persoonlijkheid allemaal vanuit een ander perspectief bekeken met
een andere achtergrond (bv: persoonlijkheid in het geheel vs. aspecten van persoonlijkheid, met
religieuze invloeden vs. zonder religieuze invloeden)
• Traits (trekken)
- Consistentie over tijd
- Individuele verschillen in gedrag
- Stabiel over verschillende situaties
- Bv: extraversie, introversie, angst, ….
• Kenmerken
- Unieke kwaliteiten
- Bv: temperament, intelligentie
2. Wat is een theorie
Definitie theorie:
Een set van gerelateerde veronderstellingen die wetenschappers toelaten om op basis van logisch
deductief redeneren testbare hypotheses te formuleren
à eerst theorie, dan hypothese stellen, dan testen (hypothese is dus geen deel van theorie, maar vloeit eruit
voort)
à indien wetenschappers fout redeneren of de theoretische veronderstellingen onlogisch zijn dan zijn ze
betekenisloos
1
,Bv:
- theorie: kinderen worden hyperactief tijdens feestjes door de taart (suiker)
- hypothese: suiker maakt kinderen hyperactief
- testen: op feestje Fanta geven met suiker en anderen Fanta zonder suiker
Deductief redeneren: van het algemene naar specifieke
Inductief redeneren: van het specifieke naar het algemene
Een theorie is verwant met maar verschillend van:
• Filosofie
à filosofen zijn geen wetenschappers, filosofen denken in termen van wat het zou moeten zijn,
wetenschappers is termen ‘als-dan’
• Speculatie
à moet verbonden worden aan empirische data en wetenschap, dan pas theorie
à zowel speculatie als empirische data zijn belangrijk voor het maken van een theorie
• Hypothese
à dit is een specifiek vermoeden dat kan getest worden aan de hand van een wetenschappelijke
methode. Een theorie zelf is te algemeen om te worden bewezen, maar een theorie is in staat om
duizenden hypotheses te genereren die getest kunnen worden. De resultaten van deze test, worden
opgenomen in de theorie.
• Taxonomie
à classificatie volgens natuurlijke relaties (classificatie van organismen). Het is geen theorie op zich,
maar het kan overgaan in een theorie (denk aan Big five van McCrae en Costa).
à belangrijk voor de ontwikkeling van een wetenschap, zonder classificatie van de gegevens zou de
wetenschap niet groeien
! Vele mensen verwarren deze bovenstaande met een theorie
3. Waarom bestaan er meerdere theorieën
Alle theorieën zijn reflecties van zijn auteur, deze hebben…
• Verschillende persoonlijke achtergronden
- Ervaringen tijdens kindertijd
- Interpersoonlijke relaties
• Verschillende filosofische oriëntaties
• Verschillende gekozen data om te observeren
• Unieke manieren om naar de wereld te kijken
Desondanks diverse theorieën, kunnen deze zeer nuttig zijn.
2
,4. De persoonlijkheid van theoretici en hun theorieën over persoonlijkheid
Psychology of Sciene (= psychologie van de wetenschap)
à de empirische studie van het wetenschappelijk denken en gedrag (inclusief theorie constructie) van
een wetenschapper
Reden: de persoonlijkheden en psychologie van verschillende theoretici beïnvloedt de aard van de
theorieën die ze ontwikkelen (bv: tijd waarin ze leefden). Over elke grote theoretici bestaat er
biografische informatie.
In de psychologie zijn er 5 grote theoretische perspectieven over wat persoonlijkheid is en hoe het
evolueert:
• Psychodynamische theorieën:
- Freud
- Kindertijd (eerste 5 jaar) belangrijk voor de ontwikkeling van de persoonlijkheid
- Onderbewuste sterker dan het bewuste
• Humanistische en existentiële theorieën:
- Mensen streven naar een gelukkig, gezond en betekenisvol leven
- Mensen worden gemotiveerd door de groei en psychische gezondheid
- Persoonlijkheid wordt volgens hen geconstrueerd door het vrij zijn in de keuzes die je maakt,
je reactie op angst, en kennis over de dood
- Deze + emoties zouden de groei van de psychische gezondheid bevorderen, volgens
existentiële theoretici zouden – emoties dit eveneens doen
• Dispositionele theorieën:
- Volgens hen is de mens voorbestemd zich te gedragen op een unieke en consistente manier
- We hebben volgens hen dan ook unieke trekken
- Er zijn 5 belangrijke trekken bij de mens (Big 5)
• Biologische en –evolutionaire theorieën:
- Volgens hen hebben onze gedachten, gevoelens, ons gedrag een genetische en biologische
basis.
- Onze gedachten en gedrag wordt gevormd door evolutionaire krachten
- Wat we doen en denken is steeds in interactie tussen nature en nurture
• Leren- (sociale) cognitieve theorieën:
- Enige uitleg voor gedrag zijn de omstandigheden die het gedrag creëren
- Wil je gedrag snappen, kijk dan naar de observeerbare dingen, niet op gevoelens, gedachten,
- Alle gedrag wordt aangeleerd door associatie
- Leren gebeurt door anderen te observeren (hun successen en falen)
• Persoonlijkheid wordt gevorm door wat we denken en hoe we de wereld waarneme
3
, 5. Wat maakt een theorie zinvol: criteria voor het evalueren/beoordelen van een theorie
• Genereert onderzoek
(descriptief onderzoek + testbare hypotheses)
• Is falsifieerbaar
(te verifiëren, controleren)
• Organiseert gekende data
(structureert, geeft betekenis en uitleg aan de data/resultaten)
• Leidt tot handelen (antwoord geven aan praktische vragen)
• Is intern consistent
(de componenten van de theorie zijn logisch congruent met elkaar)
• Is spaarzaam
(niet complexer maken dan noodzakelijk is)
Theorie à hypothese à onderzoek à data/resultaten à 2 mogelijkheden:
1. Data hervormt de theorie
2. Theorie verklaart de data
Wanneer een theorie niet langer onderzoek genereert of niet langer in staat is de gevonden data te
verklaren, is de theorie niet meer nuttig/bruikbaar.
6. Dimensies voor een concept over de mensheid
Elke persoonlijkheidstheorie reflecteert de kijk van de auteur op de mensheid:
• Determinisme vs. vrije keuze
à menselijk gedrag is dwingend bepaald, geen controle vs. mensen zijn vrij in hun keuzes, controle
• Pessimisme vs. optimisme
à mensen zijn gedoemd om miserabel leven te leiden vs. mensen kunnen groeien en een gezond
gelukkig leven leiden
à De meeste theoretici die geloven in determinisme hebben de neiging om eerder de
pessimistische kant te kiezen, die van vrije keuze de optimistische kant
• Causaliteit vs. teleologie
à gedrag staat in functie van het verleden vs. gedrag kan verklaart worden uit toekomstige doelen
en verwachtingen
• Bewuste vs. onbewuste determinanten van gedrag
à mensen zijn bewust van hun gedrag vs. zijn niet bewust van hun gedrag
• Biologische vs. sociale invloeden op persoonlijkheid
à persoonlijkheid wordt biologische bepaald (genen) vs. bepaald door sociale invloeden
• Individualiteit vs. similariteit (gelijkenis)
à de belangrijkste functie van persoonlijkheid is de individualiteit vs. de diversiteit
4
1. Wat is persoonlijkheid?
Persoonlijkheid stamt af van ‘persona’ = Latijns voor masker
Oude romeinen droegen een masker tijdens het theater om een rol en/of ander uiterlijk aan te nemen
(We zitten echter niet in een toneel dus dit is geen deftige definitie)
Het is niet zo eenvoudig om een algemene definitie van persoonlijkheid te geven, dit heeft verscheidene redenen;
Theoretici gebruiken verschillende methoden van onderzoek (zoals o.a. ervaring), ook hebben ze verschillende
perspectieven, en worden sommige bijvoorbeeld beïnvloed door godsdienst. Dit maakt dat ze niet tot een
algemene definitie van persoonlijkheid komen, wel tot gemeenschappelijke theorieën. Ondanks het feit dat er geen
algemene definitie is waarmee iedereen het eens is, hebben ze toch getracht het begrip persoonlijkheid te
verwoorden
Definitie persoonlijkheid:
Een patroon van relatief permanente karaktertrekken (traits) en unieke kenmerken die zowel voor
consistentie als individualiteit zorgen in het gedrag van een persoon.
Ondanks deze definitie is het moeilijk om een algemene definitie van persoonlijkheid te geven:
persoonlijkheidspsychologen hebben persoonlijkheid allemaal vanuit een ander perspectief bekeken met
een andere achtergrond (bv: persoonlijkheid in het geheel vs. aspecten van persoonlijkheid, met
religieuze invloeden vs. zonder religieuze invloeden)
• Traits (trekken)
- Consistentie over tijd
- Individuele verschillen in gedrag
- Stabiel over verschillende situaties
- Bv: extraversie, introversie, angst, ….
• Kenmerken
- Unieke kwaliteiten
- Bv: temperament, intelligentie
2. Wat is een theorie
Definitie theorie:
Een set van gerelateerde veronderstellingen die wetenschappers toelaten om op basis van logisch
deductief redeneren testbare hypotheses te formuleren
à eerst theorie, dan hypothese stellen, dan testen (hypothese is dus geen deel van theorie, maar vloeit eruit
voort)
à indien wetenschappers fout redeneren of de theoretische veronderstellingen onlogisch zijn dan zijn ze
betekenisloos
1
,Bv:
- theorie: kinderen worden hyperactief tijdens feestjes door de taart (suiker)
- hypothese: suiker maakt kinderen hyperactief
- testen: op feestje Fanta geven met suiker en anderen Fanta zonder suiker
Deductief redeneren: van het algemene naar specifieke
Inductief redeneren: van het specifieke naar het algemene
Een theorie is verwant met maar verschillend van:
• Filosofie
à filosofen zijn geen wetenschappers, filosofen denken in termen van wat het zou moeten zijn,
wetenschappers is termen ‘als-dan’
• Speculatie
à moet verbonden worden aan empirische data en wetenschap, dan pas theorie
à zowel speculatie als empirische data zijn belangrijk voor het maken van een theorie
• Hypothese
à dit is een specifiek vermoeden dat kan getest worden aan de hand van een wetenschappelijke
methode. Een theorie zelf is te algemeen om te worden bewezen, maar een theorie is in staat om
duizenden hypotheses te genereren die getest kunnen worden. De resultaten van deze test, worden
opgenomen in de theorie.
• Taxonomie
à classificatie volgens natuurlijke relaties (classificatie van organismen). Het is geen theorie op zich,
maar het kan overgaan in een theorie (denk aan Big five van McCrae en Costa).
à belangrijk voor de ontwikkeling van een wetenschap, zonder classificatie van de gegevens zou de
wetenschap niet groeien
! Vele mensen verwarren deze bovenstaande met een theorie
3. Waarom bestaan er meerdere theorieën
Alle theorieën zijn reflecties van zijn auteur, deze hebben…
• Verschillende persoonlijke achtergronden
- Ervaringen tijdens kindertijd
- Interpersoonlijke relaties
• Verschillende filosofische oriëntaties
• Verschillende gekozen data om te observeren
• Unieke manieren om naar de wereld te kijken
Desondanks diverse theorieën, kunnen deze zeer nuttig zijn.
2
,4. De persoonlijkheid van theoretici en hun theorieën over persoonlijkheid
Psychology of Sciene (= psychologie van de wetenschap)
à de empirische studie van het wetenschappelijk denken en gedrag (inclusief theorie constructie) van
een wetenschapper
Reden: de persoonlijkheden en psychologie van verschillende theoretici beïnvloedt de aard van de
theorieën die ze ontwikkelen (bv: tijd waarin ze leefden). Over elke grote theoretici bestaat er
biografische informatie.
In de psychologie zijn er 5 grote theoretische perspectieven over wat persoonlijkheid is en hoe het
evolueert:
• Psychodynamische theorieën:
- Freud
- Kindertijd (eerste 5 jaar) belangrijk voor de ontwikkeling van de persoonlijkheid
- Onderbewuste sterker dan het bewuste
• Humanistische en existentiële theorieën:
- Mensen streven naar een gelukkig, gezond en betekenisvol leven
- Mensen worden gemotiveerd door de groei en psychische gezondheid
- Persoonlijkheid wordt volgens hen geconstrueerd door het vrij zijn in de keuzes die je maakt,
je reactie op angst, en kennis over de dood
- Deze + emoties zouden de groei van de psychische gezondheid bevorderen, volgens
existentiële theoretici zouden – emoties dit eveneens doen
• Dispositionele theorieën:
- Volgens hen is de mens voorbestemd zich te gedragen op een unieke en consistente manier
- We hebben volgens hen dan ook unieke trekken
- Er zijn 5 belangrijke trekken bij de mens (Big 5)
• Biologische en –evolutionaire theorieën:
- Volgens hen hebben onze gedachten, gevoelens, ons gedrag een genetische en biologische
basis.
- Onze gedachten en gedrag wordt gevormd door evolutionaire krachten
- Wat we doen en denken is steeds in interactie tussen nature en nurture
• Leren- (sociale) cognitieve theorieën:
- Enige uitleg voor gedrag zijn de omstandigheden die het gedrag creëren
- Wil je gedrag snappen, kijk dan naar de observeerbare dingen, niet op gevoelens, gedachten,
- Alle gedrag wordt aangeleerd door associatie
- Leren gebeurt door anderen te observeren (hun successen en falen)
• Persoonlijkheid wordt gevorm door wat we denken en hoe we de wereld waarneme
3
, 5. Wat maakt een theorie zinvol: criteria voor het evalueren/beoordelen van een theorie
• Genereert onderzoek
(descriptief onderzoek + testbare hypotheses)
• Is falsifieerbaar
(te verifiëren, controleren)
• Organiseert gekende data
(structureert, geeft betekenis en uitleg aan de data/resultaten)
• Leidt tot handelen (antwoord geven aan praktische vragen)
• Is intern consistent
(de componenten van de theorie zijn logisch congruent met elkaar)
• Is spaarzaam
(niet complexer maken dan noodzakelijk is)
Theorie à hypothese à onderzoek à data/resultaten à 2 mogelijkheden:
1. Data hervormt de theorie
2. Theorie verklaart de data
Wanneer een theorie niet langer onderzoek genereert of niet langer in staat is de gevonden data te
verklaren, is de theorie niet meer nuttig/bruikbaar.
6. Dimensies voor een concept over de mensheid
Elke persoonlijkheidstheorie reflecteert de kijk van de auteur op de mensheid:
• Determinisme vs. vrije keuze
à menselijk gedrag is dwingend bepaald, geen controle vs. mensen zijn vrij in hun keuzes, controle
• Pessimisme vs. optimisme
à mensen zijn gedoemd om miserabel leven te leiden vs. mensen kunnen groeien en een gezond
gelukkig leven leiden
à De meeste theoretici die geloven in determinisme hebben de neiging om eerder de
pessimistische kant te kiezen, die van vrije keuze de optimistische kant
• Causaliteit vs. teleologie
à gedrag staat in functie van het verleden vs. gedrag kan verklaart worden uit toekomstige doelen
en verwachtingen
• Bewuste vs. onbewuste determinanten van gedrag
à mensen zijn bewust van hun gedrag vs. zijn niet bewust van hun gedrag
• Biologische vs. sociale invloeden op persoonlijkheid
à persoonlijkheid wordt biologische bepaald (genen) vs. bepaald door sociale invloeden
• Individualiteit vs. similariteit (gelijkenis)
à de belangrijkste functie van persoonlijkheid is de individualiteit vs. de diversiteit
4
