Inhoud
terreinverkenning........................................................................................................ 6
1 een korte historiek.................................................................................................... 6
1.1 De verre voorgeschiedenis................................................................................. 6
1.2 Start van de ‘genetische’ psychologie................................................................6
1.2.1 Begin van systematische observaties.........................................................6
1.2.2 Beginnende wetenschappelijke theorievorming..........................................6
1.3 Omvorming tot een ontwikkelingspsychologie...................................................7
1.4 Uitgroei tot een volwaardige levenslooppsychologie..........................................7
2 de indeling in fasen.................................................................................................. 7
2.1 continuïteit of discontinuïteit in de ontwikkeling................................................7
2.2 Poging tot synthese............................................................................................ 8
2.3 Ontwikkelingsfasen............................................................................................ 8
2.4 Concrete fasenindeling....................................................................................... 8
3 factoren die de ontwikkeling sturen..........................................................................9
3.1 Rol van de erfelijkheid........................................................................................ 9
3.2 Invloeden vanuit het milieu................................................................................ 9
3.3 Kritische/gevoelige periodes.............................................................................. 9
3.4 Interacties tussen erfelijkheid en milieu...........................................................10
3.5 Zelfsturing als derde factor.............................................................................. 10
de cognitieve ontwikkelingstheorie van piaget..........................................................11
1 wie was piaget?...................................................................................................... 11
2 basisbegrippen....................................................................................................... 11
2.1 Inhoud en functie van de intelligentie..............................................................11
2.2 De cognitieve structuren.................................................................................. 11
2.3 Adaptatie via assimilatie en accommodatie.....................................................11
2.4 Equilibratie en organisatie................................................................................ 12
2.4.1 Equilibratiemodel....................................................................................... 12
3 Ontwikkelingsfasen (4) volgens Piaget...................................................................13
3.1 Korte samenvatting.......................................................................................... 14
4 korte evaluatie........................................................................................................ 14
4.1 Pluspunten........................................................................................................ 14
4.2 Beperkingen..................................................................................................... 14
5 oefenen.................................................................................................................. 14
de taalontwikkeling.................................................................................................... 16
1 overzicht................................................................................................................. 16
2 taalontwikkeling baby (p.135)................................................................................ 16
2.1 1ste levensjaar = prelinguale periode (Schaerlaekens)......................................16
1
,3 taalontwikkeling peuter (p. 169)............................................................................. 17
3.1 Vroeglinguale fase (1-2,5 jaar).........................................................................17
4 taalontwikkeling kleuter (p. 204)............................................................................ 17
4.1 Differentiatieperiode......................................................................................... 17
4.2 Werken aan taal met kleuters: tips rijke taalomgeving....................................17
5 taalontwikkeling schoolkind (p. 242)......................................................................17
5.1 Voltooiingsfase................................................................................................. 17
lichamelijke en motorische ontwikkeling (de baby)...................................................18
1 algemeen................................................................................................................ 18
2 uitrusting van de pasgeborene............................................................................... 18
2.1 Motorische reacties.......................................................................................... 18
2.2 Reflexen............................................................................................................ 19
2.2.1 Permanente of blijvende reflexen...............................................................19
2.2.2 Voorbijgaande of archaïsche reflexen.........................................................19
3 de verdere motorische ontwikkeling.......................................................................19
3.1 Stadia............................................................................................................... 19
3.1.1 Het kijkstadium (0-3m)............................................................................... 19
3.1.2 Het grijpstadium (3-6m)............................................................................. 19
3.1.3 Het zitstadium (6-9m)................................................................................ 20
3.1.4 Het kruip- en optrekstadium (9-12m).........................................................20
3.1.5 Het loopstadium – cefalo-caudaal (12-15m)...............................................20
lichamelijke en motorische ontwikkeling (de peuter)................................................21
1 lichamelijke ontwikkeling........................................................................................ 21
2 gebruik van de skeletspieren.................................................................................. 21
2.1 Grove motoriek................................................................................................. 21
2.2 Fijne motoriek................................................................................................... 21
3 de zindelijkheidstraining......................................................................................... 21
lichamelijke en motorische ontwikkeling (de kleuter)................................................23
1 lichamelijke veranderingen..................................................................................... 23
2 motorische ontwikkeling......................................................................................... 23
2.1 Grove motoriek................................................................................................. 23
2.2 Fijne motoriek................................................................................................... 23
3 de tekenontwikkeling.............................................................................................. 23
3.1 Het kabbelstadium (peuter 1,5-3j)...................................................................23
3.2 Toevallig realisme (kleuter).............................................................................. 24
3.3 Mislukt realisme (vanaf 3 à 4j).........................................................................24
3.4 Verstandelijk realisme (vanaf 5 à 6j)................................................................24
3.5 Visueel realisme (vanaf 8 à 9j).........................................................................24
3.5.1 Vanaf 8 jaar................................................................................................ 24
2
, 3.5.2 10-12 jarigen.............................................................................................. 24
lichamelijke en motorische ontwikkeling (het schoolkind).........................................25
1 lichamelijke veranderingen..................................................................................... 25
2 motorische ontwikkeling......................................................................................... 25
3 schoolrijpheid (evolutie van het begrip).................................................................25
cognitieve en perceptuele ontwikkeling (pasgeborene)............................................26
1 Waarneming en cognitie......................................................................................... 26
1.1 De verschillende zintuigen.............................................................................. 26
1.2 Elementaire leerprocessen.............................................................................. 26
2 ontwikkeling in de waarneming en cognitie............................................................27
2.1 De sensomotorische ontwikkelingsperiode.......................................................27
2.1.1 Ongecoördineerde reflexhandelingen........................................................27
2.1.2 Primaire circulaire reacties (1-4m).............................................................27
2.1.3 Secundaire circulaire reacties (4-8m).........................................................27
2.1.4 Intentioneel handelen (8-12m)...................................................................28
2.1.5 Tertiaire circulaire reacties (12-18m)..........................................................28
2.1.6 Mentale voorstellingen (18-24m)...............................................................28
2.2 Bespreking van enkele afzonderlijke processen...............................................28
2.2.1 De waarneming.......................................................................................... 28
cognietieve en perceptuele ontwikkeling (peuter).....................................................30
1 einde van de sensomotorische periode..................................................................30
2 begin van het preoperationele denken...................................................................30
2.1 De semiotische of symboolfunctie....................................................................30
2.2 Verwarren tussen fantasie en werkelijkheid.....................................................31
2.3 Het preconceptuele denken.............................................................................. 31
2.3.1 Overgeneraliseren...................................................................................... 31
2.3.2 Overdiscrimineren...................................................................................... 32
3 bespreking van enkele afzonderlijke processen......................................................32
3.1 De waarneming................................................................................................ 32
3.2 Leren en geheugen........................................................................................... 32
3.3 Denkprocessen................................................................................................. 32
cognitieve en perceptuele ontwikkeling (kleuter)......................................................33
1 het preoperationele denken van kleuters...............................................................33
1.1 Einde van de preconceptuele denken...............................................................33
1.2 Het intuïtieve denken....................................................................................... 33
1.2.1 Typische denkfouten................................................................................... 33
2 bespreking van enkele afzonderlijke processen......................................................34
2.1 De waarneming................................................................................................ 34
2.2 Het geheugen................................................................................................... 34
3
, 2.3 Het denken....................................................................................................... 34
2.4 De fantasie....................................................................................................... 35
cognitieve en perceptuele ontwikkeling (schoolkind)................................................35
1 het concreet-operationele denken..........................................................................35
1.1 Op weg naar een nieuw evenwicht...................................................................35
1.2 Nieuwe mogelijkheden..................................................................................... 35
1.2.1 Conservatie................................................................................................ 35
1.2.2 Classificatie................................................................................................ 35
1.2.3 Seriatie....................................................................................................... 36
2 bespreking van enkele afzonderlijke processen......................................................36
2.1 De waarneming................................................................................................ 36
cognitieve ontwikkeling (adolescent)........................................................................38
1 het formeel-operationeel denken........................................................................... 38
1.1 Kenmerken van het formeel-operationeel denken............................................38
1.1.1 Het gebruik van abstracte begrippen.........................................................38
1.1.2 Propositioneel denken................................................................................ 38
1.1.3 Het inschakelen van hypothesen................................................................38
1.1.4 Hypothetisch-deductief denken..................................................................39
1.1.5 Experimenteel denken............................................................................... 39
1.1.6 Combinatorisch denken.............................................................................. 39
1.2 Enkele gevolgen van het formeel-operationeel denken....................................40
1.2.1 Het aannemen van een kritische houding..................................................40
1.2.2 Invloed op het zelfbeeld............................................................................. 40
sociale- en persoonlijkheidsontwikkeling (baby)........................................................41
1 sociale ontwikkeling................................................................................................ 41
1.1 Differentiatie in de sociale gerichtheid.............................................................41
1.2 Het ontstaan van een hechtingsrelatie.............................................................41
1.2.1 Sociale banden in het dierenrijk: de proeven van Harlow..........................41
1.2.2 Hechting bij mensen: John Bowlby.............................................................41
1.2.3 Ontstaan hechting en gehechtheidsgedrag...............................................42
1.2.4 Meten van de hechtingskwaliteit: Mary Ainsworth.....................................42
1.2.5 Gehechtheidspatronen............................................................................... 42
1.3 Indeling van de babytijd op verschillende gebieden.........................................43
2 dynamisch-affectieve ontwikkeling.........................................................................43
2.1 Differentiatie in het gevoelsleven.....................................................................43
sociale- en persoonlijkheidsontwikkeling (peuter).....................................................44
1 sociale ontwikkeling................................................................................................ 44
1.1 Naar een evenwichtiger relatie met de volwassene.........................................44
1.2 Beginnende interesse voor leeftijdsgenoten....................................................44
4
terreinverkenning........................................................................................................ 6
1 een korte historiek.................................................................................................... 6
1.1 De verre voorgeschiedenis................................................................................. 6
1.2 Start van de ‘genetische’ psychologie................................................................6
1.2.1 Begin van systematische observaties.........................................................6
1.2.2 Beginnende wetenschappelijke theorievorming..........................................6
1.3 Omvorming tot een ontwikkelingspsychologie...................................................7
1.4 Uitgroei tot een volwaardige levenslooppsychologie..........................................7
2 de indeling in fasen.................................................................................................. 7
2.1 continuïteit of discontinuïteit in de ontwikkeling................................................7
2.2 Poging tot synthese............................................................................................ 8
2.3 Ontwikkelingsfasen............................................................................................ 8
2.4 Concrete fasenindeling....................................................................................... 8
3 factoren die de ontwikkeling sturen..........................................................................9
3.1 Rol van de erfelijkheid........................................................................................ 9
3.2 Invloeden vanuit het milieu................................................................................ 9
3.3 Kritische/gevoelige periodes.............................................................................. 9
3.4 Interacties tussen erfelijkheid en milieu...........................................................10
3.5 Zelfsturing als derde factor.............................................................................. 10
de cognitieve ontwikkelingstheorie van piaget..........................................................11
1 wie was piaget?...................................................................................................... 11
2 basisbegrippen....................................................................................................... 11
2.1 Inhoud en functie van de intelligentie..............................................................11
2.2 De cognitieve structuren.................................................................................. 11
2.3 Adaptatie via assimilatie en accommodatie.....................................................11
2.4 Equilibratie en organisatie................................................................................ 12
2.4.1 Equilibratiemodel....................................................................................... 12
3 Ontwikkelingsfasen (4) volgens Piaget...................................................................13
3.1 Korte samenvatting.......................................................................................... 14
4 korte evaluatie........................................................................................................ 14
4.1 Pluspunten........................................................................................................ 14
4.2 Beperkingen..................................................................................................... 14
5 oefenen.................................................................................................................. 14
de taalontwikkeling.................................................................................................... 16
1 overzicht................................................................................................................. 16
2 taalontwikkeling baby (p.135)................................................................................ 16
2.1 1ste levensjaar = prelinguale periode (Schaerlaekens)......................................16
1
,3 taalontwikkeling peuter (p. 169)............................................................................. 17
3.1 Vroeglinguale fase (1-2,5 jaar).........................................................................17
4 taalontwikkeling kleuter (p. 204)............................................................................ 17
4.1 Differentiatieperiode......................................................................................... 17
4.2 Werken aan taal met kleuters: tips rijke taalomgeving....................................17
5 taalontwikkeling schoolkind (p. 242)......................................................................17
5.1 Voltooiingsfase................................................................................................. 17
lichamelijke en motorische ontwikkeling (de baby)...................................................18
1 algemeen................................................................................................................ 18
2 uitrusting van de pasgeborene............................................................................... 18
2.1 Motorische reacties.......................................................................................... 18
2.2 Reflexen............................................................................................................ 19
2.2.1 Permanente of blijvende reflexen...............................................................19
2.2.2 Voorbijgaande of archaïsche reflexen.........................................................19
3 de verdere motorische ontwikkeling.......................................................................19
3.1 Stadia............................................................................................................... 19
3.1.1 Het kijkstadium (0-3m)............................................................................... 19
3.1.2 Het grijpstadium (3-6m)............................................................................. 19
3.1.3 Het zitstadium (6-9m)................................................................................ 20
3.1.4 Het kruip- en optrekstadium (9-12m).........................................................20
3.1.5 Het loopstadium – cefalo-caudaal (12-15m)...............................................20
lichamelijke en motorische ontwikkeling (de peuter)................................................21
1 lichamelijke ontwikkeling........................................................................................ 21
2 gebruik van de skeletspieren.................................................................................. 21
2.1 Grove motoriek................................................................................................. 21
2.2 Fijne motoriek................................................................................................... 21
3 de zindelijkheidstraining......................................................................................... 21
lichamelijke en motorische ontwikkeling (de kleuter)................................................23
1 lichamelijke veranderingen..................................................................................... 23
2 motorische ontwikkeling......................................................................................... 23
2.1 Grove motoriek................................................................................................. 23
2.2 Fijne motoriek................................................................................................... 23
3 de tekenontwikkeling.............................................................................................. 23
3.1 Het kabbelstadium (peuter 1,5-3j)...................................................................23
3.2 Toevallig realisme (kleuter).............................................................................. 24
3.3 Mislukt realisme (vanaf 3 à 4j).........................................................................24
3.4 Verstandelijk realisme (vanaf 5 à 6j)................................................................24
3.5 Visueel realisme (vanaf 8 à 9j).........................................................................24
3.5.1 Vanaf 8 jaar................................................................................................ 24
2
, 3.5.2 10-12 jarigen.............................................................................................. 24
lichamelijke en motorische ontwikkeling (het schoolkind).........................................25
1 lichamelijke veranderingen..................................................................................... 25
2 motorische ontwikkeling......................................................................................... 25
3 schoolrijpheid (evolutie van het begrip).................................................................25
cognitieve en perceptuele ontwikkeling (pasgeborene)............................................26
1 Waarneming en cognitie......................................................................................... 26
1.1 De verschillende zintuigen.............................................................................. 26
1.2 Elementaire leerprocessen.............................................................................. 26
2 ontwikkeling in de waarneming en cognitie............................................................27
2.1 De sensomotorische ontwikkelingsperiode.......................................................27
2.1.1 Ongecoördineerde reflexhandelingen........................................................27
2.1.2 Primaire circulaire reacties (1-4m).............................................................27
2.1.3 Secundaire circulaire reacties (4-8m).........................................................27
2.1.4 Intentioneel handelen (8-12m)...................................................................28
2.1.5 Tertiaire circulaire reacties (12-18m)..........................................................28
2.1.6 Mentale voorstellingen (18-24m)...............................................................28
2.2 Bespreking van enkele afzonderlijke processen...............................................28
2.2.1 De waarneming.......................................................................................... 28
cognietieve en perceptuele ontwikkeling (peuter).....................................................30
1 einde van de sensomotorische periode..................................................................30
2 begin van het preoperationele denken...................................................................30
2.1 De semiotische of symboolfunctie....................................................................30
2.2 Verwarren tussen fantasie en werkelijkheid.....................................................31
2.3 Het preconceptuele denken.............................................................................. 31
2.3.1 Overgeneraliseren...................................................................................... 31
2.3.2 Overdiscrimineren...................................................................................... 32
3 bespreking van enkele afzonderlijke processen......................................................32
3.1 De waarneming................................................................................................ 32
3.2 Leren en geheugen........................................................................................... 32
3.3 Denkprocessen................................................................................................. 32
cognitieve en perceptuele ontwikkeling (kleuter)......................................................33
1 het preoperationele denken van kleuters...............................................................33
1.1 Einde van de preconceptuele denken...............................................................33
1.2 Het intuïtieve denken....................................................................................... 33
1.2.1 Typische denkfouten................................................................................... 33
2 bespreking van enkele afzonderlijke processen......................................................34
2.1 De waarneming................................................................................................ 34
2.2 Het geheugen................................................................................................... 34
3
, 2.3 Het denken....................................................................................................... 34
2.4 De fantasie....................................................................................................... 35
cognitieve en perceptuele ontwikkeling (schoolkind)................................................35
1 het concreet-operationele denken..........................................................................35
1.1 Op weg naar een nieuw evenwicht...................................................................35
1.2 Nieuwe mogelijkheden..................................................................................... 35
1.2.1 Conservatie................................................................................................ 35
1.2.2 Classificatie................................................................................................ 35
1.2.3 Seriatie....................................................................................................... 36
2 bespreking van enkele afzonderlijke processen......................................................36
2.1 De waarneming................................................................................................ 36
cognitieve ontwikkeling (adolescent)........................................................................38
1 het formeel-operationeel denken........................................................................... 38
1.1 Kenmerken van het formeel-operationeel denken............................................38
1.1.1 Het gebruik van abstracte begrippen.........................................................38
1.1.2 Propositioneel denken................................................................................ 38
1.1.3 Het inschakelen van hypothesen................................................................38
1.1.4 Hypothetisch-deductief denken..................................................................39
1.1.5 Experimenteel denken............................................................................... 39
1.1.6 Combinatorisch denken.............................................................................. 39
1.2 Enkele gevolgen van het formeel-operationeel denken....................................40
1.2.1 Het aannemen van een kritische houding..................................................40
1.2.2 Invloed op het zelfbeeld............................................................................. 40
sociale- en persoonlijkheidsontwikkeling (baby)........................................................41
1 sociale ontwikkeling................................................................................................ 41
1.1 Differentiatie in de sociale gerichtheid.............................................................41
1.2 Het ontstaan van een hechtingsrelatie.............................................................41
1.2.1 Sociale banden in het dierenrijk: de proeven van Harlow..........................41
1.2.2 Hechting bij mensen: John Bowlby.............................................................41
1.2.3 Ontstaan hechting en gehechtheidsgedrag...............................................42
1.2.4 Meten van de hechtingskwaliteit: Mary Ainsworth.....................................42
1.2.5 Gehechtheidspatronen............................................................................... 42
1.3 Indeling van de babytijd op verschillende gebieden.........................................43
2 dynamisch-affectieve ontwikkeling.........................................................................43
2.1 Differentiatie in het gevoelsleven.....................................................................43
sociale- en persoonlijkheidsontwikkeling (peuter).....................................................44
1 sociale ontwikkeling................................................................................................ 44
1.1 Naar een evenwichtiger relatie met de volwassene.........................................44
1.2 Beginnende interesse voor leeftijdsgenoten....................................................44
4
