Sofie Vandermarliere – BA2 Geschiedenis 2022-2023
1: WAAROM EN HOE HET VERLEDEN BESTUDEREN?
WAT IS GESCHIEDENIS?
· De geestelijke vorm, waarin een cultuur zich rekenschap geeft van haar
verleden
- Johan Huizinga, Nederlands cultuurhistoricus
· History, like love, is so apt to surround her heroes with an atmosphere of
imaginary brightness.
- James Fenimore Cooper
· The past has gone, and history is what historians make of it when they go to
work.
- Keith Jenkins, post-modernist
VERLEDEN IS NIET GESCHIEDSCHRIJVING
De term ‘geschiedenis’ verwijst naar beide
Fundamenteel onderscheid : verleden & wat historici daarover schrijven
Geschiedschrijving = constructie van taal & tekst
1 historisch werk = 1 ‘lezing’ van (delen van) verleden
Geschiedenis = verhaal met een selectie: meerdere geschiedenissen
Verhaal van het verleden: verhaal ≠ verleden
Bepaalde groepen & gebeurtenissen uit verleden afwezig of ‘verborgen’ in
geschiedschrijving…
➢ Vrouwen, minderheden, lagere sociale klassen
Meeste sporen: rijke hoogopgeleide mannen -> schreven alles +
overheidsadministraties
Geschiedenis lang over grote figuren & oorlogen
MAAR archieven: rijke bronnen: toegang gewone volk in aanraking met wet (bv
boetes) -> ongelofelijke toegang!!
ROL VAN HET VERLEDEN
History in the wider sense is all that has happened, not merely all the phenomena of
human life, but those of the natural world as well. It is everything that undergoes
change; and as modern science has shown that there is nothing absolutely static,
therefore, the whole universe, and every part of it, has its history.
• Ons persoonlijke verleden vormt ons, maakt wat wij zijn
1
, Sofie Vandermarliere – BA2 Geschiedenis 2022-2023
• Ons bewustzijn: vanuit ons verleden gericht op toekomst = menselijk
bewustzijn altijd ‘tijdelijk’
• Naast ieder individu houdt ook iedere gemeenschap zich met haar collectieve
verleden bezig
GESCHIEDSCHRIJVING ZONDER NUT
• Sommige historici: nuttig zijn hoeft niet
• Verleden bestuderen omwille van zichzelf: weergeven “wie es eigentlich
gewesen” (Ranke, vader geschiedwetenschap)
• Verhalen maken die mensen amuseren en inspireren
• Aangename bezigheid en status voor historici
• Voorbeeld: Daniel Smail: “history is not a political science designed to explain
the present. It is an anthropological science designed to help us understand
humanity.”
• Postmoderne historici: ‘anything goes’
• Geschiedenis schrijven = verhalen schrijven > alle verhalen kunnen
NIET ‘ANYTHING GOES’ !
• Geschiedschrijving niet onschuldig, niet alle verhalen gelijke stem & impact
• Gebruik/misbruik verleden: macht, controle, beïnvloeding
• Veel volkeren proberen zich ‘de’ geschiedenis toe te eigenen uit ideologische
motieven:
“Owning history has become something of a battleground, especially for those with
ideological agendas that arguably include most people who set out to record history
(…) Jews and Arabs tell very different stories about the creation of the State of Israel
and about the subsequent history of the Palestinian people”
➢ Kritische ipv postmoderne reflectie nodig
GESCHIEDSCHRIJVING WEL NUT 1
Beschrijven
• Voorkomen dat we vergeten: bvb. de Holocaust
• Lessen trekken = voorbeeldfunctie van de geschiedenis: geschiedenis
als leraar waar je naar terug kijkt & lessen uithaalt
• Welke lessen precies, hangt af van historicus en tijdvak
2
, Sofie Vandermarliere – BA2 Geschiedenis 2022-2023
• Of leren we daar weinig uit? “The one thing we have learned
from history is that we don't learn from history” (Churchill)
• Complexiteit blootleggen = mythen doorprikken, nuanceren:
geschiedenis had anders kunnen lopen: samenloop van
omstandigheden
GESCHIEDSCHRIJVING WEL NUT 2
Verklaren: via verleden heden beter begrijpen
• Ontwikkelingen ontdekken en verklaren
• verandering: verschuivingen, omwentelingen, groei
• continuïteit: terugkerende patronen, verbanden of ‘rode draad’
• Inzicht in samenhang & proces = besef complexiteit
• kritisch: wat zit er achter actuele fenomenen, hoe gegroeid?
Beter inzicht & analyses voor vraagstukken vandaag
• common sense en stereotypen vermijden
• Mogelijke scenario’s voor de toekomst
• hoe verleden het heden bepaalt = indicatie wat in
toekomst zal doorwerken
• wat niet bepaald is door verleden = open voor keuze
BEPERKINGEN GESCHIEDSCHRIJVING
-Historici zelf niet vrij van common sense en stereotypen
-Geen pasklare antwoorden op vraag aan sociale wetenschappers: ‘what works?’
-Geen toekomstvoorspellingen, wel schetsen (on)mogelijke scenario’s
-Opgelet voor determinisme: er zijn steeds alternatieve wegen!
HISTORICI, HUN ‘FEITEN’ EN INTERPRETATIE
Moeilijke relatie tussen feit en interpretatie = kernprobleem in de geschiedschrijving
➢ Bij elke stap in de keten: interpretatieproblemen
3
, Sofie Vandermarliere – BA2 Geschiedenis 2022-2023
EXAMEN VRAAG!
Waarnemen & registreren = interpreteren
Historici geen eigen waarneming -> werken met sporen
➢ Alle mogelijke sporen/getuigenissen kunnen bronnen zijn !
➢ Bronnen ook interpretaties of uitspraken over feiten
➢ Bronnen kunnen verschillend gelezen/begrepen worden
➢ Ordenen informatie uit bronnen in verhaal : weer interpretatie
➢ Bronnen kunnen misleidend zijn of vals
+ selectie: bronnen nooit 100% overnemen voor verhaal
FALSA EN BRONNENMANIPULATIE
Fake news = van alle tijden & in alle soorten
Van kwaad opzet tot slordigheid
- Propaganda: politieke doeleinden: mensen misleiden
- Slordigheid/fouten: vaak voor boekdrukkunst (handgeschreven boeken)
- …
Vervalsingen op het spoor komen is moeilijk
➢ Verschil vals - echt: via materiaal, taalgebruik, technische kenmerken,
inhoudelijke inconsequenties…
Enkele beruchte voorbeelden :
• Joe Rosenthal’s foto: VS Mariniers hijsen Amerikaanse vlag in Iwo Jima,
Japan, op 23 feb. 1945. 1 vd meest gereproduceerde foto’s ooit. Beeld van
2de identieke actie die dag, mét grotere vlag (nagespeeld) -> vals beeld!
• Toespraak Lenin: (Moskou 5 mei 1920) geretoucheerd: Trotsky verwijderd uit
partij -> uit foto gehaald
GESCHIEDSCHRIJVING: ALLEMAAL INTERPRETATIE?
4
1: WAAROM EN HOE HET VERLEDEN BESTUDEREN?
WAT IS GESCHIEDENIS?
· De geestelijke vorm, waarin een cultuur zich rekenschap geeft van haar
verleden
- Johan Huizinga, Nederlands cultuurhistoricus
· History, like love, is so apt to surround her heroes with an atmosphere of
imaginary brightness.
- James Fenimore Cooper
· The past has gone, and history is what historians make of it when they go to
work.
- Keith Jenkins, post-modernist
VERLEDEN IS NIET GESCHIEDSCHRIJVING
De term ‘geschiedenis’ verwijst naar beide
Fundamenteel onderscheid : verleden & wat historici daarover schrijven
Geschiedschrijving = constructie van taal & tekst
1 historisch werk = 1 ‘lezing’ van (delen van) verleden
Geschiedenis = verhaal met een selectie: meerdere geschiedenissen
Verhaal van het verleden: verhaal ≠ verleden
Bepaalde groepen & gebeurtenissen uit verleden afwezig of ‘verborgen’ in
geschiedschrijving…
➢ Vrouwen, minderheden, lagere sociale klassen
Meeste sporen: rijke hoogopgeleide mannen -> schreven alles +
overheidsadministraties
Geschiedenis lang over grote figuren & oorlogen
MAAR archieven: rijke bronnen: toegang gewone volk in aanraking met wet (bv
boetes) -> ongelofelijke toegang!!
ROL VAN HET VERLEDEN
History in the wider sense is all that has happened, not merely all the phenomena of
human life, but those of the natural world as well. It is everything that undergoes
change; and as modern science has shown that there is nothing absolutely static,
therefore, the whole universe, and every part of it, has its history.
• Ons persoonlijke verleden vormt ons, maakt wat wij zijn
1
, Sofie Vandermarliere – BA2 Geschiedenis 2022-2023
• Ons bewustzijn: vanuit ons verleden gericht op toekomst = menselijk
bewustzijn altijd ‘tijdelijk’
• Naast ieder individu houdt ook iedere gemeenschap zich met haar collectieve
verleden bezig
GESCHIEDSCHRIJVING ZONDER NUT
• Sommige historici: nuttig zijn hoeft niet
• Verleden bestuderen omwille van zichzelf: weergeven “wie es eigentlich
gewesen” (Ranke, vader geschiedwetenschap)
• Verhalen maken die mensen amuseren en inspireren
• Aangename bezigheid en status voor historici
• Voorbeeld: Daniel Smail: “history is not a political science designed to explain
the present. It is an anthropological science designed to help us understand
humanity.”
• Postmoderne historici: ‘anything goes’
• Geschiedenis schrijven = verhalen schrijven > alle verhalen kunnen
NIET ‘ANYTHING GOES’ !
• Geschiedschrijving niet onschuldig, niet alle verhalen gelijke stem & impact
• Gebruik/misbruik verleden: macht, controle, beïnvloeding
• Veel volkeren proberen zich ‘de’ geschiedenis toe te eigenen uit ideologische
motieven:
“Owning history has become something of a battleground, especially for those with
ideological agendas that arguably include most people who set out to record history
(…) Jews and Arabs tell very different stories about the creation of the State of Israel
and about the subsequent history of the Palestinian people”
➢ Kritische ipv postmoderne reflectie nodig
GESCHIEDSCHRIJVING WEL NUT 1
Beschrijven
• Voorkomen dat we vergeten: bvb. de Holocaust
• Lessen trekken = voorbeeldfunctie van de geschiedenis: geschiedenis
als leraar waar je naar terug kijkt & lessen uithaalt
• Welke lessen precies, hangt af van historicus en tijdvak
2
, Sofie Vandermarliere – BA2 Geschiedenis 2022-2023
• Of leren we daar weinig uit? “The one thing we have learned
from history is that we don't learn from history” (Churchill)
• Complexiteit blootleggen = mythen doorprikken, nuanceren:
geschiedenis had anders kunnen lopen: samenloop van
omstandigheden
GESCHIEDSCHRIJVING WEL NUT 2
Verklaren: via verleden heden beter begrijpen
• Ontwikkelingen ontdekken en verklaren
• verandering: verschuivingen, omwentelingen, groei
• continuïteit: terugkerende patronen, verbanden of ‘rode draad’
• Inzicht in samenhang & proces = besef complexiteit
• kritisch: wat zit er achter actuele fenomenen, hoe gegroeid?
Beter inzicht & analyses voor vraagstukken vandaag
• common sense en stereotypen vermijden
• Mogelijke scenario’s voor de toekomst
• hoe verleden het heden bepaalt = indicatie wat in
toekomst zal doorwerken
• wat niet bepaald is door verleden = open voor keuze
BEPERKINGEN GESCHIEDSCHRIJVING
-Historici zelf niet vrij van common sense en stereotypen
-Geen pasklare antwoorden op vraag aan sociale wetenschappers: ‘what works?’
-Geen toekomstvoorspellingen, wel schetsen (on)mogelijke scenario’s
-Opgelet voor determinisme: er zijn steeds alternatieve wegen!
HISTORICI, HUN ‘FEITEN’ EN INTERPRETATIE
Moeilijke relatie tussen feit en interpretatie = kernprobleem in de geschiedschrijving
➢ Bij elke stap in de keten: interpretatieproblemen
3
, Sofie Vandermarliere – BA2 Geschiedenis 2022-2023
EXAMEN VRAAG!
Waarnemen & registreren = interpreteren
Historici geen eigen waarneming -> werken met sporen
➢ Alle mogelijke sporen/getuigenissen kunnen bronnen zijn !
➢ Bronnen ook interpretaties of uitspraken over feiten
➢ Bronnen kunnen verschillend gelezen/begrepen worden
➢ Ordenen informatie uit bronnen in verhaal : weer interpretatie
➢ Bronnen kunnen misleidend zijn of vals
+ selectie: bronnen nooit 100% overnemen voor verhaal
FALSA EN BRONNENMANIPULATIE
Fake news = van alle tijden & in alle soorten
Van kwaad opzet tot slordigheid
- Propaganda: politieke doeleinden: mensen misleiden
- Slordigheid/fouten: vaak voor boekdrukkunst (handgeschreven boeken)
- …
Vervalsingen op het spoor komen is moeilijk
➢ Verschil vals - echt: via materiaal, taalgebruik, technische kenmerken,
inhoudelijke inconsequenties…
Enkele beruchte voorbeelden :
• Joe Rosenthal’s foto: VS Mariniers hijsen Amerikaanse vlag in Iwo Jima,
Japan, op 23 feb. 1945. 1 vd meest gereproduceerde foto’s ooit. Beeld van
2de identieke actie die dag, mét grotere vlag (nagespeeld) -> vals beeld!
• Toespraak Lenin: (Moskou 5 mei 1920) geretoucheerd: Trotsky verwijderd uit
partij -> uit foto gehaald
GESCHIEDSCHRIJVING: ALLEMAAL INTERPRETATIE?
4
