Ontwikkelingspsychologie
Inhoud
1 Inleiding in de ontwikkelingspsychologie.............................................................4
1.1 Inleidende vragen en begrippen....................................................................4
1.2 De perioden van het leven............................................................................ 5
1.3 Een aantal visies op de ontwikkeling van kinderen.......................................5
1.3.1 Psychodynamische benaderingen...........................................................5
1.3.2 Behaviorisme.......................................................................................... 6
1.3.3 Cognitief-wetenschappelijke benadering................................................6
1.3.4 De systeembenadering........................................................................... 6
1.3.5 Neurowetenschappelijke benadering......................................................7
2 De ontwikkeling van lichamelijke functies en gezondheid...................................7
2.1 Erfelijkheid en prenatale ontwikkeling..........................................................7
2.1.1 Chromosomen......................................................................................... 7
2.1.2 Zwangerschap en geboorte.....................................................................7
2.1.3 Prenatale invloeden en bedreigingen......................................................9
2.2 Lichamelijke groei......................................................................................... 9
2.2.1 Groeiprincipes, lichaamsverhoudingen en gestalte.................................9
2.2.2 Wat is klein en wat is groot?...................................................................9
2.3 Gezondheid................................................................................................. 10
2.3.1 Slapen................................................................................................... 10
2.3.2 Zindelijkheid.......................................................................................... 10
2.3.3 Stress.................................................................................................... 10
2.3.4 Anorexia Nervosa.................................................................................. 10
2.3.5 Boulimia Nervosa.................................................................................. 11
2.3.6 Overgewicht.......................................................................................... 11
2.3.7 Gezondheidsbeleid op school................................................................11
3 De ontwikkeling van het brein en breindidactiek..............................................12
3.1 De ontwikkeling van het brein.....................................................................12
3.1.1 Neuronen.............................................................................................. 12
3.1.2 Synaptogenese en pruning...................................................................12
3.1.3 Belangrijke gebieden in het brein en specialisatie................................12
3.1.4 Motorische lateralisatie.........................................................................14
3.2 Het geheugen.............................................................................................. 14
3.2.1 Het sensorische register........................................................................14
1
, 3.2.2 Het kortetermijngeheugen....................................................................14
3.2.3 Het langetermijngeheugen....................................................................15
4 De ontwikkeling van de waarneming.................................................................15
4.1 De visuele waarneming............................................................................... 15
4.1.1 De lagere en de hogere waarneming....................................................15
4.1.2 Nauwkeurigheid van visueel waarnemen..............................................16
4.1.3 Kritische en plastische periode van het visueel waarnemen.................16
4.1.4 Aandachtig waarnemen........................................................................16
4.1.5 Globaal en lokaal waarnemen...............................................................17
4.1.6 Dieptewaarneming observeren.............................................................18
4.2 De visuele omgeving van het kind vereenvoudigen...................................19
4.3 Geur en smaak............................................................................................ 19
4.4 Tastzin......................................................................................................... 19
4.5 Intermodale perceptie................................................................................. 19
4.6 Visueel-motorische integratie......................................................................19
5 De ontwikkeling van de motoriek......................................................................19
5.1 Babyreflexen of primitieve reactiepatronen................................................20
5.2 Grove en fijne motoriek............................................................................... 21
5.2.1 Grove motoriek..................................................................................... 21
5.2.2 Fijne motoriek....................................................................................... 21
5.2.3 Motoriek stimuleren in de kleuterklas...................................................21
5.3 Problemen met motoriek............................................................................. 22
6 Internaliserende en externaliserende problemen bij kinderen en adolescenten
............................................................................................................................. 22
6.1 Effecten van sociale interacties op de cognitieve ontwikkeling...................22
6.1.1 Het sociaal-constructivisme..................................................................22
6.1.2 Spel bevordert de cognitieve ontwikkeling...........................................23
6.1.3 Natuurlijk leren als actieve werkvorm in de klas...................................23
6.2 Metacognitie................................................................................................ 24
6.2.1 Metacognitieve ontwikkeling.................................................................24
6.2.2 Componenten van metacognitie...........................................................25
6.3 De rol van de leerkracht.............................................................................. 25
7 Intelligentie en presteren op school..................................................................25
7.1 Intelligentie meten...................................................................................... 25
7.1.1 Het intelligentiequotiënt en de normaalverdeling.................................25
7.1.2 De meervoudige intelligentie................................................................26
7.2 Oorsprong van intelligentie.........................................................................26
2
, 7.2.1 Intelligentie in de ontwikkeling.............................................................26
7.2.2 Intelligentie en succes op school...........................................................26
7.3 Sekse stereotypisch denken........................................................................28
8 De ontwikkeling van taal................................................................................... 28
8.1 Taalontwikkeling verkennen........................................................................28
8.2 Taalontwikkelingen..................................................................................... 29
8.2.1 De fonologische taalontwikkeling..........................................................29
8.2.2 De morfologische en semantische taalontwikkeling.............................29
8.2.3 Grammaticale ontwikkeling...................................................................29
8.3 Een aantal invloeden en voorwaarden voor taal.........................................30
8.3.1 Gezamenlijke aandacht.........................................................................30
8.3.2 Motherese............................................................................................. 30
8.3.3 Taalinteracties (invloeden van ouders).................................................30
8.4 Metalinguïstisch bewustzijn.........................................................................30
8.5 Pragmatisch bewustzijn............................................................................... 31
8.6 Dyslexie....................................................................................................... 31
9 De ontwikkeling van de persoonlijkheid, identiteit en het zelf..........................32
9.1 Temperament.............................................................................................. 32
9.2 Persoonlijkheid............................................................................................ 34
9.2.1 Een aantal benaderingen van persoonlijkheid......................................34
9.2.2 Identiteit en persoonlijkheid..................................................................35
9.3 Genderidentiteit.......................................................................................... 37
9.4 Het zelf........................................................................................................ 37
9.4.1 Zelfbeeld en zelfwaarde........................................................................37
9.4.2 Zelfbeschrijvingen................................................................................. 38
9.5 Genderdysforie............................................................................................ 39
10 De ontwikkeling van het moreel oordelen over goed en kwaad......................40
10.1 Moreel oordelen........................................................................................ 40
10.1.1 Fase van de morele belemmering.......................................................40
10.1.2 Fase van de autonome moraliteit........................................................40
11 De ontwikkeling van hechting en omgaan met anderen.................................41
11.1 De ontwikkeling van hechting...................................................................41
11.2 Secure base en safe haven.......................................................................41
11.3 Interne werkmodel en hechting in de klas.................................................41
11.4 De verdere sociaal-economische ontwikkeling: Theory of mind en
empathie........................................................................................................... 42
3
, 1 Inleiding in de ontwikkelingspsychologie
1.1 Inleidende vragen en begrippen
Wat is ontwikkelingspsychologie?
De studie die probeert te begrijpen hoe de mens zich ontwikkelt, van
conceptie tot dood.
Waarom is ontwikkelingspsychologie van belang in het onderwijs?
Het bijstaan van ouders in het opvoedings- en ontwikkelingsproces van
hun kind
Betere beslissingen, voor een beter beleid (vb. reeds Franse les in de
kleuterklas)
Het opbouwen van zelfkennis en zelfreflectie. Het is belangrijk om te
snappen waar precies het kind zich bevindt in de ontwikkeling, om te
kunnen bepalen of er een eventuele achterstand is bij het kind (=
observeren vraagt om kennis vooraf).
Wat verstaan we onder ‘nurture’?
Invloeden uit de omgeving, van leeftijdsgenoten, gebeurtenissen,
maatschappelijke ontwikkelingen, ziekten, ONDERWIJS!
Wat verstaan we onder ‘nature’?
Genetische eigenschappen, erfelijkheid (kan van invloed zijn op
intelligentie, lichaamslengte, persoonlijkheid…)
Nature vs. Nurture debat = wat is de component van aanleg vs. wat is
de genetische component?
Wat is de gevoelige, of ‘sensitieve’ periode?
De invloeden van de omgeving op de ontwikkeling van een kind, zijn niet
op elk tijdstip even groot, en kind kan al dan niet reeds rijp zijn om iets aan
te leren, er zijn ideale leeftijden om bepaalde zaken aan te leren (vb. de
hersenen zijn rond 3 jaar klaar om een tweede taal aan te leren.
Aanleg van zelfsturing = een kind is in staat om zijn eigen ontwikkeling
te sturen (vb. het actieve of creatieve kind -> zelfbepaling en
autonomie) zelfsturing neemt toe met de leeftijd.
Wat verstaan we onder ‘ontwikkeling’?
4
Inhoud
1 Inleiding in de ontwikkelingspsychologie.............................................................4
1.1 Inleidende vragen en begrippen....................................................................4
1.2 De perioden van het leven............................................................................ 5
1.3 Een aantal visies op de ontwikkeling van kinderen.......................................5
1.3.1 Psychodynamische benaderingen...........................................................5
1.3.2 Behaviorisme.......................................................................................... 6
1.3.3 Cognitief-wetenschappelijke benadering................................................6
1.3.4 De systeembenadering........................................................................... 6
1.3.5 Neurowetenschappelijke benadering......................................................7
2 De ontwikkeling van lichamelijke functies en gezondheid...................................7
2.1 Erfelijkheid en prenatale ontwikkeling..........................................................7
2.1.1 Chromosomen......................................................................................... 7
2.1.2 Zwangerschap en geboorte.....................................................................7
2.1.3 Prenatale invloeden en bedreigingen......................................................9
2.2 Lichamelijke groei......................................................................................... 9
2.2.1 Groeiprincipes, lichaamsverhoudingen en gestalte.................................9
2.2.2 Wat is klein en wat is groot?...................................................................9
2.3 Gezondheid................................................................................................. 10
2.3.1 Slapen................................................................................................... 10
2.3.2 Zindelijkheid.......................................................................................... 10
2.3.3 Stress.................................................................................................... 10
2.3.4 Anorexia Nervosa.................................................................................. 10
2.3.5 Boulimia Nervosa.................................................................................. 11
2.3.6 Overgewicht.......................................................................................... 11
2.3.7 Gezondheidsbeleid op school................................................................11
3 De ontwikkeling van het brein en breindidactiek..............................................12
3.1 De ontwikkeling van het brein.....................................................................12
3.1.1 Neuronen.............................................................................................. 12
3.1.2 Synaptogenese en pruning...................................................................12
3.1.3 Belangrijke gebieden in het brein en specialisatie................................12
3.1.4 Motorische lateralisatie.........................................................................14
3.2 Het geheugen.............................................................................................. 14
3.2.1 Het sensorische register........................................................................14
1
, 3.2.2 Het kortetermijngeheugen....................................................................14
3.2.3 Het langetermijngeheugen....................................................................15
4 De ontwikkeling van de waarneming.................................................................15
4.1 De visuele waarneming............................................................................... 15
4.1.1 De lagere en de hogere waarneming....................................................15
4.1.2 Nauwkeurigheid van visueel waarnemen..............................................16
4.1.3 Kritische en plastische periode van het visueel waarnemen.................16
4.1.4 Aandachtig waarnemen........................................................................16
4.1.5 Globaal en lokaal waarnemen...............................................................17
4.1.6 Dieptewaarneming observeren.............................................................18
4.2 De visuele omgeving van het kind vereenvoudigen...................................19
4.3 Geur en smaak............................................................................................ 19
4.4 Tastzin......................................................................................................... 19
4.5 Intermodale perceptie................................................................................. 19
4.6 Visueel-motorische integratie......................................................................19
5 De ontwikkeling van de motoriek......................................................................19
5.1 Babyreflexen of primitieve reactiepatronen................................................20
5.2 Grove en fijne motoriek............................................................................... 21
5.2.1 Grove motoriek..................................................................................... 21
5.2.2 Fijne motoriek....................................................................................... 21
5.2.3 Motoriek stimuleren in de kleuterklas...................................................21
5.3 Problemen met motoriek............................................................................. 22
6 Internaliserende en externaliserende problemen bij kinderen en adolescenten
............................................................................................................................. 22
6.1 Effecten van sociale interacties op de cognitieve ontwikkeling...................22
6.1.1 Het sociaal-constructivisme..................................................................22
6.1.2 Spel bevordert de cognitieve ontwikkeling...........................................23
6.1.3 Natuurlijk leren als actieve werkvorm in de klas...................................23
6.2 Metacognitie................................................................................................ 24
6.2.1 Metacognitieve ontwikkeling.................................................................24
6.2.2 Componenten van metacognitie...........................................................25
6.3 De rol van de leerkracht.............................................................................. 25
7 Intelligentie en presteren op school..................................................................25
7.1 Intelligentie meten...................................................................................... 25
7.1.1 Het intelligentiequotiënt en de normaalverdeling.................................25
7.1.2 De meervoudige intelligentie................................................................26
7.2 Oorsprong van intelligentie.........................................................................26
2
, 7.2.1 Intelligentie in de ontwikkeling.............................................................26
7.2.2 Intelligentie en succes op school...........................................................26
7.3 Sekse stereotypisch denken........................................................................28
8 De ontwikkeling van taal................................................................................... 28
8.1 Taalontwikkeling verkennen........................................................................28
8.2 Taalontwikkelingen..................................................................................... 29
8.2.1 De fonologische taalontwikkeling..........................................................29
8.2.2 De morfologische en semantische taalontwikkeling.............................29
8.2.3 Grammaticale ontwikkeling...................................................................29
8.3 Een aantal invloeden en voorwaarden voor taal.........................................30
8.3.1 Gezamenlijke aandacht.........................................................................30
8.3.2 Motherese............................................................................................. 30
8.3.3 Taalinteracties (invloeden van ouders).................................................30
8.4 Metalinguïstisch bewustzijn.........................................................................30
8.5 Pragmatisch bewustzijn............................................................................... 31
8.6 Dyslexie....................................................................................................... 31
9 De ontwikkeling van de persoonlijkheid, identiteit en het zelf..........................32
9.1 Temperament.............................................................................................. 32
9.2 Persoonlijkheid............................................................................................ 34
9.2.1 Een aantal benaderingen van persoonlijkheid......................................34
9.2.2 Identiteit en persoonlijkheid..................................................................35
9.3 Genderidentiteit.......................................................................................... 37
9.4 Het zelf........................................................................................................ 37
9.4.1 Zelfbeeld en zelfwaarde........................................................................37
9.4.2 Zelfbeschrijvingen................................................................................. 38
9.5 Genderdysforie............................................................................................ 39
10 De ontwikkeling van het moreel oordelen over goed en kwaad......................40
10.1 Moreel oordelen........................................................................................ 40
10.1.1 Fase van de morele belemmering.......................................................40
10.1.2 Fase van de autonome moraliteit........................................................40
11 De ontwikkeling van hechting en omgaan met anderen.................................41
11.1 De ontwikkeling van hechting...................................................................41
11.2 Secure base en safe haven.......................................................................41
11.3 Interne werkmodel en hechting in de klas.................................................41
11.4 De verdere sociaal-economische ontwikkeling: Theory of mind en
empathie........................................................................................................... 42
3
, 1 Inleiding in de ontwikkelingspsychologie
1.1 Inleidende vragen en begrippen
Wat is ontwikkelingspsychologie?
De studie die probeert te begrijpen hoe de mens zich ontwikkelt, van
conceptie tot dood.
Waarom is ontwikkelingspsychologie van belang in het onderwijs?
Het bijstaan van ouders in het opvoedings- en ontwikkelingsproces van
hun kind
Betere beslissingen, voor een beter beleid (vb. reeds Franse les in de
kleuterklas)
Het opbouwen van zelfkennis en zelfreflectie. Het is belangrijk om te
snappen waar precies het kind zich bevindt in de ontwikkeling, om te
kunnen bepalen of er een eventuele achterstand is bij het kind (=
observeren vraagt om kennis vooraf).
Wat verstaan we onder ‘nurture’?
Invloeden uit de omgeving, van leeftijdsgenoten, gebeurtenissen,
maatschappelijke ontwikkelingen, ziekten, ONDERWIJS!
Wat verstaan we onder ‘nature’?
Genetische eigenschappen, erfelijkheid (kan van invloed zijn op
intelligentie, lichaamslengte, persoonlijkheid…)
Nature vs. Nurture debat = wat is de component van aanleg vs. wat is
de genetische component?
Wat is de gevoelige, of ‘sensitieve’ periode?
De invloeden van de omgeving op de ontwikkeling van een kind, zijn niet
op elk tijdstip even groot, en kind kan al dan niet reeds rijp zijn om iets aan
te leren, er zijn ideale leeftijden om bepaalde zaken aan te leren (vb. de
hersenen zijn rond 3 jaar klaar om een tweede taal aan te leren.
Aanleg van zelfsturing = een kind is in staat om zijn eigen ontwikkeling
te sturen (vb. het actieve of creatieve kind -> zelfbepaling en
autonomie) zelfsturing neemt toe met de leeftijd.
Wat verstaan we onder ‘ontwikkeling’?
4
