2020-
2021
STAGE EERSTE LEERJAAR
- SAMENVATTING
,INHOUDSOPGAVE
Ontluikende geletterdheid: het belang van mondelinge vaardigheden ...................................................................................... 4
De beginsituatie voor mondelinge vaardigheden ........................................................................................................................... 4
Het belang van een rijk taalaanbod (filmpje).................................................................................................................................. 4
Het belang van klankbewustzijn ..................................................................................................................................................... 4
Oefening...................................................................................................................................................................................... 5
Ontluikende geletterdheid: de beginsituatie van het lezen en schrijven .................................................................................... 5
Oriëntatie geletterdheid ................................................................................................................................................................. 5
De beginsituatie in de kleuterklas voor lezen .................................................................................................................................. 6
Wat kun je verwachten van een oudste kleuter en lezen? .............................................................................................................. 6
De beginsituatie in de kleuterklas voor spellen ............................................................................................................................... 7
Wat kun je verwachten van een oudste kleuter en spellen? ........................................................................................................... 7
Lees- en schrijfactiviteiten in de kleuterklas.................................................................................................................................... 7
Activiteiten ontluikende geletterdheid in de kleuterklas ........................................................................................................... 8
Wat kun je verwachten van een oudste kleuter en verhaalbegrip .................................................................................................. 8
Hoe een thema uitwerken vanuit een prentenboek waarin letters en woorden aanbod komen? ............................................ 8
Wat kun je verwachten van een oudste kleuter en taalbeschouwing? ........................................................................................... 9
Wat doen deze kleuters ? ........................................................................................................................................................... 9
Ontluikende geletterdheid: de leesvoorwaarden ....................................................................................................................... 9
Oriëntatie op de leesvoorwaarden .................................................................................................................................................. 9
Aanvullende info over enkele leesvoorwaarden ........................................................................................................................... 10
Signalisatie van lees- en spellingsproblemen ................................................................................................................................ 10
Aanvankelijk lezen: de deelvaardigheiden................................................................................................................................ 11
Auditieve deelvaardigheden van lezen ......................................................................................................................................... 11
Visuele deelvaardigheden van lezen ............................................................................................................................................. 12
Aanvankelijk lezen: principes van taalkrachtig onderwijs bij het aanvankelijk lezen ................................................................ 12
Aanvankelijk lezen en spellen: wat is aanvankelijk lezen en spellen? ....................................................................................... 13
Aanvankelijk lezen......................................................................................................................................................................... 13
Aanvankelijk spellen ...................................................................................................................................................................... 13
Relatie tussen klanken en letters .................................................................................................................................................. 13
Aanvankelijk lezen: hoe leren kinderen aanvankelijk lezen? de elementaire leeshandeling ..................................................... 15
Alzijdig, multisensorieel waarnemen van woorden en pseudolezen ............................................................................................. 15
De elementaire leeshandeling ....................................................................................................................................................... 15
Taalmethodes aanvankelijk lezen en hun leermiddelen ............................................................................................................... 16
De steunwoorden waarmee leerlingen leren lezen ....................................................................................................................... 16
Remediëren bij wie het aanvankelijk lezen moeizamer verloopt .................................................................................................. 16
1
,Aanvankelijk spellen: hoe leren kinderen aanvankelijk spellen? de elementaire spellingshandeling ....................................... 17
De elementaire spellinghandeling ................................................................................................................................................. 17
Spiegelbeeld .................................................................................................................................................................................. 17
Aanvankelijk lezen: hoe leren kinderen aanvankelijk lezen? de andere leestechnieken ........................................................... 18
Oriëntatie op de andere leestechnieken waarmee we de leeshandeling kunnen verkorten......................................................... 18
Lezen met behulp van clusters en spellingpatronen ..................................................................................................................... 18
Lezen met behulp van morfologische analyse .............................................................................................................................. 19
Lezen met behulp van de visuele woordvorm ............................................................................................................................... 19
Lezen met behulp van de context .................................................................................................................................................. 19
Indirecte en directe leesroutes ...................................................................................................................................................... 19
Leesplezier in het eerste leerjaar................................................................................................................................................... 20
Aanvankelijk lezen: organisatie en werkvormen ...................................................................................................................... 20
Werkvormen in het eerste leerjaar ............................................................................................................................................... 20
Differentiatie tijdens de leesles ..................................................................................................................................................... 20
Casus remediëren ..................................................................................................................................................................... 21
Voorbeelden van lessen ................................................................................................................................................................ 21
Voorbeelden van leerspelen aanvankelijk lezen en spellen........................................................................................................... 21
Taalkrachtig onderwijs: zeven principes ................................................................................................................................... 21
Prenumerieke vaardigheden: voorwaarden tot getalbegrip ..................................................................................................... 22
Introductie tot de prenumerieke vaardigheden ............................................................................................................................ 22
Maatbegrip ................................................................................................................................................................................... 23
Conservatie ................................................................................................................................................................................... 24
Correspondentie ............................................................................................................................................................................ 24
Classificatie ................................................................................................................................................................................... 25
Seriatie .......................................................................................................................................................................................... 26
Tellen ............................................................................................................................................................................................. 26
Cijferherkenning ............................................................................................................................................................................ 27
Getalbegrip natuurlijke getallen – het triple code model ......................................................................................................... 27
Van telvormen tot subitizing .................................................................................................................................................... 28
Introductie tot telvormen en subitizing ......................................................................................................................................... 28
Akoestisch tellen ........................................................................................................................................................................... 28
Synchroon tellen............................................................................................................................................................................ 28
Resultatief tellen ........................................................................................................................................................................... 29
Telstrategieën: verkort tellen en structurerend tellen .................................................................................................................. 29
Tellen automatiseren .................................................................................................................................................................... 30
Getalbeelden uitgelicht ............................................................................................................................................................ 31
2
, Introductie tot getalbeelden ......................................................................................................................................................... 31
Het doel van getalbeelden ............................................................................................................................................................ 32
Soorten getalbeelden .................................................................................................................................................................... 33
Gevaren van getalbeelden ............................................................................................................................................................ 36
Automatiseren van getalbegrip ................................................................................................................................................ 37
Introductie tot het automatiseren van getalbegrip ...................................................................................................................... 37
Lesgang nieuw getal aanbregen ................................................................................................................................................... 37
Stap 1: presentatie van het getal in een zinvolle context ......................................................................................................... 37
Stap 2: werken met gevarieerde voorstellingen van de hoeveelheid....................................................................................... 38
Stap 3: aanbieden van het getalbeeld ...................................................................................................................................... 38
Stap 4: bespreking van het cijfer ............................................................................................................................................... 38
Stap 5: het cijfer schrijven ......................................................................................................................................................... 39
Stap 6: het nieuwe getal lokaliseren t.o.v de reeds aangeleerde ............................................................................................. 39
Stap 7: inoefenen vh getal via activerende werkvormen ......................................................................................................... 40
Van handelingssituaties tot formeel rekenen: bewerkingen (optellingen en aftrekkingen) aanleren via de 3
handelingscontexten ................................................................................................................................................................ 40
Introductie tot de handelingscontexten ........................................................................................................................................ 40
Oorzaak-veranderingssituatie ....................................................................................................................................................... 41
Vergelijkingssituaties .................................................................................................................................................................... 42
Deel-geheelsituaties ...................................................................................................................................................................... 42
3
, ONTLUIKENDE GELETTERDHEID
ONTLUIKENDE GELETTERDHEID: HET BELANG VAN MONDELINGE VAARDIGHEDEN
DE BEGINSITUATIE VOOR MONDELINGE VAARDIGHEDEN
- In de kleuterschool → aandacht voor begrijpend luisteren en technisch luisteren
o Geen specifieke ontwikkelingsdoelen
▪ Technisch luisteren is een onderliggende vaardigheid voor begrijpend luisteren
• Bv oefenen op het herkennen van dierengeluiden, geluiden van voertuigen
▪ Samen verklaren ze auditieve signalen
• We horen een sirene, waarvoor wordt die gebruikt?
▪ Leren geluiden onderscheiden obv hun gevoelswaarde
• Hoe voel je je als het buiten onweert?
▪ Auditieve discriminatie
• Spraakklanken kunnen opmerken en onderscheiden
• Verzinnen van woorden die met een bepaalde klank beginnen of zoeken allitererende namen
voor hun pop…
- Klankbewustzijn = van groot belang
o Rond 5 jaar hebben de meeste kinderen alle fonemen verworven
- Al die technische vaardigheden helpen kleuters om goede begrijpend-luisteraars te worden
- Begrijpend luisteren
o Wanneer verhalen in de klas worden verteld, wanneer die op verschillende manieren worden voorgelezen
o Ze krijgen vragen, instructies, uitnodigingen, opdrachten en allerlei andere mondelinge boodschappen te
verwerken
o Interacties = kwaliteits en betekenisvol zijn → concrete, doelgerichte feedback
- Technisch spreken
o Vaardigheid om klanken te onderscheiden en uit te spreken
o Geen ontwikkelingsdoelen geformuleerd
o Activiteiten
▪ Speelse articulatie-oefeningen
▪ Gedichten met specifieke klanken
o Communicatief spreken komt vaker voor
▪ Onthaalmomenten
▪ Vertellen over ervaringen
▪ Spreken over verhalen
▪ …
HET BELANG VAN EEN RIJK TAALAANBOD (FILMPJE)
- Verbinding en ontmoeting
- Taalaanbod
- Productiekansen
- Veilige context
HET BELANG VAN KLANKBEWUSTZIJN
- Klankbewustzijn of fonemisch bewustzijn
o Combinatie van het besef dat woorden bestaan uit fonemen, de kleinste klankeenheden in gesproken taal, en
de vaardigheid woorden op te delen in fonemen
o Ontwikkelt zich tijdens het leren lezen
- Fonologische bewustzijn
4
2021
STAGE EERSTE LEERJAAR
- SAMENVATTING
,INHOUDSOPGAVE
Ontluikende geletterdheid: het belang van mondelinge vaardigheden ...................................................................................... 4
De beginsituatie voor mondelinge vaardigheden ........................................................................................................................... 4
Het belang van een rijk taalaanbod (filmpje).................................................................................................................................. 4
Het belang van klankbewustzijn ..................................................................................................................................................... 4
Oefening...................................................................................................................................................................................... 5
Ontluikende geletterdheid: de beginsituatie van het lezen en schrijven .................................................................................... 5
Oriëntatie geletterdheid ................................................................................................................................................................. 5
De beginsituatie in de kleuterklas voor lezen .................................................................................................................................. 6
Wat kun je verwachten van een oudste kleuter en lezen? .............................................................................................................. 6
De beginsituatie in de kleuterklas voor spellen ............................................................................................................................... 7
Wat kun je verwachten van een oudste kleuter en spellen? ........................................................................................................... 7
Lees- en schrijfactiviteiten in de kleuterklas.................................................................................................................................... 7
Activiteiten ontluikende geletterdheid in de kleuterklas ........................................................................................................... 8
Wat kun je verwachten van een oudste kleuter en verhaalbegrip .................................................................................................. 8
Hoe een thema uitwerken vanuit een prentenboek waarin letters en woorden aanbod komen? ............................................ 8
Wat kun je verwachten van een oudste kleuter en taalbeschouwing? ........................................................................................... 9
Wat doen deze kleuters ? ........................................................................................................................................................... 9
Ontluikende geletterdheid: de leesvoorwaarden ....................................................................................................................... 9
Oriëntatie op de leesvoorwaarden .................................................................................................................................................. 9
Aanvullende info over enkele leesvoorwaarden ........................................................................................................................... 10
Signalisatie van lees- en spellingsproblemen ................................................................................................................................ 10
Aanvankelijk lezen: de deelvaardigheiden................................................................................................................................ 11
Auditieve deelvaardigheden van lezen ......................................................................................................................................... 11
Visuele deelvaardigheden van lezen ............................................................................................................................................. 12
Aanvankelijk lezen: principes van taalkrachtig onderwijs bij het aanvankelijk lezen ................................................................ 12
Aanvankelijk lezen en spellen: wat is aanvankelijk lezen en spellen? ....................................................................................... 13
Aanvankelijk lezen......................................................................................................................................................................... 13
Aanvankelijk spellen ...................................................................................................................................................................... 13
Relatie tussen klanken en letters .................................................................................................................................................. 13
Aanvankelijk lezen: hoe leren kinderen aanvankelijk lezen? de elementaire leeshandeling ..................................................... 15
Alzijdig, multisensorieel waarnemen van woorden en pseudolezen ............................................................................................. 15
De elementaire leeshandeling ....................................................................................................................................................... 15
Taalmethodes aanvankelijk lezen en hun leermiddelen ............................................................................................................... 16
De steunwoorden waarmee leerlingen leren lezen ....................................................................................................................... 16
Remediëren bij wie het aanvankelijk lezen moeizamer verloopt .................................................................................................. 16
1
,Aanvankelijk spellen: hoe leren kinderen aanvankelijk spellen? de elementaire spellingshandeling ....................................... 17
De elementaire spellinghandeling ................................................................................................................................................. 17
Spiegelbeeld .................................................................................................................................................................................. 17
Aanvankelijk lezen: hoe leren kinderen aanvankelijk lezen? de andere leestechnieken ........................................................... 18
Oriëntatie op de andere leestechnieken waarmee we de leeshandeling kunnen verkorten......................................................... 18
Lezen met behulp van clusters en spellingpatronen ..................................................................................................................... 18
Lezen met behulp van morfologische analyse .............................................................................................................................. 19
Lezen met behulp van de visuele woordvorm ............................................................................................................................... 19
Lezen met behulp van de context .................................................................................................................................................. 19
Indirecte en directe leesroutes ...................................................................................................................................................... 19
Leesplezier in het eerste leerjaar................................................................................................................................................... 20
Aanvankelijk lezen: organisatie en werkvormen ...................................................................................................................... 20
Werkvormen in het eerste leerjaar ............................................................................................................................................... 20
Differentiatie tijdens de leesles ..................................................................................................................................................... 20
Casus remediëren ..................................................................................................................................................................... 21
Voorbeelden van lessen ................................................................................................................................................................ 21
Voorbeelden van leerspelen aanvankelijk lezen en spellen........................................................................................................... 21
Taalkrachtig onderwijs: zeven principes ................................................................................................................................... 21
Prenumerieke vaardigheden: voorwaarden tot getalbegrip ..................................................................................................... 22
Introductie tot de prenumerieke vaardigheden ............................................................................................................................ 22
Maatbegrip ................................................................................................................................................................................... 23
Conservatie ................................................................................................................................................................................... 24
Correspondentie ............................................................................................................................................................................ 24
Classificatie ................................................................................................................................................................................... 25
Seriatie .......................................................................................................................................................................................... 26
Tellen ............................................................................................................................................................................................. 26
Cijferherkenning ............................................................................................................................................................................ 27
Getalbegrip natuurlijke getallen – het triple code model ......................................................................................................... 27
Van telvormen tot subitizing .................................................................................................................................................... 28
Introductie tot telvormen en subitizing ......................................................................................................................................... 28
Akoestisch tellen ........................................................................................................................................................................... 28
Synchroon tellen............................................................................................................................................................................ 28
Resultatief tellen ........................................................................................................................................................................... 29
Telstrategieën: verkort tellen en structurerend tellen .................................................................................................................. 29
Tellen automatiseren .................................................................................................................................................................... 30
Getalbeelden uitgelicht ............................................................................................................................................................ 31
2
, Introductie tot getalbeelden ......................................................................................................................................................... 31
Het doel van getalbeelden ............................................................................................................................................................ 32
Soorten getalbeelden .................................................................................................................................................................... 33
Gevaren van getalbeelden ............................................................................................................................................................ 36
Automatiseren van getalbegrip ................................................................................................................................................ 37
Introductie tot het automatiseren van getalbegrip ...................................................................................................................... 37
Lesgang nieuw getal aanbregen ................................................................................................................................................... 37
Stap 1: presentatie van het getal in een zinvolle context ......................................................................................................... 37
Stap 2: werken met gevarieerde voorstellingen van de hoeveelheid....................................................................................... 38
Stap 3: aanbieden van het getalbeeld ...................................................................................................................................... 38
Stap 4: bespreking van het cijfer ............................................................................................................................................... 38
Stap 5: het cijfer schrijven ......................................................................................................................................................... 39
Stap 6: het nieuwe getal lokaliseren t.o.v de reeds aangeleerde ............................................................................................. 39
Stap 7: inoefenen vh getal via activerende werkvormen ......................................................................................................... 40
Van handelingssituaties tot formeel rekenen: bewerkingen (optellingen en aftrekkingen) aanleren via de 3
handelingscontexten ................................................................................................................................................................ 40
Introductie tot de handelingscontexten ........................................................................................................................................ 40
Oorzaak-veranderingssituatie ....................................................................................................................................................... 41
Vergelijkingssituaties .................................................................................................................................................................... 42
Deel-geheelsituaties ...................................................................................................................................................................... 42
3
, ONTLUIKENDE GELETTERDHEID
ONTLUIKENDE GELETTERDHEID: HET BELANG VAN MONDELINGE VAARDIGHEDEN
DE BEGINSITUATIE VOOR MONDELINGE VAARDIGHEDEN
- In de kleuterschool → aandacht voor begrijpend luisteren en technisch luisteren
o Geen specifieke ontwikkelingsdoelen
▪ Technisch luisteren is een onderliggende vaardigheid voor begrijpend luisteren
• Bv oefenen op het herkennen van dierengeluiden, geluiden van voertuigen
▪ Samen verklaren ze auditieve signalen
• We horen een sirene, waarvoor wordt die gebruikt?
▪ Leren geluiden onderscheiden obv hun gevoelswaarde
• Hoe voel je je als het buiten onweert?
▪ Auditieve discriminatie
• Spraakklanken kunnen opmerken en onderscheiden
• Verzinnen van woorden die met een bepaalde klank beginnen of zoeken allitererende namen
voor hun pop…
- Klankbewustzijn = van groot belang
o Rond 5 jaar hebben de meeste kinderen alle fonemen verworven
- Al die technische vaardigheden helpen kleuters om goede begrijpend-luisteraars te worden
- Begrijpend luisteren
o Wanneer verhalen in de klas worden verteld, wanneer die op verschillende manieren worden voorgelezen
o Ze krijgen vragen, instructies, uitnodigingen, opdrachten en allerlei andere mondelinge boodschappen te
verwerken
o Interacties = kwaliteits en betekenisvol zijn → concrete, doelgerichte feedback
- Technisch spreken
o Vaardigheid om klanken te onderscheiden en uit te spreken
o Geen ontwikkelingsdoelen geformuleerd
o Activiteiten
▪ Speelse articulatie-oefeningen
▪ Gedichten met specifieke klanken
o Communicatief spreken komt vaker voor
▪ Onthaalmomenten
▪ Vertellen over ervaringen
▪ Spreken over verhalen
▪ …
HET BELANG VAN EEN RIJK TAALAANBOD (FILMPJE)
- Verbinding en ontmoeting
- Taalaanbod
- Productiekansen
- Veilige context
HET BELANG VAN KLANKBEWUSTZIJN
- Klankbewustzijn of fonemisch bewustzijn
o Combinatie van het besef dat woorden bestaan uit fonemen, de kleinste klankeenheden in gesproken taal, en
de vaardigheid woorden op te delen in fonemen
o Ontwikkelt zich tijdens het leren lezen
- Fonologische bewustzijn
4
