Termen filosofie
Natuurfilosofen (Heraclitus en Parmenides) 6de en 5de E v. Chr.
Natuur, Een organisme dat zichzelf in stand houdt en dus verklaard moet worden vanuit
phusis principes die zelf een onderdeel zijn van de natuur.
Metafysica Bestudeert de onveranderlijke principes waaraan de veranderlijke wkh beantwoord.
Sofisten – Sofisme – 5de E v.Chr.
Sofisten Rondtrekkende leraren die tegen betaling tegemoetkomen aan de behoefte van
vorming en kennis die bruikbaar is om het eigen handelen te legitimeren. Vooral in
het onderwijs van de retoriek en het disputeren om hen te wapenen tegen het
maatschappelijk debat.
Socrates – Realisme – 5e E v.Chr.
Plato – Realisme - 4e E V.Chr.
Ziel Kern van onze persoonlijkheid, de plaats vd moraliteit
- Onsterfelijk
- Gaat van het ene lichaam over in het andere (reïncarnatie)
Rechtvaardigheid De overkoepelende deugd over de harmonieuze vereniging van het redelijke
deel (die de leiding neemt), het ‘vurige’ of ‘driftige’ deel en het vermogen tot
begeren.
Deugd Iets interns en heeft te maken met de ziel; enkel als uw ziel in orde is, er
kennis en inzicht is, kan het gerealiseerd worden.
Parallel ziel-staat De hele staatsorde is parallel met de inwendige orde van de individuele ziel.
Je kan geen rechtvaardige zielen hebben zonder een rechtvaardige
staat.
Staatsorde is een Ze is de voorwaarde van moraliteit in het individu en haar eerste en
moreel project belangrijkste opdracht in de organisatie van de morele opvoeding.
Participatie Relatie tussen de zintuiglijke wereld en ideeënwereld
Nabootsing Model om deze participatie uit te leggen.
De zintuigelijke dingen zijn ‘afbeeldingen’ van de ideeën, waarmee
onmiddellijk is aangegeven dat hun werkelijkheidswaarde kleiner is dan die
van het model. Dit stond centraal in Plato’s grot.
Idee Het volmaakte doel waarnaar elke concrete verschijningsvorm streeft en
waaraan die verschijningsvorm ook wordt getoetst.
Wederherinnerin De ideeën leiden van bij de geboorte een sluimerend bestaan in onze ziel.
g of anamnese Het komt er dan op aan ze terug te activeren.
Maieutiek of Socrates laat een ongeschoolde slaaf enkel door vraag en antwoord een
vroedvrouwkunde geometrische stelling ontdekken; Socrates is dan de vroedvrouw die het
reeds aanwezige (kennis) mee laat geboren worden.
‘Leren sterven’ Filosofie oefent ons in het loslaten van de lichamelijkheid. Het bereidt ons
voor op de scheiding van ziel en lichaam die bij de dood optreedt.
Kennis Mening
Object Ideeën Zintuiglijke dingen
Werkterrein Zijn Worden
Hoe waarnemen? Verstand Zintuigen
Soort wereld? Ideeënwereld Zintuiglijke wereld
,Aristoteles – Realisme - 4e E v.Chr.
Substantie Enige dat op zichzelf kan bestaan en ook blijvend identiek is met zichzelf.
- Scheidbaar: ze kan worden ontdaan vd eigenschappen zonder dat
ze daardoor ophoudt te bestaan.
- Altijd een ‘dit’: een concreet aanwijsbaar object, een tastbaar
zintuiglijk ding, dat voor de duur van zijn bestaan een blijvende
identiteit bezit.
Accidenten Verbinden zich met substanties als min of meer toevallige en veranderlijke
eigenschappen. De 9 andere.
Onto-logica De logica van het spreken en denken is ook de logica van het zijn.
Materiële oorzaak Je kan over een substantie spreken op grond van de materie.
Formele oorzaak Je kan over een substantie spreken op grond van de vorm.
! Niet letterlijk de vorm
Wel het wezen/de essentie: datgene wat iets tot iets maakt
Efficiënte oorzaak Je kan over een substantie spreken op grond van hoe het gemaakt is.
Doeloorzaak Je kan over een substantie spreken op grond van het doel. Belangrijkste
oorz.
Teleologie Het doel bepaalt wat de dingen zijn. De vorm is doelgericht.
Hylemorfisme Alles wat bestaat is een combinatie van vorm en materie.
Geen van beide kan op zichzelf bestaan.
Dematerialiseren Ontdoen van de materie.
Desindividualisere Ontdoen van de individuele en accidentele kenmerken.
n
Act Elke bestaande substantie (combinatie van stof en vorm).
& Actuele toestand.
Potentie
(worden samen Verandering wordt verklaard doordat elke act in zich de mogelijkheid
bevraagd) (potentie) draagt om een bepaalde modificatie te ondergaan.
Beweging De actualisering van wat potentieel aanwezig is + die verandering is
doelgericht: het gaat steeds om de ontplooiing van kenmerken die met de
vorm zijn gegeven.
Entelechie De volmaakte realisering van de vorm
Geluk Hoogst mogelijke actualisering van de hoogst mogelijke vermogens van de
mens.
-> het gaat om het rationele vermogen en de mogelijkheid om ons leven te
laten bepalen door de activiteit van het intellect
Om geluk te kunnen bereiken is deugd vereist.
Praxis Doen.
Handelen omwille van de handeling zelf. Bv. Geluk
Poièsis Maken.
Handelingen die gericht zijn op iets anders dan de handeling zelf, een extern
doel.
Bv. Timmeren niet omwille van timmeren, maar omwille van stoel.
Deugd Een karakterhouding die ons in staat stelt een keuze te maken
die het midden houdt met betrekking tot ons,
, een midden dat bepaald wordt door de rede.
Epicurus – Epicurisme of atomisme – 3de E v.Chr.
Emanatie Voortvloeien
Zeno van Citium – Stoïcisme – 3de E v.Chr.
Apatheia Het leven zonder passies
Stoïcijnse ideaal
Enkel datgene nastreven wat in onze macht ligt.
We mogen ons geluk niet afhankelijk maken van datgene waarvan wij
de afloop toch niet kunnen bepalen. Bv. gezondheid
Kosmopolitische Er is geen reden waarom we ons geluk meer zouden laten afhangen van
solidariteit vrienden of familie dan van verre onbekenden.
De enige drijfveer van onze gehechtheid zou moeten bestaan in een
solidariteit tussen alle wezens, aangezien voor iedereen de sleutel tot
geluk ligt in redelijkheid.
Seneca – Stoïcisme – 1ste E n.Chr.
Epictetus – Stoïcisme – 1ste E n.Chr.
Marcus Aurelius – Stoïcisme – 2de E n.CHR.
Plotinus – Neoplatonisme – 3de E n.Chr.
Het Op zich onkenbaar en onbereikbaar, maar brengt overal in de wkh eenheid
Ene/Goede voort. Het is zo hoog boven alles verheven dat wij mensen dat nooit kunnen
kennen of bereiken. Al wat is, dankt zijn bestaan aan het Goede.
Augustinus – Realisme of Philosophia Christiana – 5de E
Exemplaria Modellen van de geschapen dingen. Ze zijn van alle eeuwigheid in de
goddelijke geest aanwezig.
God heeft bepaalde modellen in zijn hoofd en zet deze om in de wkh.
Schepping Moment waarop God zijn gedachten verwezenlijkt
Zonden Alle heidense deugden
Scheppingsgedacht Heidense Grieken zijn er altijd van uitgegaan dat de wereld eeuwig is, nooit
e ontstaan, en dat hij ook nooit zal vergaan. Geloof in de scheppingsdaad van
God compliceert de dingen: blijkbaar is het toch mogelijk dat iets uit niets
ontstaat.
Heilsgeschiedenis Christenen gaan ervan uit dat de wereld een onomkeerbaar lineair proces
voltrekt, waarin God bezig is met de wereld en de mens.
Deze heilsgeschiedenis is begonnen bij de scheppingsdaad van God en zal
uitmonden in een eindtijd waarin God ‘alles in alles zal zijn’.
Ancilla theologiae Filosofie wordt gezien als een geloofsovertuiging die op zoek is naar
rationele verantwoording. Filosofie is de dienstmeid van de theologie.
Thomas van Aquino – Scholastiek of realisme – 13de E
Voorbodes Zijn filosofische waarheden (zoals het bestaan van God) die met het verstand te
vh geloof kennen zijn, en die in principe elke rationele mens kan aanvaarden.
Om dit ten volle uit te bouwen, moeten we een maximaal gebruik maken vd
Natuurfilosofen (Heraclitus en Parmenides) 6de en 5de E v. Chr.
Natuur, Een organisme dat zichzelf in stand houdt en dus verklaard moet worden vanuit
phusis principes die zelf een onderdeel zijn van de natuur.
Metafysica Bestudeert de onveranderlijke principes waaraan de veranderlijke wkh beantwoord.
Sofisten – Sofisme – 5de E v.Chr.
Sofisten Rondtrekkende leraren die tegen betaling tegemoetkomen aan de behoefte van
vorming en kennis die bruikbaar is om het eigen handelen te legitimeren. Vooral in
het onderwijs van de retoriek en het disputeren om hen te wapenen tegen het
maatschappelijk debat.
Socrates – Realisme – 5e E v.Chr.
Plato – Realisme - 4e E V.Chr.
Ziel Kern van onze persoonlijkheid, de plaats vd moraliteit
- Onsterfelijk
- Gaat van het ene lichaam over in het andere (reïncarnatie)
Rechtvaardigheid De overkoepelende deugd over de harmonieuze vereniging van het redelijke
deel (die de leiding neemt), het ‘vurige’ of ‘driftige’ deel en het vermogen tot
begeren.
Deugd Iets interns en heeft te maken met de ziel; enkel als uw ziel in orde is, er
kennis en inzicht is, kan het gerealiseerd worden.
Parallel ziel-staat De hele staatsorde is parallel met de inwendige orde van de individuele ziel.
Je kan geen rechtvaardige zielen hebben zonder een rechtvaardige
staat.
Staatsorde is een Ze is de voorwaarde van moraliteit in het individu en haar eerste en
moreel project belangrijkste opdracht in de organisatie van de morele opvoeding.
Participatie Relatie tussen de zintuiglijke wereld en ideeënwereld
Nabootsing Model om deze participatie uit te leggen.
De zintuigelijke dingen zijn ‘afbeeldingen’ van de ideeën, waarmee
onmiddellijk is aangegeven dat hun werkelijkheidswaarde kleiner is dan die
van het model. Dit stond centraal in Plato’s grot.
Idee Het volmaakte doel waarnaar elke concrete verschijningsvorm streeft en
waaraan die verschijningsvorm ook wordt getoetst.
Wederherinnerin De ideeën leiden van bij de geboorte een sluimerend bestaan in onze ziel.
g of anamnese Het komt er dan op aan ze terug te activeren.
Maieutiek of Socrates laat een ongeschoolde slaaf enkel door vraag en antwoord een
vroedvrouwkunde geometrische stelling ontdekken; Socrates is dan de vroedvrouw die het
reeds aanwezige (kennis) mee laat geboren worden.
‘Leren sterven’ Filosofie oefent ons in het loslaten van de lichamelijkheid. Het bereidt ons
voor op de scheiding van ziel en lichaam die bij de dood optreedt.
Kennis Mening
Object Ideeën Zintuiglijke dingen
Werkterrein Zijn Worden
Hoe waarnemen? Verstand Zintuigen
Soort wereld? Ideeënwereld Zintuiglijke wereld
,Aristoteles – Realisme - 4e E v.Chr.
Substantie Enige dat op zichzelf kan bestaan en ook blijvend identiek is met zichzelf.
- Scheidbaar: ze kan worden ontdaan vd eigenschappen zonder dat
ze daardoor ophoudt te bestaan.
- Altijd een ‘dit’: een concreet aanwijsbaar object, een tastbaar
zintuiglijk ding, dat voor de duur van zijn bestaan een blijvende
identiteit bezit.
Accidenten Verbinden zich met substanties als min of meer toevallige en veranderlijke
eigenschappen. De 9 andere.
Onto-logica De logica van het spreken en denken is ook de logica van het zijn.
Materiële oorzaak Je kan over een substantie spreken op grond van de materie.
Formele oorzaak Je kan over een substantie spreken op grond van de vorm.
! Niet letterlijk de vorm
Wel het wezen/de essentie: datgene wat iets tot iets maakt
Efficiënte oorzaak Je kan over een substantie spreken op grond van hoe het gemaakt is.
Doeloorzaak Je kan over een substantie spreken op grond van het doel. Belangrijkste
oorz.
Teleologie Het doel bepaalt wat de dingen zijn. De vorm is doelgericht.
Hylemorfisme Alles wat bestaat is een combinatie van vorm en materie.
Geen van beide kan op zichzelf bestaan.
Dematerialiseren Ontdoen van de materie.
Desindividualisere Ontdoen van de individuele en accidentele kenmerken.
n
Act Elke bestaande substantie (combinatie van stof en vorm).
& Actuele toestand.
Potentie
(worden samen Verandering wordt verklaard doordat elke act in zich de mogelijkheid
bevraagd) (potentie) draagt om een bepaalde modificatie te ondergaan.
Beweging De actualisering van wat potentieel aanwezig is + die verandering is
doelgericht: het gaat steeds om de ontplooiing van kenmerken die met de
vorm zijn gegeven.
Entelechie De volmaakte realisering van de vorm
Geluk Hoogst mogelijke actualisering van de hoogst mogelijke vermogens van de
mens.
-> het gaat om het rationele vermogen en de mogelijkheid om ons leven te
laten bepalen door de activiteit van het intellect
Om geluk te kunnen bereiken is deugd vereist.
Praxis Doen.
Handelen omwille van de handeling zelf. Bv. Geluk
Poièsis Maken.
Handelingen die gericht zijn op iets anders dan de handeling zelf, een extern
doel.
Bv. Timmeren niet omwille van timmeren, maar omwille van stoel.
Deugd Een karakterhouding die ons in staat stelt een keuze te maken
die het midden houdt met betrekking tot ons,
, een midden dat bepaald wordt door de rede.
Epicurus – Epicurisme of atomisme – 3de E v.Chr.
Emanatie Voortvloeien
Zeno van Citium – Stoïcisme – 3de E v.Chr.
Apatheia Het leven zonder passies
Stoïcijnse ideaal
Enkel datgene nastreven wat in onze macht ligt.
We mogen ons geluk niet afhankelijk maken van datgene waarvan wij
de afloop toch niet kunnen bepalen. Bv. gezondheid
Kosmopolitische Er is geen reden waarom we ons geluk meer zouden laten afhangen van
solidariteit vrienden of familie dan van verre onbekenden.
De enige drijfveer van onze gehechtheid zou moeten bestaan in een
solidariteit tussen alle wezens, aangezien voor iedereen de sleutel tot
geluk ligt in redelijkheid.
Seneca – Stoïcisme – 1ste E n.Chr.
Epictetus – Stoïcisme – 1ste E n.Chr.
Marcus Aurelius – Stoïcisme – 2de E n.CHR.
Plotinus – Neoplatonisme – 3de E n.Chr.
Het Op zich onkenbaar en onbereikbaar, maar brengt overal in de wkh eenheid
Ene/Goede voort. Het is zo hoog boven alles verheven dat wij mensen dat nooit kunnen
kennen of bereiken. Al wat is, dankt zijn bestaan aan het Goede.
Augustinus – Realisme of Philosophia Christiana – 5de E
Exemplaria Modellen van de geschapen dingen. Ze zijn van alle eeuwigheid in de
goddelijke geest aanwezig.
God heeft bepaalde modellen in zijn hoofd en zet deze om in de wkh.
Schepping Moment waarop God zijn gedachten verwezenlijkt
Zonden Alle heidense deugden
Scheppingsgedacht Heidense Grieken zijn er altijd van uitgegaan dat de wereld eeuwig is, nooit
e ontstaan, en dat hij ook nooit zal vergaan. Geloof in de scheppingsdaad van
God compliceert de dingen: blijkbaar is het toch mogelijk dat iets uit niets
ontstaat.
Heilsgeschiedenis Christenen gaan ervan uit dat de wereld een onomkeerbaar lineair proces
voltrekt, waarin God bezig is met de wereld en de mens.
Deze heilsgeschiedenis is begonnen bij de scheppingsdaad van God en zal
uitmonden in een eindtijd waarin God ‘alles in alles zal zijn’.
Ancilla theologiae Filosofie wordt gezien als een geloofsovertuiging die op zoek is naar
rationele verantwoording. Filosofie is de dienstmeid van de theologie.
Thomas van Aquino – Scholastiek of realisme – 13de E
Voorbodes Zijn filosofische waarheden (zoals het bestaan van God) die met het verstand te
vh geloof kennen zijn, en die in principe elke rationele mens kan aanvaarden.
Om dit ten volle uit te bouwen, moeten we een maximaal gebruik maken vd
