Jeugdcriminologie
Inhoud
Jeugdcriminologie...................................................................................................................................... 3
H1. Introductie jeugdcriminologie .................................................................................................................. 3
H2. Naar een nieuwe ‘staat van de jeugd’– de jeugd van tegenwoordig in Vlaanderen ................................ 5
2.1. Naar een nieuwe ‘staat van de jeugd’................................................................................................. 5
2.2. School en werk .................................................................................................................................. 6
2.3. Vrije tijd en media............................................................................................................................... 8
2.4. Jongeren en hun vrijwillig engagement .............................................................................................. 9
2.5. Jongeren en politiek ........................................................................................................................... 9
2.6. Welbevinden en mentale gezondheid............................................................................................... 10
2.7. Slachtofferschap, hulpzoekgedrag en daderschap ........................................................................... 14
H3. Jongeren in en met problemen in cijfers (II).......................................................................................... 15
DEEL 1 ....................................................................................................................................................... 15
3.1. Inleiding ........................................................................................................................................... 15
3.2. Officiële criminaliteitsstatistieken ...................................................................................................... 15
3.3. Self-report onderzoek ....................................................................................................................... 19
DEEL 2 ....................................................................................................................................................... 20
Gastcollege: de officiële statistieken van de jeugdparketten ....................................................................... 20
3.1. Situering: het Openbaar Ministerie en statistieken............................................................................ 20
3.1.1. Kerntaken van het Openbaar Ministerie (OM) ............................................................................ 21
3.1.2. Minderjarigen ............................................................................................................................. 21
3.1.3. Het Bureau statistische analyse van het OM.............................................................................. 21
3.1.4. Kerntaken van het Bureau statistische analyse .......................................................................... 21
3.1.5. Beeld van de criminaliteit in de maatschappij............................................................................. 21
3.2. Statistieken van de jeugdparketten: instroomcijfers 2015-2024 ........................................................ 22
3.2.1. Methodologie ............................................................................................................................. 22
3.2.2. Instroom jeugdbeschermingszaken ........................................................................................... 22
3.2.3. Instroom MOF-zaken ................................................................................................................. 23
3.2.4. Profiel MOF-minderjarigen ......................................................................................................... 28
3.2.5. Instroom VOS-zaken ................................................................................................................. 29
3.2.6. Profiel VOS-zaken ..................................................................................................................... 29
3.2.7. Profiel minderjarigen betrokken in een MOF- en/ of VOS-zaak .................................................. 30
3.3. Conclusies ....................................................................................................................................... 31
LES ............................................................................................................................................................ 32
3.1. Cijfers en statistieken ....................................................................................................................... 32
H4. Verklaringen voor jeugdcriminaliteit: micro-meso-macro (II) ................................................................. 35
DEEL 1 ....................................................................................................................................................... 35
4.1. Verklaringen ..................................................................................................................................... 35
4.2. Continuüm tussen normaal en afwijkend traject ............................................................................... 35
4.3. Vroeger beïnvloedt later ................................................................................................................... 37
DEEL 2 ....................................................................................................................................................... 41
1
, 4.1. Verklaringen ..................................................................................................................................... 41
4.2. Klassieke verklaringen voor (jeugd)delinquentie .............................................................................. 41
4.3. Historisch krachtlijnen en actuele ontwikkelingen ............................................................................. 44
4.4. Epiloog ............................................................................................................................................. 44
H5. Jeugdrechtmodellen ............................................................................................................................. 47
5.1. Jeugdrechtmodellen in theorie ......................................................................................................... 47
5.2. Jeugdrechtmodellen in wetgeving .................................................................................................... 49
5.2.1. Belgische jeugd(beschermings)recht ......................................................................................... 49
5.2.2. Vlaamse decreet jeugddelinquentierecht ................................................................................... 50
5.3. Jeugdrechtmodellen in praktijk: college besluitvorming en beslissingspraktijk .................................. 51
H6. Interventies bij jeugdcriminaliteit (II) ..................................................................................................... 52
DEEL 1 ....................................................................................................................................................... 52
6.1. Wat werkt? ....................................................................................................................................... 52
6.2. RNR en GLM in de aanpak van jeugddelinquentie ........................................................................... 55
DEEL 2 ....................................................................................................................................................... 59
6.1. Bredere discussie over ‘evidence based’ praktijk ............................................................................. 60
H7. Preventie van jeugdcriminaliteit ............................................................................................................ 63
7.1. Preventie en preventiemodellen ....................................................................................................... 63
7.1.1. Begrip ........................................................................................................................................ 64
7.1.2. Preventie, dimensies en modellen ............................................................................................. 64
7.1.3. Voorkomen beter dan genezen? ................................................................................................ 65
7.1.4. Kritische kijk............................................................................................................................... 66
7.1.5. Preventie en vroegtijdige interventie .......................................................................................... 67
H8. Besluitvorming en beslissingspraktijk ................................................................................................... 68
8.1. Doctoraatsonderzoek Goedseels ..................................................................................................... 69
8.2. NICC onderzoek............................................................................................................................... 71
H9. Jongeren en slachtofferschap .............................................................................................................. 74
9.1. De ontdekking van het slachtoffer .................................................................................................... 74
9.2. Het jonge, vergeten slachtoffer......................................................................................................... 74
9.3. Slachtofferschap meten en verklaren ............................................................................................... 75
9.4. Onderzoek naar slachtofferschap bij kinderen en jongeren .............................................................. 76
9.4.1. Onderzoek door het Jeugdonderzoeksplatform ......................................................................... 76
9.4.2. Onderzoek ‘Geweld, gemeten en geteld’ door het KRC en UCLL .............................................. 78
9.5. Enkele conclusies ............................................................................................................................ 79
Examen ...................................................................................................................................................... 80
2
, Jeugdcriminologie
H1. Introductie jeugdcriminologie
Jeugdcriminaliteit als actueel en brandend vraagstuk
• Cijfers 2008-2009 met 78% procent gestegen:
o stijging jeugdcriminaliteit en gewelddadigere feiten, maar wat er onder het begrip
‘jeugdcriminaliteit’ valt werd niet verduidelijkt
o in praktijk 10x meer binnenkomst in de parketten dan deze cijfers
• Wet op de leerplicht: leerplicht geldt van 6 tot 18 jaar en betreft niet enkel schoolplicht gezien
huisonderwijs ook mogelijk is. De ouders moeten toezien op de leerplicht van hun kind.
o cijfers stijgen
o afhankelijk van wat er onder het begrip ‘jeugdcriminaliteit’ staat; spijbelen wordt in dit geval ook
gezien als criminaliteit, waardoor de cijfers hoger liggen
• Wet op de dancings: minderjarigen onder 16 jaar mogen niet zonder begeleiding in dancings
komen.
o cijfers dalen
• Wet op de jeugdbescherming: het betreft bijvoorbeeld het overtreden van de voorwaarden
opgelegd door de jeugdrechter (huisarrest, omgaan met bepaalde jongere(n), verbod zich te
begeven op een bepaalde plaats)
o cijfers stijgen
o vb. Nederland bord ‘camera observatie: verbod op doelloos rondhangen’ -> omdat het normaal
gebruik van ruimten hierdoor wordt belemmerd
• Kapstok
o ~ criminaliteit en onveiligheid in onze samenleving
o ‘onrust is van alle tijden’ (van Weringh, 1978)
▪ er is een verschuiving van wat we als jeugdcriminaliteit zouden bestempelen
▪ vroeger was er ook al sprake van overlast door studenten in Leuven
▪ het gevoel dat we ‘voor het eerst met een bepaald probleem geconfronteerd worden’
klopt niet altijd
o ‘chronocentrisme’: denken dat we voor het eerst met problemen geconfronteerd worden,
hoewel dit eigenlijk niet zo is; feiten nu zijn misschien in aard of volume veranderd, maar zelfde
problemen als vroeger
o breedmaatschappelijke observaties
o (laat)moderne risicomaatschappij (Beck, 1992)
▪ onvoorwaardelijke geloof in wetenschap en kennis
▪ productie van welvaart < productie van risico’s
▪ toenemend risicobewustzijn, dalende risicoacceptatie
▪ ‘voorzorgsprincipe’
“Dat is de succesparadox: hoe veiliger, welvarender en gezonder we worden, hoe panischer we
reageren op het laatste stukje tekort dat er nog is.” (interview met Marc Schuilenburg)
o paradigmawissel
▪ van verzorgingsstaat naar een veiligheidsstaat
▪ van een post-crime naar een pre-crime samenleving
3
, • post-crime: reageren na de feiten; wat gebeurd is moet herstelt worden; we
hebben strafwetboek en als iemand tegen de wet ingaat dan is dat het teken om
in te grijpen -> slachtoffer en schade is er al
• pre-crime: proberen anticiperen, reageren voor de feiten; we worden ons bewust
van de risico’s dat als er feiten gepleegd worden, er schade of slachtoffers zullen
zijn -> proberen voorkomen
o pre-crime samenleving
▪ strafrechtelijke inbreuk < reductie van veiligheidsrisico’s
▪ discussies over overlast, leefbaarheid, regulering van gedrag, normen en waarden,
fatsoen…
▪ vb. bepaalde ‘probleemjongeren’ kregen van burgemeester huisarrest op nieuwjaar
o we leven in een controlecultuur, incidentencultuur
o ‘gevoel van urgentie’ en morele paniek
o ‘populaire mythen’ over (jeugd)criminaliteit
▪ ‘jeugddelinquentie stijgt spectaculair’
▪ ‘jeugddelinquenten beginnen steeds jonger’
▪ ‘jeugd wordt gewelddadiger’
▪ ‘jeugdcriminaliteit is etnisch gekleurd’
o ‘beeld is niet eenduidig’
o meerderheid is ‘relatief braaf’, niettemin…
▪ veel criminaliteit = jeugdcriminaliteit
▪ verschillende soorten jeugdcriminaliteit
▪ typische jeugdcriminaliteit en ernstige (gedrags)problematiek
Jeugdcriminaliteit als wetenschappelijke discipline
• Jeugdcriminologie
o ~ jeugdgerichte specialisatie in de criminologie
• Definitieproblemen in de criminologie
o studiedomein is breder geworden
o criminologie tussen wetenschap en beleid
• Een nieuwe identiteit voor de criminologie?
o nieuwe veiligheidsvraagstukken
o interdisciplinariteit is geen evidentie
o eigen begrippenkader en theorieën
• Criminologie als kruispuntwetenschap
o dialectiek tussen normatieve- en gedragswetenschappen
o bewaken van fundamenteel democratische principes
• Jeugdcriminologie
o ~ verzelfstandiging van een subdiscipline
• Evolutie in het leven adolescenten
o langer ‘afhankelijk’, vroeger ‘volwassen’
o ‘moratorium van de jeugd’
▪ moratorium= officiële, tijdelijke opschorting of uitstel van een verplichting of activiteit
4
,H2. Naar een nieuwe ‘staat van de jeugd’– de jeugd van tegenwoordig in Vlaanderen
College o.b.v. boek JOP (= jeugdonderzoeksplatform)
2.1. Naar een nieuwe ‘staat van de jeugd’
‘Staat van de jeugd’
• Jeugdonderzoeksplatform (JOP)
o interuniversitair en interdisciplinair steunpunt
▪ 3 universiteiten
o gefinancierd door Vlaamse overheid
o in opdracht van minister van jeugd (Melissa Depraetere)
• Monitoren als opdracht van het JOP
o klassieke JOP-monitor / JOP-postmonitor 5
o JOP-schoolmonitor / JOP-grootstedelijke monitor 3
• Decretale basis sinds 2008
o één van de basisinstrumenten voor jeugd- en kinderrechtenbeleid
Tussen continuïteit en actualiteit
• ‘Staat van de jeugd’ → focus op heden + longitudinale ontwikkelingen
o belang van (exacte) herhaling
o inspelen op actuele thema’s (maar vragenlijst hierdoor niet langer maken)
• Input stuurgroep en actoren uit diverse beleidsdomeinen en organisaties
• Volledig digitale afname
o maximaal afstemmen op respondent
o gebruik van roterende modules
o kwaliteit van antwoorden en respons zijn evenredig met de lengte van de vragenlijst: hoe langer
de vragenlijst, hoe minder de kwaliteit van antwoorden en hoe meer non-respons
-> middenbalans zoeken
JOP-postmonitor 5 (= klassieke JOP-monitor) JOP-grootstedelijke monitor 3 (= JOP-schoolmonitor)
JOP-monitor 2023
• 12-25 jarigen • Leerlingen uit secundair onderwijs
• Steekproef uit Rijksregister • Tweetrapssteekproef (scholen + klassen)
• Vlaanderen • 3 grootsteden + Vlaamse controlegroep
• QR code via de post o Antwerpen, Gent en Brussel (alleen bij
• Februari – april 2023 Nederlandstalig onderwijs)
• (JOP)onderzoekers met pc’s / tablets
• Februari – juni 2023
Respons
• Uitgestuurd naar 6.992 jongeren • Contactname: Alle secundaire scholen in Gent en
• Respons: 1650 jongeren (23,6%) Brussel + steekproef scholen in Antwerpen +
o vaak te maken met non-respons steekproef in Vlaanderen
• Gewogen naar: geslacht, leeftijd en • Respons: 5.660 jongeren (4.264 jongeren in de
onderwijs grootsteden; 1.396 jongeren in Vlaanderen)
• Steekproeven apart gewogen naar geslacht, graad
en onderwijsvorm
Wie zijn de jongeren uit de JOP-monitor 2023?
• Leeftijd
• Gender
blauw: postmonitor
paars: schoolmonitor
hebben verschillende leeftijdsafbakening
ongeveer zelfde genderafbakening
5
, qua ethische achtergrond is er een groot
verschil tussen postmonitor en
schoolmonitor
in Vlaamse context zien we op vlak van
afkomst een bredere representatie in
schoolmonitor dan in postmonitor, omdat
uitval groter is in de postmonitor
2.2. School en werk
Schoolbeleving: een klassiek JOP-thema
• School als leeromgeving? Vooral school als leefomgeving
o sociale uitsluiting
o responsiviteit van leerkrachten en school
▪ sterke band tussen leerkrachten en leerlingen kan een buffer zijn, een bescherming t.a.v.
delinquentie
• Onderscheid schoollopen in de grootstad of in niet-grootstedelijk Vlaanderen?
Sociale uitsluiting
• Veel jongeren voelen zich sociaal aanvaard, maar een duidelijke minderheid ervaart sociale
uitsluiting.
• Vb. 71% geeft aan wel veel vrienden te hebben, en een minderheid (12%) heeft weinig vrienden
Wie voelt zich meer uitgesloten?
• Meisjes en vooral non-binaire jongeren
• Jongeren
o uit gezinnen die (zeer tot nogal) moeilijk kunnen rondkomen met het gezinsinkomen
o met ouders zonder diploma secundair onderwijs in de grootstad
o met achtergrond buiten de EU in niet-grootstedelijk Vlaanderen
o uit de B-stroom, die al eens een jaar moesten dubbelen of een B-attest kregen in de grootstad
• Spijbelaars!
o = risicofactor om in contact te komen met politie
o leidt niet automatisch tot uitgesloten voelen, het gaat eerder over wat er bij komt kijken
6
,Responsiviteit
• Variatie in de antwoorden
• Leerlingen evalueren bepaalde aspecten van de relatie met leerkrachten en de mogelijkheid om als
persoon te groeien als minder positief
• Kleine minderheid die zich niet goed voelt op school
o vb. 63% zegt dat de leerkrachten op school hen respecteren, 10% voelt zich niet gerespecteerd
Wie ervaart de leerkrachten en school als minder responsief?
• Jongeren
o uit gezinnen die (zeer tot nogal) moeilijk kunnen rondkomen met het gezinsinkomen
o met ouders zonder diploma secundair onderwijs in de grootstad
o met buitenlandse achtergrond (EU en niet-EU) in de grootstad
o uit de tweede graad (en ook derde graad in de grootstad),
o die al eens een B-attest kregen in de grootstad
• Spijbelaars!
Bijbaantjes
• 65% doet bijbaantje
o jongeren 18-21: 80%
• Vooral in de zomervakantie en het weekend
• Veel werkuren in de vakanties
o toch werkt meer dan 10% van de jongeren die werken in het schooljaar meer dan 20 uur per
week
• Sociale verschillen
7
,2.3. Vrije tijd en media
Vrije tijd: klassiek JOP-thema
• Deelname aan het verenigingsleven
• Meer ongeorganiseerde vrijetijdsactiviteiten
• Analyse van (ongelijke) vrijetijdskansen van jongeren
Grote deelname aan het verenigingsleven…
• 7 op de 10 jongeren nemen deel aan de activiteiten van een vereniging, velen ook in de organisatie
van activiteiten, in de leiding of het bestuur
• Minder dan 1 op de 10 deed dit nog nooit
… en aan populaire verenigingstypes…
• Sport-, jeugd- en cultuurverenigingen blijven populair
• Sociale en doelgroepgerichte verenigingen bereiken een beperkter publiek
… maar niet door alle jongeren!
• Systematische en grote ongelijkheden!
• Lagere participatiecijfers voor jongeren in een maatschappelijk kwetsbare positie
o bv. jongeren met ouders zonder diploma secundair onderwijs: 59% nam nog nooit deel aan een
sportvereniging, 65% nooit aan een jeugdvereniging, 68% nooit aan een cultuurvereniging vs.
16%, 30% en 46% bij jongeren met een ouder met diploma hoger onderwijs
o ook minder participatie bij jongeren
▪ met buitenlandse achtergrond
▪ BSO of arbeidsmarktfinaliteit
▪ uit gezinnen die moeilijk rondkomen
8
,Andere sportieve en culturele vrijetijdsactiviteiten
• Sporten blijft een populaire activiteit: meer dan 6 op de 10 doet dit wekelijks of vaker
• Een kwart van de jongeren leest wekelijks, beoefent een creatieve hobby
Jongeren en media
• Mediagebruik als belangrijk deel van de vrijetijdsbesteding
o 85% kijkt dagelijks sociale media, tv of online video’s
o ongeveer de helft van de jongeren gamet
o meer mediagebruik in het weekend
• Niettemin scoren jongeren gemiddeld niet heel hoog op dwangmatig gamegedrag en sociale
mediagebruik
o maar … opnieuw verschillen: geslacht, jonge leeftijd, BSO en arbeidsmarktgerichte opleidingen,
moeilijk rondkomen
2.4. Jongeren en hun vrijwillig engagement
Jongeren en engagement
• Discussie obv aangevoelde/vermeende tekort aan engagement
• Heel wat vrijwillig engagement verricht door jongeren (onderzoek toont aan dat die discussie over
zogezegde tekort aan engagement niet klopt)
o door alleen te focussen op formeel vrijwillig engagement ziet men slechts het topje van de
ijsberg (veel andere vormen van engagement ontdekt vb. mantelzorg)
o onderschatting van het niveau van engagement
o overschatting van (sommige) sociale verschillen in engagement
• Engagement van grote waarde voor samenleving en individu
2.5. Jongeren en politiek
Politieke interesse
• Gemiddelde politieke interesse is veeleer laag (0-10): 4,88
o geen nieuwe bevinding: "Ik ben niet geïnteresseerd in politiek" schommelde tussen 2006-2018"
tussen 43,2% en 48,5%
o ook internationaal gezien scoren Vlaamse jongeren relatief laag op politieke interesse
• Heel duidelijk verband met leeftijd (14-15j: 4,08; 22-25j: 5,40)
o kan zijn door het feit dat ze de mogelijkheid niet krijgen om hun stem te uiten
• De groei naar politie volwassenheid: stemmen als illustratie
o jongeren scoren lager dan volwassenen, maar ook volwassenen scoren in ons land niet extreem
hoog -> politieke interesse in ons land ligt heel laag
9
, Socio-politieke opvattingen
• Egalitarisme: gelijkheid tussen groepen vb. meningen van jongeren zijn tot op zekere hoogte een
weerspiegeling van oudere mensen
• Klimaatattitudes: gelijkaardige verdelingen
Politiek gedrag
• Voor verschillende uitkomsten vinden we grotendeels dezelfde sociale verschillen
• Belang van eigen opleidingspositie
• De paradox van migratieachtergrond:
o meer interesse bij jongeren met migratieachtergrond
o minder deelname aan politiek bij jongeren met migratieachtergrond
2.6. Welbevinden en mentale gezondheid
• Mentale gezondheid
o subjectief welbevinden
▪ algemene levenstevredenheid
▪ positieve en negatieve gevoelens
o tevredenheid met levensdomeinen
• Veerkracht
• Coping
o informele en formele hulp
o middelengebruik
10
Inhoud
Jeugdcriminologie...................................................................................................................................... 3
H1. Introductie jeugdcriminologie .................................................................................................................. 3
H2. Naar een nieuwe ‘staat van de jeugd’– de jeugd van tegenwoordig in Vlaanderen ................................ 5
2.1. Naar een nieuwe ‘staat van de jeugd’................................................................................................. 5
2.2. School en werk .................................................................................................................................. 6
2.3. Vrije tijd en media............................................................................................................................... 8
2.4. Jongeren en hun vrijwillig engagement .............................................................................................. 9
2.5. Jongeren en politiek ........................................................................................................................... 9
2.6. Welbevinden en mentale gezondheid............................................................................................... 10
2.7. Slachtofferschap, hulpzoekgedrag en daderschap ........................................................................... 14
H3. Jongeren in en met problemen in cijfers (II).......................................................................................... 15
DEEL 1 ....................................................................................................................................................... 15
3.1. Inleiding ........................................................................................................................................... 15
3.2. Officiële criminaliteitsstatistieken ...................................................................................................... 15
3.3. Self-report onderzoek ....................................................................................................................... 19
DEEL 2 ....................................................................................................................................................... 20
Gastcollege: de officiële statistieken van de jeugdparketten ....................................................................... 20
3.1. Situering: het Openbaar Ministerie en statistieken............................................................................ 20
3.1.1. Kerntaken van het Openbaar Ministerie (OM) ............................................................................ 21
3.1.2. Minderjarigen ............................................................................................................................. 21
3.1.3. Het Bureau statistische analyse van het OM.............................................................................. 21
3.1.4. Kerntaken van het Bureau statistische analyse .......................................................................... 21
3.1.5. Beeld van de criminaliteit in de maatschappij............................................................................. 21
3.2. Statistieken van de jeugdparketten: instroomcijfers 2015-2024 ........................................................ 22
3.2.1. Methodologie ............................................................................................................................. 22
3.2.2. Instroom jeugdbeschermingszaken ........................................................................................... 22
3.2.3. Instroom MOF-zaken ................................................................................................................. 23
3.2.4. Profiel MOF-minderjarigen ......................................................................................................... 28
3.2.5. Instroom VOS-zaken ................................................................................................................. 29
3.2.6. Profiel VOS-zaken ..................................................................................................................... 29
3.2.7. Profiel minderjarigen betrokken in een MOF- en/ of VOS-zaak .................................................. 30
3.3. Conclusies ....................................................................................................................................... 31
LES ............................................................................................................................................................ 32
3.1. Cijfers en statistieken ....................................................................................................................... 32
H4. Verklaringen voor jeugdcriminaliteit: micro-meso-macro (II) ................................................................. 35
DEEL 1 ....................................................................................................................................................... 35
4.1. Verklaringen ..................................................................................................................................... 35
4.2. Continuüm tussen normaal en afwijkend traject ............................................................................... 35
4.3. Vroeger beïnvloedt later ................................................................................................................... 37
DEEL 2 ....................................................................................................................................................... 41
1
, 4.1. Verklaringen ..................................................................................................................................... 41
4.2. Klassieke verklaringen voor (jeugd)delinquentie .............................................................................. 41
4.3. Historisch krachtlijnen en actuele ontwikkelingen ............................................................................. 44
4.4. Epiloog ............................................................................................................................................. 44
H5. Jeugdrechtmodellen ............................................................................................................................. 47
5.1. Jeugdrechtmodellen in theorie ......................................................................................................... 47
5.2. Jeugdrechtmodellen in wetgeving .................................................................................................... 49
5.2.1. Belgische jeugd(beschermings)recht ......................................................................................... 49
5.2.2. Vlaamse decreet jeugddelinquentierecht ................................................................................... 50
5.3. Jeugdrechtmodellen in praktijk: college besluitvorming en beslissingspraktijk .................................. 51
H6. Interventies bij jeugdcriminaliteit (II) ..................................................................................................... 52
DEEL 1 ....................................................................................................................................................... 52
6.1. Wat werkt? ....................................................................................................................................... 52
6.2. RNR en GLM in de aanpak van jeugddelinquentie ........................................................................... 55
DEEL 2 ....................................................................................................................................................... 59
6.1. Bredere discussie over ‘evidence based’ praktijk ............................................................................. 60
H7. Preventie van jeugdcriminaliteit ............................................................................................................ 63
7.1. Preventie en preventiemodellen ....................................................................................................... 63
7.1.1. Begrip ........................................................................................................................................ 64
7.1.2. Preventie, dimensies en modellen ............................................................................................. 64
7.1.3. Voorkomen beter dan genezen? ................................................................................................ 65
7.1.4. Kritische kijk............................................................................................................................... 66
7.1.5. Preventie en vroegtijdige interventie .......................................................................................... 67
H8. Besluitvorming en beslissingspraktijk ................................................................................................... 68
8.1. Doctoraatsonderzoek Goedseels ..................................................................................................... 69
8.2. NICC onderzoek............................................................................................................................... 71
H9. Jongeren en slachtofferschap .............................................................................................................. 74
9.1. De ontdekking van het slachtoffer .................................................................................................... 74
9.2. Het jonge, vergeten slachtoffer......................................................................................................... 74
9.3. Slachtofferschap meten en verklaren ............................................................................................... 75
9.4. Onderzoek naar slachtofferschap bij kinderen en jongeren .............................................................. 76
9.4.1. Onderzoek door het Jeugdonderzoeksplatform ......................................................................... 76
9.4.2. Onderzoek ‘Geweld, gemeten en geteld’ door het KRC en UCLL .............................................. 78
9.5. Enkele conclusies ............................................................................................................................ 79
Examen ...................................................................................................................................................... 80
2
, Jeugdcriminologie
H1. Introductie jeugdcriminologie
Jeugdcriminaliteit als actueel en brandend vraagstuk
• Cijfers 2008-2009 met 78% procent gestegen:
o stijging jeugdcriminaliteit en gewelddadigere feiten, maar wat er onder het begrip
‘jeugdcriminaliteit’ valt werd niet verduidelijkt
o in praktijk 10x meer binnenkomst in de parketten dan deze cijfers
• Wet op de leerplicht: leerplicht geldt van 6 tot 18 jaar en betreft niet enkel schoolplicht gezien
huisonderwijs ook mogelijk is. De ouders moeten toezien op de leerplicht van hun kind.
o cijfers stijgen
o afhankelijk van wat er onder het begrip ‘jeugdcriminaliteit’ staat; spijbelen wordt in dit geval ook
gezien als criminaliteit, waardoor de cijfers hoger liggen
• Wet op de dancings: minderjarigen onder 16 jaar mogen niet zonder begeleiding in dancings
komen.
o cijfers dalen
• Wet op de jeugdbescherming: het betreft bijvoorbeeld het overtreden van de voorwaarden
opgelegd door de jeugdrechter (huisarrest, omgaan met bepaalde jongere(n), verbod zich te
begeven op een bepaalde plaats)
o cijfers stijgen
o vb. Nederland bord ‘camera observatie: verbod op doelloos rondhangen’ -> omdat het normaal
gebruik van ruimten hierdoor wordt belemmerd
• Kapstok
o ~ criminaliteit en onveiligheid in onze samenleving
o ‘onrust is van alle tijden’ (van Weringh, 1978)
▪ er is een verschuiving van wat we als jeugdcriminaliteit zouden bestempelen
▪ vroeger was er ook al sprake van overlast door studenten in Leuven
▪ het gevoel dat we ‘voor het eerst met een bepaald probleem geconfronteerd worden’
klopt niet altijd
o ‘chronocentrisme’: denken dat we voor het eerst met problemen geconfronteerd worden,
hoewel dit eigenlijk niet zo is; feiten nu zijn misschien in aard of volume veranderd, maar zelfde
problemen als vroeger
o breedmaatschappelijke observaties
o (laat)moderne risicomaatschappij (Beck, 1992)
▪ onvoorwaardelijke geloof in wetenschap en kennis
▪ productie van welvaart < productie van risico’s
▪ toenemend risicobewustzijn, dalende risicoacceptatie
▪ ‘voorzorgsprincipe’
“Dat is de succesparadox: hoe veiliger, welvarender en gezonder we worden, hoe panischer we
reageren op het laatste stukje tekort dat er nog is.” (interview met Marc Schuilenburg)
o paradigmawissel
▪ van verzorgingsstaat naar een veiligheidsstaat
▪ van een post-crime naar een pre-crime samenleving
3
, • post-crime: reageren na de feiten; wat gebeurd is moet herstelt worden; we
hebben strafwetboek en als iemand tegen de wet ingaat dan is dat het teken om
in te grijpen -> slachtoffer en schade is er al
• pre-crime: proberen anticiperen, reageren voor de feiten; we worden ons bewust
van de risico’s dat als er feiten gepleegd worden, er schade of slachtoffers zullen
zijn -> proberen voorkomen
o pre-crime samenleving
▪ strafrechtelijke inbreuk < reductie van veiligheidsrisico’s
▪ discussies over overlast, leefbaarheid, regulering van gedrag, normen en waarden,
fatsoen…
▪ vb. bepaalde ‘probleemjongeren’ kregen van burgemeester huisarrest op nieuwjaar
o we leven in een controlecultuur, incidentencultuur
o ‘gevoel van urgentie’ en morele paniek
o ‘populaire mythen’ over (jeugd)criminaliteit
▪ ‘jeugddelinquentie stijgt spectaculair’
▪ ‘jeugddelinquenten beginnen steeds jonger’
▪ ‘jeugd wordt gewelddadiger’
▪ ‘jeugdcriminaliteit is etnisch gekleurd’
o ‘beeld is niet eenduidig’
o meerderheid is ‘relatief braaf’, niettemin…
▪ veel criminaliteit = jeugdcriminaliteit
▪ verschillende soorten jeugdcriminaliteit
▪ typische jeugdcriminaliteit en ernstige (gedrags)problematiek
Jeugdcriminaliteit als wetenschappelijke discipline
• Jeugdcriminologie
o ~ jeugdgerichte specialisatie in de criminologie
• Definitieproblemen in de criminologie
o studiedomein is breder geworden
o criminologie tussen wetenschap en beleid
• Een nieuwe identiteit voor de criminologie?
o nieuwe veiligheidsvraagstukken
o interdisciplinariteit is geen evidentie
o eigen begrippenkader en theorieën
• Criminologie als kruispuntwetenschap
o dialectiek tussen normatieve- en gedragswetenschappen
o bewaken van fundamenteel democratische principes
• Jeugdcriminologie
o ~ verzelfstandiging van een subdiscipline
• Evolutie in het leven adolescenten
o langer ‘afhankelijk’, vroeger ‘volwassen’
o ‘moratorium van de jeugd’
▪ moratorium= officiële, tijdelijke opschorting of uitstel van een verplichting of activiteit
4
,H2. Naar een nieuwe ‘staat van de jeugd’– de jeugd van tegenwoordig in Vlaanderen
College o.b.v. boek JOP (= jeugdonderzoeksplatform)
2.1. Naar een nieuwe ‘staat van de jeugd’
‘Staat van de jeugd’
• Jeugdonderzoeksplatform (JOP)
o interuniversitair en interdisciplinair steunpunt
▪ 3 universiteiten
o gefinancierd door Vlaamse overheid
o in opdracht van minister van jeugd (Melissa Depraetere)
• Monitoren als opdracht van het JOP
o klassieke JOP-monitor / JOP-postmonitor 5
o JOP-schoolmonitor / JOP-grootstedelijke monitor 3
• Decretale basis sinds 2008
o één van de basisinstrumenten voor jeugd- en kinderrechtenbeleid
Tussen continuïteit en actualiteit
• ‘Staat van de jeugd’ → focus op heden + longitudinale ontwikkelingen
o belang van (exacte) herhaling
o inspelen op actuele thema’s (maar vragenlijst hierdoor niet langer maken)
• Input stuurgroep en actoren uit diverse beleidsdomeinen en organisaties
• Volledig digitale afname
o maximaal afstemmen op respondent
o gebruik van roterende modules
o kwaliteit van antwoorden en respons zijn evenredig met de lengte van de vragenlijst: hoe langer
de vragenlijst, hoe minder de kwaliteit van antwoorden en hoe meer non-respons
-> middenbalans zoeken
JOP-postmonitor 5 (= klassieke JOP-monitor) JOP-grootstedelijke monitor 3 (= JOP-schoolmonitor)
JOP-monitor 2023
• 12-25 jarigen • Leerlingen uit secundair onderwijs
• Steekproef uit Rijksregister • Tweetrapssteekproef (scholen + klassen)
• Vlaanderen • 3 grootsteden + Vlaamse controlegroep
• QR code via de post o Antwerpen, Gent en Brussel (alleen bij
• Februari – april 2023 Nederlandstalig onderwijs)
• (JOP)onderzoekers met pc’s / tablets
• Februari – juni 2023
Respons
• Uitgestuurd naar 6.992 jongeren • Contactname: Alle secundaire scholen in Gent en
• Respons: 1650 jongeren (23,6%) Brussel + steekproef scholen in Antwerpen +
o vaak te maken met non-respons steekproef in Vlaanderen
• Gewogen naar: geslacht, leeftijd en • Respons: 5.660 jongeren (4.264 jongeren in de
onderwijs grootsteden; 1.396 jongeren in Vlaanderen)
• Steekproeven apart gewogen naar geslacht, graad
en onderwijsvorm
Wie zijn de jongeren uit de JOP-monitor 2023?
• Leeftijd
• Gender
blauw: postmonitor
paars: schoolmonitor
hebben verschillende leeftijdsafbakening
ongeveer zelfde genderafbakening
5
, qua ethische achtergrond is er een groot
verschil tussen postmonitor en
schoolmonitor
in Vlaamse context zien we op vlak van
afkomst een bredere representatie in
schoolmonitor dan in postmonitor, omdat
uitval groter is in de postmonitor
2.2. School en werk
Schoolbeleving: een klassiek JOP-thema
• School als leeromgeving? Vooral school als leefomgeving
o sociale uitsluiting
o responsiviteit van leerkrachten en school
▪ sterke band tussen leerkrachten en leerlingen kan een buffer zijn, een bescherming t.a.v.
delinquentie
• Onderscheid schoollopen in de grootstad of in niet-grootstedelijk Vlaanderen?
Sociale uitsluiting
• Veel jongeren voelen zich sociaal aanvaard, maar een duidelijke minderheid ervaart sociale
uitsluiting.
• Vb. 71% geeft aan wel veel vrienden te hebben, en een minderheid (12%) heeft weinig vrienden
Wie voelt zich meer uitgesloten?
• Meisjes en vooral non-binaire jongeren
• Jongeren
o uit gezinnen die (zeer tot nogal) moeilijk kunnen rondkomen met het gezinsinkomen
o met ouders zonder diploma secundair onderwijs in de grootstad
o met achtergrond buiten de EU in niet-grootstedelijk Vlaanderen
o uit de B-stroom, die al eens een jaar moesten dubbelen of een B-attest kregen in de grootstad
• Spijbelaars!
o = risicofactor om in contact te komen met politie
o leidt niet automatisch tot uitgesloten voelen, het gaat eerder over wat er bij komt kijken
6
,Responsiviteit
• Variatie in de antwoorden
• Leerlingen evalueren bepaalde aspecten van de relatie met leerkrachten en de mogelijkheid om als
persoon te groeien als minder positief
• Kleine minderheid die zich niet goed voelt op school
o vb. 63% zegt dat de leerkrachten op school hen respecteren, 10% voelt zich niet gerespecteerd
Wie ervaart de leerkrachten en school als minder responsief?
• Jongeren
o uit gezinnen die (zeer tot nogal) moeilijk kunnen rondkomen met het gezinsinkomen
o met ouders zonder diploma secundair onderwijs in de grootstad
o met buitenlandse achtergrond (EU en niet-EU) in de grootstad
o uit de tweede graad (en ook derde graad in de grootstad),
o die al eens een B-attest kregen in de grootstad
• Spijbelaars!
Bijbaantjes
• 65% doet bijbaantje
o jongeren 18-21: 80%
• Vooral in de zomervakantie en het weekend
• Veel werkuren in de vakanties
o toch werkt meer dan 10% van de jongeren die werken in het schooljaar meer dan 20 uur per
week
• Sociale verschillen
7
,2.3. Vrije tijd en media
Vrije tijd: klassiek JOP-thema
• Deelname aan het verenigingsleven
• Meer ongeorganiseerde vrijetijdsactiviteiten
• Analyse van (ongelijke) vrijetijdskansen van jongeren
Grote deelname aan het verenigingsleven…
• 7 op de 10 jongeren nemen deel aan de activiteiten van een vereniging, velen ook in de organisatie
van activiteiten, in de leiding of het bestuur
• Minder dan 1 op de 10 deed dit nog nooit
… en aan populaire verenigingstypes…
• Sport-, jeugd- en cultuurverenigingen blijven populair
• Sociale en doelgroepgerichte verenigingen bereiken een beperkter publiek
… maar niet door alle jongeren!
• Systematische en grote ongelijkheden!
• Lagere participatiecijfers voor jongeren in een maatschappelijk kwetsbare positie
o bv. jongeren met ouders zonder diploma secundair onderwijs: 59% nam nog nooit deel aan een
sportvereniging, 65% nooit aan een jeugdvereniging, 68% nooit aan een cultuurvereniging vs.
16%, 30% en 46% bij jongeren met een ouder met diploma hoger onderwijs
o ook minder participatie bij jongeren
▪ met buitenlandse achtergrond
▪ BSO of arbeidsmarktfinaliteit
▪ uit gezinnen die moeilijk rondkomen
8
,Andere sportieve en culturele vrijetijdsactiviteiten
• Sporten blijft een populaire activiteit: meer dan 6 op de 10 doet dit wekelijks of vaker
• Een kwart van de jongeren leest wekelijks, beoefent een creatieve hobby
Jongeren en media
• Mediagebruik als belangrijk deel van de vrijetijdsbesteding
o 85% kijkt dagelijks sociale media, tv of online video’s
o ongeveer de helft van de jongeren gamet
o meer mediagebruik in het weekend
• Niettemin scoren jongeren gemiddeld niet heel hoog op dwangmatig gamegedrag en sociale
mediagebruik
o maar … opnieuw verschillen: geslacht, jonge leeftijd, BSO en arbeidsmarktgerichte opleidingen,
moeilijk rondkomen
2.4. Jongeren en hun vrijwillig engagement
Jongeren en engagement
• Discussie obv aangevoelde/vermeende tekort aan engagement
• Heel wat vrijwillig engagement verricht door jongeren (onderzoek toont aan dat die discussie over
zogezegde tekort aan engagement niet klopt)
o door alleen te focussen op formeel vrijwillig engagement ziet men slechts het topje van de
ijsberg (veel andere vormen van engagement ontdekt vb. mantelzorg)
o onderschatting van het niveau van engagement
o overschatting van (sommige) sociale verschillen in engagement
• Engagement van grote waarde voor samenleving en individu
2.5. Jongeren en politiek
Politieke interesse
• Gemiddelde politieke interesse is veeleer laag (0-10): 4,88
o geen nieuwe bevinding: "Ik ben niet geïnteresseerd in politiek" schommelde tussen 2006-2018"
tussen 43,2% en 48,5%
o ook internationaal gezien scoren Vlaamse jongeren relatief laag op politieke interesse
• Heel duidelijk verband met leeftijd (14-15j: 4,08; 22-25j: 5,40)
o kan zijn door het feit dat ze de mogelijkheid niet krijgen om hun stem te uiten
• De groei naar politie volwassenheid: stemmen als illustratie
o jongeren scoren lager dan volwassenen, maar ook volwassenen scoren in ons land niet extreem
hoog -> politieke interesse in ons land ligt heel laag
9
, Socio-politieke opvattingen
• Egalitarisme: gelijkheid tussen groepen vb. meningen van jongeren zijn tot op zekere hoogte een
weerspiegeling van oudere mensen
• Klimaatattitudes: gelijkaardige verdelingen
Politiek gedrag
• Voor verschillende uitkomsten vinden we grotendeels dezelfde sociale verschillen
• Belang van eigen opleidingspositie
• De paradox van migratieachtergrond:
o meer interesse bij jongeren met migratieachtergrond
o minder deelname aan politiek bij jongeren met migratieachtergrond
2.6. Welbevinden en mentale gezondheid
• Mentale gezondheid
o subjectief welbevinden
▪ algemene levenstevredenheid
▪ positieve en negatieve gevoelens
o tevredenheid met levensdomeinen
• Veerkracht
• Coping
o informele en formele hulp
o middelengebruik
10
