Samenvatting algemene rechtsleer 1e bachelor; vanaf deel II

ALGEMENE RECHTSLEER

DEEL 2: FUNCTIES EN FINALITEIT VAN RECHT
- Recht ~ veelzijdig + maatschappijafhankelijk
 vergelijkbaar met Zwitsers zakmes met verschillende functies afhankelijk
van context + gebruik
1. Functies van recht
- Samenleven vergt bepaalde regels + normatieve verwachtingen
 Minimum aan sociale + maatschappelijke orde noodzakelijk
- behoefte aan regels + normatieve verwachtingen komt voort uit:
 Menselijke autonomie
o ~ leidt tot noodzaak van gedragsafstemming
o mensen feitelijk in staat vrij + autonoom op bepaalde manier
gedragen
o autonome van ene vormt voor alle anderen factor van onzekerheid
+ onvoorspelbaarheid
 niet zo problematisch als iedereen over onbegrensde
middelen (materieel + immaterieel) beschikt
o iedereen in samenleving tot zekere hoogte autonoom handelen
vereist dat mensen gedragen op elkaar afstemmen
 rechtsregels + normatieve verwachtingen bevorderen
gedragsafstemming
o gangbare gebruiken + gewoontes in groep weerspiegelen
 hoe men handelt in groep
 voeden overtuiging dat het zo hoort
 = normatieve kracht van het feitelijke
- Wijze waarop gedragen in samenleving  invloed op
cognitieve + normatieve verwachtingen
 Schaarste
o ~ van materiële en immateriële middelen, veroorzaakt conflicten
o Middelen ontoerekend om aan ieders behoeften + wensen te
voldoen
o  samenlevingen keuzes maken over verdeling beschikbare
middelen
 = mogelijkheid conflicten
- Rechtsregels + normatieve verwachtingen verdeling
van middelen stroomlijnen  kans op conflicten
verkleinen

- Elke samenleving nood aan gedragsvoorschriften
 complexiteit + functies van recht variëren tussen samenlevingstypen
o jager-verzamelaars, chiefdoms, rijken, staten
 functies die rechtsregels + normatieve verwachtingen in weinig complexe
samenlevingen vervullen ook aanwezig in complexe samenlevingen
A. gedragsafstemming
bevordering groepscohesie
- leden van samenleving verplicht minimum aan gedeelde identiteit om samen
groep te vormen

,  op vele manieren tot stand (gedeelde ervaringen, overgeleverde mythische
verhalen)
o ~ bouwstenen van identiteit
 Diverse handelingen bouwstenen versterken (ceremonies, ervaringen
opdoen met elkaar, verhalen vertellen voor gefabriceerde
gemeenschappelijke geschiedenis)
- Rechtsregels grote rol bij uitbouw morele ordening maatschappij
 Bevordering sociale cohesie door gemeenschappelijke waarden + idealen
uit te drukken
o (taboes, wie wanneer het woord heeft, hoe leden met overledene in
samenleving moeten omgaan)
o  allemaal voorwerp van regels waarin waarden + idealen tot uiting
komen
- Recht draagt bij aan groepscohesie door minimum aan gedeelde identiteit te
bevorderen via (SEI-functies = afgedwongen regels zorgen voor bewustzijn
/ overtuiging van wat recht is)
 Sociale functies
o Sociale omgang met anderen mogelijk
 Educatieve functies
o Personen door regels opgevoed tot volwaardige samenlevingsleden
 Ideologische functies
o Regels bijdragen aan gedeelde ideeën + overtuigingen
- Deze expressieve functies (socialiserend, educatief, ideologisch):
 maken individuen tot volwaardige groepsleden
 drukken gemeenschappelijke waarden + idealen uit
 helpen deze te internaliseren

- In minder complexe groepen (1 homogene groep van richtinggevende
standaarden)
 impliciete regels vervullen deze functies
- In complexe staten
 staten met dominante ideologische oriëntatie
o expliciete wetgeving geeft signalen over maatschappelijke normen
voorbeeld: antidiscriminatiewetgeving  wetten verbieden elke
vorm van discriminatie in aangelegenheden die onder
toepassingsgebied vallen
 staten met levensbeschouwelijke neutraliteit
o expliciete wetgeving geeft signalen over maatschappelijke normen
 ~ regels dragen bij tot mentaliteitswijziging
voorbeeld: diverse regels die roken aan banden leggen  roken
vroeger sociaal aanvaard, nu veel minder  gevolg van
verschillende regels
o Maatschappelijk gedrag dat aanleiding geeft tot regels verdwijnt
niet zomaar
 Regels geven signaal aan leden van samenleving

Conflictvermijding
- Gedragsafstemming niet alleen bereikt door uitbouwen van morele orde binnen
samenleving  regels nodig voor vermijden van conflicten
- vooral feitelijke handelingen relevant
 maatschappelijk wenselijk gedrag aangemoedigd + maatschappelijk
onwenselijk gedrag ontraad

,- 2 categorieën van regels maatschappelijk gedrag
 Sociale ordening
o hoe mensen zich horen te gedragen tegenover elkaar
 Economische ordening
o Regels over wie aanspraak mag maken op welke middelen
 ~ verdeling van middelen
- Minder complexe samenlevingen:
 Jager-voedselverzamelaars
 (regels bezit + gebruik van land, roerende goederen,
geschoten wild, geoogst voedsel, menselijke arbeid, heilige
kennis)
o Onderscheid tussen systemen onmiddellijke wederkerigheid +
uitgestelde wederkerigheid
o Op sociaal vlak hiërarchische verhoudingen vaak afwezig
o Mannen wel bevoegdheid om dochters uit te huwen

 Chiefdoms
o Bestemmen meer middelen aan elite
 Verkrijgen bezittingen niet door wederkerigheid  door
tribuut
- complexe samenlevingen:
 rijken en moderne staten
o sociale + economische hiërarchieën geregeld
o toebedeling middelen, bescherming ervan, maatschappelijke
betekenis lichamelijke schade
 Formele ordeningsregels:
o ~ inhoud minder belangrijk dan bestaan van regel
o Regels geen uitdrukking van bepaalde opvatting over
rechtvaardigheid  zorgen voor duidelijke + transparante regeling
van kwestie
o enige wat van belang is, is dat er bepaalde regels zijn
voorbeeld: verkeersregels  niet van belang rechts of links rijden:
keuze maken wel belangrijk
 Statelijke gedragsvoorschriften:
o Gevolg van bureaucratie
o Staatsapparaat noodzakelijk om samenlevingen effectief te
besturen
 Regels bepalen :
- hoe mensen zich verhouden van elkaar
- wie aanspraak mag maken op welke goederen
- hoe staat en personen bij hem betrokken moeten
worden onderhouden
o regels meergelaagd omdat nieuw soort speler (staat) veld betreedt
o regels staat uitvaardigt om 3 redenen gehanteerd:
 machtsbehoudende functies
- ~ ervoor zorgen staat ondersteund + beschermd
- Verplichten samenlevingsleden om belastingen,
boetes te betalen
- Mogelijk verplichte arbeid + straffen opleggen
-  Noodzakelijk om conflicten tussen
samenlevingsleden in complexe staten te vermijden

,  werkingsbevorderende functies
- ~ interne werking te stroomlijnen + draaiende
houden
- Organisaties oprichten binnen staat
- Regelen hoe organisaties met elkaar overleggen voor
beslissingen
- Bepalen wanneer verkiezingen
- ~ organisatie overheid)
 instrumentele functies
- regels om wenselijke doelen in maatschappij te
verwezenlijken
- compromissen  regels uitgevaardigd met bepaalde
doelstellingen voor ogen
- leerplicht
- vaardigen voorschriften uit ter bescherming
volksgezondheid + openbare veiliheid
- ~ regels instrumenten beleidsmaker mogelijk
aanwenden om doelstellingen te verwezenlijken
 Regels voor middelenuitwisseling:
o Leden niet noodzakelijk vertrouwd met elkaar + niet noodzakelijk
binnen duurzame verhouding
o Ruilhandel basis voor uitwisseling goederen
o Vertrouwen vervangen door intermediaire ruilmiddelen (geld)
 Aanvaard in maatschappij + geruild tegen om even welke
goederen/diensten

o stimuleringsfunctie
 Maatschappijen waarin handel + uitwisseling middelen grote
rol
 Statelijke regels vervullen ondersteunende functie als
opvangnet begrensd vertrouwen
o Faciliteringsfunctie
 Leven van uitwisselende partijen efficiënter maken
 Regulering van toepassing op verhouding tussen
uitwisselende partijen voor zover die niets ander
overeengekomen ~ aanvullend recht
  partijen niet over elk punt van afspraak onderhandelen

o toetsingsfunctie
 (naleving openbare orde)
 P.117
o reguleringsfunctie (stimuleren/controleren van activiteiten)

 herverdeling van middelen: exponentiele toename
o herverdelende functie
o regels altijd voor (her)verdeling gezorgd
 schaal + omvang + impact herverdeling neemt exponentieel
toe in meer complexe samenlevingen
o regels met machtsbehoudende functie  staatsapparaat over
nodige middelen beschikken