Evi Aldenzee Voeding & Diëtetiek; Dieetleer
Dieetleer Periode 1
Leerdoelen
• De DIO heeft kennis van de voedingsbehoefte van zwangeren en van het normale
gewichtsverloop bij zwangerschap.
• De DIO heeft kennis van het normaal verloop van de zwangerschap en voedingskundige
gerelateerde zwangerschapskwalen en kan hier advies over geven.
• De DIO heeft kennis over welke voedingsmiddelen tijdens de zwangerschap beter niet
gegeten kunnen worden.
• De DIO is op de hoogte van de aan zwangerschap gerelateerde ziektebeelden zoals
hypertensie, diabetes gravidarum en anemie.
• De DIO weet welke hulpverleners/behandelaars rondom de zwangerschap betrokken zijn en
welke taken deze hulpverleners/behandelaars hebben.
• De DIO weet waar basisinformatie over voeding voor zwangeren verkrijgbaar is.
• De DIO is op de hoogte van de meest recente VCP gegevens van zwangeren.
• De DIO kan gegevens uit de groeicurve en BMI curve van kinderen interpreteren en
beoordelen of er sprake is van normale groei en gewichtsverloop.
• De DIO is op de hoogte van de meest recente VCP voor kinderen.
• De DIO is op de hoogte van specifiek aan leeftijd gerelateerd voedingsgedrag
• De DIO kent de meest recente voedingsrichtlijnen rondom kinderen met overgewicht.
• De DIO kan de groei, gewicht en BMI gegevens van kinderen met overgewicht interpreteren.
• De DIO weet welke hulpverleners/behandelaars betrokken zijn bij de multidisciplinaire
behandeling van kinderen met overgewicht.
• De DIO is op de hoogte van evidence based multidisciplinair behandel aanbod voor groepen
kinderen met overgewicht.
• heeft kennis van de voedingsbehoeften, aanbevolen hoeveelheden en suppletieadviezen voor
ouderen en kan deze kennis toepassen in de rol van voorlichter.
• kent het dieetadvies voor volwassenen met osteoporose en kan dit toepassen in de rol van
voorlichter
• kent het begrip sarcopenie en kan bepalen of iemand van 65 jaar of ouder sarcopeen is.
• kent het dieetadvies bij sarcopenie en kan dit toepassen in de rol van voorlichter
• kan de voedingstoestand voor iemand van ouder dan 65 jaar vaststellen
• kent de beweegnorm voor ouderen en kan deze toepassen in de rol van voorlichter
Literatuur
• Informatorium voor voeding en diëtetiek: supplement nr. 98 H1 via deze
link: http://libguides.studiecentra.han.nl/e-books/voedingdietetiek of neem de stappen
inloggen op HAN, HAN studiecentrum, catalogus, Informatorium voor Voeding en Diëtetiek
en ga dan naar supplement 98
• Informatorium voor voeding en diëtetiek: supplement nr. 100 H5 (bij bestanden hier rechts)
• Multidisciplinaire richtlijn ondervoeding (2019) via deze
link: https://www.stuurgroepondervoeding.nl/wp-content/uploads/2019/02/SoV01-
Richtlijn-Ondervoeding-losse-paginas-210x297februari-2019.pdf
• Dieetbehandelingsrichtlijn nr. 12: Chronische obstructieve longaandoeningen (2017) neem
de stappen HAN, HAN studiecentrum, catalogus, dieetbehandelingsrichtlijnen
• https://issuu.com/voedingscentrum/docs/factsheet_voeding_en_zwangerschap/1?ff&e=12221
61/30844099
• https://www.voedingscentrum.nl/nl/mijn-kind-en-ik/zwanger/gezond-gewicht-en-
zwangerschap.aspx
• https://www.voedingscentrum.nl/nl/mijn-kind-en-ik/zwanger/hulp-bij-
zwangerschapskwaaltjes.aspx
• https://www.voedingscentrum.nl/nl/mijn-kind-en-ik/zwanger/ziekte-en-zwangerschap.aspx
,Evi Aldenzee Voeding & Diëtetiek; Dieetleer
• https://www.voedingscentrum.nl/Assets/Uploads/voedingscentrum/Documents/Professionals/
Kindervoeding/Factsheet%20Borstvoeding.pdf
• Suppletieadviezen vitamines, mineralen en spoorelementen Factsheet Voedingscentrum
https://mobiel.voedingscentrum.nl/Assets/Uploads/voedingscentrum/Documents/Professionals
/Pers/Factsheets/Factsheet%20Suppletieadviezen%20vitamines%20mineralen%20en%20spo
orelementen.pdf
• https://www.voedingscentrum.nl/professionals/huisartsen/vitamines-mineralen-
supplementen/aanbevelingen-vitamines-en-mineralen.aspx
• https://www.voedingscentrum.nl/professionals/kindervoeding-0-4-
jaar/babyenkindervoeding.aspx
• Dieetbehandelingsrichtlijn nr. 27: Overgewicht of obesitas bij kinderen en adolescenten (2 –
18 jaar) (2014) HAN, HAN studiecentrum, catalogus, dieetbehandelingsrichtlijnen
• https://research.vu.nl/ws/portalfiles/portal/65886093/PON_Addendum_ernstige_kinderobe
sitas_bij_de_Zorgstandaard_Obesitas_juli_2012.pdf
• https://www.voedingscentrum.nl/Assets/Uploads/voedingscentrum/Documents/Professiona
ls/Pers/Factsheets/Factsheet%20Suppletieadviezen%20vitamines%20mineralen%20en%20sp
oorelementen.pdf
• https://www.tno.nl/nl/aandachtsgebieden/gezond-leven/prevention-work-health/gezond-en-
veilig-opgroeien/groeidiagrammen-in-pdf-formaat/
Aanvullende bronnen:
http://www.voedingscentrum.nl/nl/mijn-kind-en-ik.aspx
• https://www.ncj.nl/richtlijnen/jgzrichtlijnenwebsite/details-richtlijn/?richtlijn=10
• https://www.rivm.nl/voedselconsumptiepeiling/overzicht-voedselconsumptiepeilingen
• Dieetbehandelingsrichtlijn 47 ‘Voeding voor ouderen in Nederland (2014)’:
http://www.dieetbehandelingsrichtlijnen.nl/richtlijnen/47HK_voeding_voor_ouderen_in_nederla
nd_1.html
• http://www.stuurgroepondervoeding.nl/wp-content/uploads/2017/10/Sarcopenie-
awareness.pdf
• http://www.stuurgroepondervoeding.nl/wp-
content/uploads/2017/10/zakkaartje_a6_feb2017.pdf
• http://www.artsenwijzer.info/site/media/osteoporose.pdf
• https://issuu.com/voedingscentrum/docs/factsheet_suppletieadviezen_vitamin/1?ff=true&e=12
22161/30845981
• https://www.gezondheidsraad.nl/nl/taak-werkwijze/werkterrein/preventie/beweegrichtlijnen-
2017
Aanvullende bronnen:
• Informatorium Voeding en Diëtetiek supplement 96 december 2017 Voeding van de
oudere mens: http://libguides.studiecentra.han.nl/e-books/voedingdietetiek
• http://www.stuurgroepondervoeding.nl/nieuws/sarcopenie-onbekend
• https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/botontkalking-en-osteoporose.aspx
• http://www.stuurgroepondervoeding.nl/wp-content/uploads/2017/10/10-2017-spieren-op-
peil.pdf
• http://www.goedgevoedouderworden.nl/
• https://www.voedingscentrum.nl/nl/service/vraag-en-antwoord/gezonde-voeding-en-
voedingsstoffen/waarom-heb-ik-minder-eten-nodig-naarmate-ik-ouder-word-verlies-
spiermassa.aspx
• http://www.zorgvoorbeter.nl/ouderenzorg/Vindplaats-Eten-drinken.html
• https://www.veiligheid.nl/valpreventie/voorlichtingsmateriaal
• http://www.pharos.nl/nl/kenniscentrum/ouderen-en-gezondheid/ouderen-en-gezondheid
,Evi Aldenzee Voeding & Diëtetiek; Dieetleer
Richtlijn Ondervoeding
Herkenning, diagnosestelling en behandeling van ondervoeding bij volwassenen
https://www.stuurgroepondervoeding.nl/wp-content/uploads/2019/02/SoV01-Richtlijn-
Ondervoeding-losse-paginas-210x297februari-2019.pdf
Het doel van deze richtlijn ondervoeding is een tijdige, optimale en uniforme herkenning en
behandeling van aan ziekte en veroudering gerelateerde ondervoeding.
Ondervoeding
‘Een acute of chronische toestand waarbij een tekort of disbalans van energie, eiwit en andere
voedingsstoffen leidt tot meetbare, nadelige effecten op lichaamssamenstelling, functioneren en
klinische resultaten.’
Inflammatie: ontsteking. De verdediging van het lichaam tegen vreemde organismen, waarbij witte
bloedcellen de bedreigende indringer omringen.
Van ondervoeding is sprake als een patiënt voldoet aan ten minste één fanotypische (kenmerkende)
factor EN ten minste één etiologische (oorzakelijke) factor (tabellen 1 en 2). Van ernstige
ondervoeding is sprake wanneer een patiënt daarbij voldoet aan ten minste één fenotypische
(kenmerkende) factor voor ernstige ondervoeding (tabel 3).
, Evi Aldenzee Voeding & Diëtetiek; Dieetleer
Typen ondervoeding
De categorisering van typen ondervoeding helpt in het begrip voor de pathofysiologie en is bepalend
voor de inhoud van de behandeldoelen.
Cachexie
Als er sprake is van ziekte gerelateerde ondervoeding met inflammatie, kan er sprake zijn van
cachexie. Cachexie kenmerkt zich door een ernstige metabole ontregeling met gevolgen voor onder
andere het gewicht, de spiermassa, het energieverbruik, de functionaliteit en de eetlust.
Ziektebeelden waarbij dit optreedt zijn kanker, COPD, hartfalen en andere inflammatoire
aandoeningen. Bij cachexie zijn de gebruikelijke voedingsinterventies onvoldoende effectief om het
gewichtsverlies en verlies aan spiermassa om te keren.
Oorzaken van ondervoeding
De oorzaken van ondervoeding zijn in te delen in:
- Somatische factoren: de ziektetoestand (inflammatie in verschillende gradaties) en
symptomen/voedingsproblemen als gevolg van ziekte of de behandeling ervan, zoals verminderde
Dieetleer Periode 1
Leerdoelen
• De DIO heeft kennis van de voedingsbehoefte van zwangeren en van het normale
gewichtsverloop bij zwangerschap.
• De DIO heeft kennis van het normaal verloop van de zwangerschap en voedingskundige
gerelateerde zwangerschapskwalen en kan hier advies over geven.
• De DIO heeft kennis over welke voedingsmiddelen tijdens de zwangerschap beter niet
gegeten kunnen worden.
• De DIO is op de hoogte van de aan zwangerschap gerelateerde ziektebeelden zoals
hypertensie, diabetes gravidarum en anemie.
• De DIO weet welke hulpverleners/behandelaars rondom de zwangerschap betrokken zijn en
welke taken deze hulpverleners/behandelaars hebben.
• De DIO weet waar basisinformatie over voeding voor zwangeren verkrijgbaar is.
• De DIO is op de hoogte van de meest recente VCP gegevens van zwangeren.
• De DIO kan gegevens uit de groeicurve en BMI curve van kinderen interpreteren en
beoordelen of er sprake is van normale groei en gewichtsverloop.
• De DIO is op de hoogte van de meest recente VCP voor kinderen.
• De DIO is op de hoogte van specifiek aan leeftijd gerelateerd voedingsgedrag
• De DIO kent de meest recente voedingsrichtlijnen rondom kinderen met overgewicht.
• De DIO kan de groei, gewicht en BMI gegevens van kinderen met overgewicht interpreteren.
• De DIO weet welke hulpverleners/behandelaars betrokken zijn bij de multidisciplinaire
behandeling van kinderen met overgewicht.
• De DIO is op de hoogte van evidence based multidisciplinair behandel aanbod voor groepen
kinderen met overgewicht.
• heeft kennis van de voedingsbehoeften, aanbevolen hoeveelheden en suppletieadviezen voor
ouderen en kan deze kennis toepassen in de rol van voorlichter.
• kent het dieetadvies voor volwassenen met osteoporose en kan dit toepassen in de rol van
voorlichter
• kent het begrip sarcopenie en kan bepalen of iemand van 65 jaar of ouder sarcopeen is.
• kent het dieetadvies bij sarcopenie en kan dit toepassen in de rol van voorlichter
• kan de voedingstoestand voor iemand van ouder dan 65 jaar vaststellen
• kent de beweegnorm voor ouderen en kan deze toepassen in de rol van voorlichter
Literatuur
• Informatorium voor voeding en diëtetiek: supplement nr. 98 H1 via deze
link: http://libguides.studiecentra.han.nl/e-books/voedingdietetiek of neem de stappen
inloggen op HAN, HAN studiecentrum, catalogus, Informatorium voor Voeding en Diëtetiek
en ga dan naar supplement 98
• Informatorium voor voeding en diëtetiek: supplement nr. 100 H5 (bij bestanden hier rechts)
• Multidisciplinaire richtlijn ondervoeding (2019) via deze
link: https://www.stuurgroepondervoeding.nl/wp-content/uploads/2019/02/SoV01-
Richtlijn-Ondervoeding-losse-paginas-210x297februari-2019.pdf
• Dieetbehandelingsrichtlijn nr. 12: Chronische obstructieve longaandoeningen (2017) neem
de stappen HAN, HAN studiecentrum, catalogus, dieetbehandelingsrichtlijnen
• https://issuu.com/voedingscentrum/docs/factsheet_voeding_en_zwangerschap/1?ff&e=12221
61/30844099
• https://www.voedingscentrum.nl/nl/mijn-kind-en-ik/zwanger/gezond-gewicht-en-
zwangerschap.aspx
• https://www.voedingscentrum.nl/nl/mijn-kind-en-ik/zwanger/hulp-bij-
zwangerschapskwaaltjes.aspx
• https://www.voedingscentrum.nl/nl/mijn-kind-en-ik/zwanger/ziekte-en-zwangerschap.aspx
,Evi Aldenzee Voeding & Diëtetiek; Dieetleer
• https://www.voedingscentrum.nl/Assets/Uploads/voedingscentrum/Documents/Professionals/
Kindervoeding/Factsheet%20Borstvoeding.pdf
• Suppletieadviezen vitamines, mineralen en spoorelementen Factsheet Voedingscentrum
https://mobiel.voedingscentrum.nl/Assets/Uploads/voedingscentrum/Documents/Professionals
/Pers/Factsheets/Factsheet%20Suppletieadviezen%20vitamines%20mineralen%20en%20spo
orelementen.pdf
• https://www.voedingscentrum.nl/professionals/huisartsen/vitamines-mineralen-
supplementen/aanbevelingen-vitamines-en-mineralen.aspx
• https://www.voedingscentrum.nl/professionals/kindervoeding-0-4-
jaar/babyenkindervoeding.aspx
• Dieetbehandelingsrichtlijn nr. 27: Overgewicht of obesitas bij kinderen en adolescenten (2 –
18 jaar) (2014) HAN, HAN studiecentrum, catalogus, dieetbehandelingsrichtlijnen
• https://research.vu.nl/ws/portalfiles/portal/65886093/PON_Addendum_ernstige_kinderobe
sitas_bij_de_Zorgstandaard_Obesitas_juli_2012.pdf
• https://www.voedingscentrum.nl/Assets/Uploads/voedingscentrum/Documents/Professiona
ls/Pers/Factsheets/Factsheet%20Suppletieadviezen%20vitamines%20mineralen%20en%20sp
oorelementen.pdf
• https://www.tno.nl/nl/aandachtsgebieden/gezond-leven/prevention-work-health/gezond-en-
veilig-opgroeien/groeidiagrammen-in-pdf-formaat/
Aanvullende bronnen:
http://www.voedingscentrum.nl/nl/mijn-kind-en-ik.aspx
• https://www.ncj.nl/richtlijnen/jgzrichtlijnenwebsite/details-richtlijn/?richtlijn=10
• https://www.rivm.nl/voedselconsumptiepeiling/overzicht-voedselconsumptiepeilingen
• Dieetbehandelingsrichtlijn 47 ‘Voeding voor ouderen in Nederland (2014)’:
http://www.dieetbehandelingsrichtlijnen.nl/richtlijnen/47HK_voeding_voor_ouderen_in_nederla
nd_1.html
• http://www.stuurgroepondervoeding.nl/wp-content/uploads/2017/10/Sarcopenie-
awareness.pdf
• http://www.stuurgroepondervoeding.nl/wp-
content/uploads/2017/10/zakkaartje_a6_feb2017.pdf
• http://www.artsenwijzer.info/site/media/osteoporose.pdf
• https://issuu.com/voedingscentrum/docs/factsheet_suppletieadviezen_vitamin/1?ff=true&e=12
22161/30845981
• https://www.gezondheidsraad.nl/nl/taak-werkwijze/werkterrein/preventie/beweegrichtlijnen-
2017
Aanvullende bronnen:
• Informatorium Voeding en Diëtetiek supplement 96 december 2017 Voeding van de
oudere mens: http://libguides.studiecentra.han.nl/e-books/voedingdietetiek
• http://www.stuurgroepondervoeding.nl/nieuws/sarcopenie-onbekend
• https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/botontkalking-en-osteoporose.aspx
• http://www.stuurgroepondervoeding.nl/wp-content/uploads/2017/10/10-2017-spieren-op-
peil.pdf
• http://www.goedgevoedouderworden.nl/
• https://www.voedingscentrum.nl/nl/service/vraag-en-antwoord/gezonde-voeding-en-
voedingsstoffen/waarom-heb-ik-minder-eten-nodig-naarmate-ik-ouder-word-verlies-
spiermassa.aspx
• http://www.zorgvoorbeter.nl/ouderenzorg/Vindplaats-Eten-drinken.html
• https://www.veiligheid.nl/valpreventie/voorlichtingsmateriaal
• http://www.pharos.nl/nl/kenniscentrum/ouderen-en-gezondheid/ouderen-en-gezondheid
,Evi Aldenzee Voeding & Diëtetiek; Dieetleer
Richtlijn Ondervoeding
Herkenning, diagnosestelling en behandeling van ondervoeding bij volwassenen
https://www.stuurgroepondervoeding.nl/wp-content/uploads/2019/02/SoV01-Richtlijn-
Ondervoeding-losse-paginas-210x297februari-2019.pdf
Het doel van deze richtlijn ondervoeding is een tijdige, optimale en uniforme herkenning en
behandeling van aan ziekte en veroudering gerelateerde ondervoeding.
Ondervoeding
‘Een acute of chronische toestand waarbij een tekort of disbalans van energie, eiwit en andere
voedingsstoffen leidt tot meetbare, nadelige effecten op lichaamssamenstelling, functioneren en
klinische resultaten.’
Inflammatie: ontsteking. De verdediging van het lichaam tegen vreemde organismen, waarbij witte
bloedcellen de bedreigende indringer omringen.
Van ondervoeding is sprake als een patiënt voldoet aan ten minste één fanotypische (kenmerkende)
factor EN ten minste één etiologische (oorzakelijke) factor (tabellen 1 en 2). Van ernstige
ondervoeding is sprake wanneer een patiënt daarbij voldoet aan ten minste één fenotypische
(kenmerkende) factor voor ernstige ondervoeding (tabel 3).
, Evi Aldenzee Voeding & Diëtetiek; Dieetleer
Typen ondervoeding
De categorisering van typen ondervoeding helpt in het begrip voor de pathofysiologie en is bepalend
voor de inhoud van de behandeldoelen.
Cachexie
Als er sprake is van ziekte gerelateerde ondervoeding met inflammatie, kan er sprake zijn van
cachexie. Cachexie kenmerkt zich door een ernstige metabole ontregeling met gevolgen voor onder
andere het gewicht, de spiermassa, het energieverbruik, de functionaliteit en de eetlust.
Ziektebeelden waarbij dit optreedt zijn kanker, COPD, hartfalen en andere inflammatoire
aandoeningen. Bij cachexie zijn de gebruikelijke voedingsinterventies onvoldoende effectief om het
gewichtsverlies en verlies aan spiermassa om te keren.
Oorzaken van ondervoeding
De oorzaken van ondervoeding zijn in te delen in:
- Somatische factoren: de ziektetoestand (inflammatie in verschillende gradaties) en
symptomen/voedingsproblemen als gevolg van ziekte of de behandeling ervan, zoals verminderde
