SAMENVATTING BIOGEOGRAFIE
DEEL 1 : HISTORISCHE VERANDERINGEN IN HET AARDSE MILIEU
1.GEOLOGISCHE TIJDSCHAAL
- datering van vss afzettingen en gesteenten mbhv gidsfossielen, radiometrische
datering en stabiele isotopen in carbonaathoudende mariene sedimenten
2. PLATENTEKTONIEK
2.1 patronen, bewegingen en interacties
- convectiestromingen, zeebodemspreiding, sleepkrachten thv subductiezones liggen
aan de basis vd beweging van tektonische platen
- oceanische lithosfeer : turn-over continu, oceaanbodem zelden ouder dan 150
miljoen jaar
- continentale lithosfeer : minder dens, minder subductie, enorm oud - tot 3,8 miljard
jaar!
➔ tectonische geschiedenis van continenten kan over veel langere periode
gereconstrueerd w
➔ inzich id paleogeografische geschiedenis van continentale platen is belangrijk
om biogeografische patronen te begrijpen
- methoden voor de reconstructie van plaatbeweging en - configuratie
➔ paleomagnetisme
, ❖ paleomagnetische declinaties in lava’s -> gebruikt om breedtegraad
te bepalen van locaties waar ijzer- en titaniumhoudende rotsen
afkoelden en kristalliseerden, richting en declinatie in afgekoelde lava
helpen positie van landmassa’s tov magnetische polen en de evenaar
vast te stellen op moment van rotsvorming
❖ symmetrische magnetische anomalieën (verwijzen naar patronen
in het aardmagentisch veld die zich op gelijke wijze aan weerszijden
van MOR vertonen) -> gebruikt om vroegere spreidingszones aan
elkaar te koppelen
➔ fossiele gegevens en radio isotopen
➔ sutuurzones (=gebieden waar 2 continentale platen tegen elkaar zijn gebotst
en samengevoegd, vaak als gevolg van orogenese) geven aan waar
vroegere oceanen verdwenen en landmassa’s samensmolten
- nu 16-tal belangrijke platen, bewegen -> breken van continenten -> organismen
evolueerden in isolatie (door ontbreken van epicontinentale zeeën = grote, ondiepe
zeeën)
- orogenese, vulkanisme en ontstaan van eilandbogen nauw geassocieerd met de
interacties tss platen
- 3 randen van tektonische platen (orogenese, vulkanisme en ontstaan van
eilandbogen nauw geassocieerd met de interacties tss platen) :
1. spreidingszones/mid-oceanische ruggen (MOR)
➔ = langgerekte, hoger gelegen structuren op bodem vd oceaan ontstaan door
uit elkaar bewegen van tektonische platen, ontstane ruimte w opgevuld met
magma vanuit asthenosfeer die vervolgens stolt -> nieuw gevormde
oceanische lithosfeer
➔ gekenmerkt door vulkanische activiteit -> eilandvorming, eilanden ouder met
toenemende afstand van MOR
➔ naast MOR ook continentale divergentie waarbij riftgebieden/slenken
ontstaan (bv. lake Baikal, afrikaanse riftvallei)
2. botsingszones
➔ botsing tss 2 platen :
, ❖ dense oceanische platen met lichtere continentale : oceanische plaat
duikt onder continentale in een subductiezone waarbij oceanische
troggen w gevormd
● magmapluimen die ontstaan bij de verhitting vd ondergedoken
gedeelten vd oceanische plaat stijgen op & vormen
uitgestrekte ‘ringen’ van vulkanen (bv. westelijke randen van N
en Z-Amerika
❖ 2 platen met ong dezelfde densiteit : bergketenvorming door hevige
uplifting
3. tranformatiezones
➔ platen met ong dezelfde densiteit schuiven tegen elkaar, opgestapelde E
komt in stappen vrij -> intense seismische activiteit (bv. San Andreas breuk in
Californië)
2.2 de tectonische geschiedenis van landmassa’s
2.2.1 Gondwana, Laurazië en de vorming van Pangaea (door het samensmelten van
Laurazië (N) + Gondwana (Z) tijdens Perm en Trias)
- Gedurende Carboon dreef Gondwana noordwaarts om ong 300 milj jaar geleden te
versmelten met Laurazië
➔ Gondwana :
❖ Z-Amerika, Afrika, Madagaskar, Arabië, India, Australië, Tasmanië,
Nieuw-Guinea, Nieuw-Zeeland, Nieuw Caledonië en Antarctica
❖ gevormd gedurende het Precambrium (650 Ma)
❖ relatief stabiel supercontinent dat tss zuidpool en evenaar bewoog
, ❖ grote ouderdom gedeeltelijke verklaring voor similariteit van biota in Z
halfrond (bv. Australie en Zuid-Amerika) die nu geïsoleerd zijn van
elkaar
➔ Laurazië :
❖ veel recenter
❖ Pre-lauraziatische landmassa’s bleven geïsoleerd tot Vroeg-Devoon
(400 Ma), tot de voorloper van Europa over evenaar dreef naar het N
en daar botste met de voorlopers van N-Amerika en noordelijk Siberie
-> ‘Old Sandstone Continent’ was gevormd
❖ voorlopers van China en zuidelijk Siberië bleven geïsoleerd in
subtropische breedtegraden in N halfrond
- in Vroeg-Perm ontstond grootste deel van Pangaea door botsing van W Azië met
Europa
- In Laat-Perm verenigde O Azië zich met deze landmassa’s tot Pangaea, een enorm
supercontinent dat zich van pool tot pool uitstrekte
➔ viel samen met de vorming van Panthalassa door de samenvoeging vd vss
mariene bekkens
➔ ong 300 jaar geleden begon zich een riftzone te vormen in Gondwana,
waarbij een smalle strook continentale korst zich afscheidde en naar het N
bewoog, oceaan die tss Gondwana en deze strook ontstond was de Tethys
zee
- Perm was dus een periode van grote connectiviteit en uitwisseling voor zowel
terrestrische als marien biota die in veel gevallen gedurende honderden miljoenen
jaren van isolatie waren ontstaan
2.2.2 Het uiteenvallen van Pangaea
- Laurazië gesplitst in W en O gedeelte (Europa+Amerika en Azië) door Turgaï/Obik
Zee
- Midden-Jura : begin vorming Atlantische Oceaan -> Uiteenvallen Pangea (Europa
gescheiden van Azië) = Begin radiaties
,2.2.3 Laurazië
- Laat-Jura (152 Ma) : overblijvende smalle landbruggen die Laurazië met Gondwana
verbonden werden verbroken -> Tethyszee werd circum-equatoriale Tethys-zeeweg
+ verdere verbrokkeling van Laurazië en Gondwana
- Begin Laat-krijt (94 Ma) : verdere verbrokkeling van Laurazië en Gondwana +
N-Amerika in 2 delen gesplitst + ontstaan Beringia (=nieuwe verbinding tss
Lauraziatische landmassa’s waardoor W N-Amerika verbonden werd met Azië, terwijl
O N-Amerika en Europa gescheiden werden)
- Midden Eoceen (50 Ma) : Beringia bleef (grotendeels, landbrug was soms aanwezig
soms afwezig) bestaan tijdens tertiair
➔ Vroeg-Tertiair : vorming DeGeer en Thullische Routes -> uitwisseling
❖ DeGeer Route : landbrug tss Groenland & Scandinavië
❖ Thullische Route : landbrug tss Groenland & Scotland
, - Door lange geschiedenis van uitwisseling tussen de Nearctische (Noord-Amerika en
Groenland) en Palearctische (Eurazië) gebieden, hebben veel soorten circumpolaire
verspreiding (=rond de Noordpool te vinden), hierdoor w deze gebieden vaak als één
grote biogeografische regio beschouwd : Holarctische regio
2.2.4 Gondwana
- uiteenvallen van Gondwana begon in dezelfde periode als het uiteenvallen van
Laurazië, 3 stappenproces :
1. Vroeg-Jura : ontstaan riftzone, die gevolgd door zeebodemspreiding, Afrika
en Z-Amerika omstreeks 130 Ma geleden scheidde van O Gondwana
(Madagaskar, India, Australië, Antarctica en Nieuw-Zeeland)
2. 100 Ma geleden w Madagaskar en India gescheiden van Antarctica en
Australië, ook werden Z-Amerika en Afrika gescheiden wat resulteerde in 3
Gondwana landmassa’s
3. Midden-Krijt/Laat-Krijt : Australië en Nieuw-Zeeland w gescheiden van
Antarctica (zeebodemspreiding leidde tot verdere dispersie van overblijfselen
van Gondwana)
➔ Nieuw-zeeland 90 Ma geleden los van Australië, 80 Ma geleden van
Antarctica
, - Paleoceen (65 Ma geleden) : Madagaskar & de Seychellen w gescheiden van India,
India bewoog snel noordwaarts & botste met Eurazië -> Himalaya orogenese
- Antarctica dreef af naar Z (terwijl andere gedeelten van Gondwana naar lage
breedtegraden verschoven), werd definitief gescheiden van Australië in
Vroeg-Oligoceen
- Zuid-Amerika en Antarctica dreven uit elkaar -> ontstaan van Drake passage (=zee
tss 2 landen) -> ACS (Antarctische Circumpolaire Stroming, koude oceaanstroom die
rond Antarctica gaat), ACC (=Antarctische Convergente Cirkel, verwijst naar proces
waarbij koud water rond Antarctica zich afsplitst vd rest vd oceanen wat Antarctica
thermisch isoleert vd rest vd wereld
➔ ACS + polaire positie -> vorming uitgestrekte ijskappen & wereldwijde
zeespiegeldaling
2.2.5 Centraal-Amerika en de Antillen
- na vorming van pangea bleven voorlopers van N en Z-Amerika tot 160 Ma
verbonden
- Laat-Jura (150 Ma) : de Tethys zeestraat scheidde N-Amerika van Gondwana
waardoor circum equatoriale oceaanstroming
- Vroeg-Krijt (120-140 Ma) : ontstaan Proto-Antillen (vulkaanketen), langs oostkant van
caraibische plaat, die vervolgens migreerde naar O
➔ in Laat-Krijt fungeren als stapsteenroute tss N en Z-Amerika
- Laat-Krijt : ontstaan voorloper huidige landbrug door zeespiegeldaling tot
Laat-Paleoceen, toen zeespiegelstijging beide continenten opnieuw isoleerde
- Laat-Mioceen (10 tot 5 Ma geleden) : archipel (Kokos, Nazca en Caribische platen)
vormde steenroute voor terrestrische organismen, ong 3,5 Ma geleden versmolt
archipel tot huidige Centraal-Amerikaans Panama landbrug
2.3 de tektonische ontwikkeling van mariene bekkens en eilandketens
- huidige oceaanbodems meestal jonger dan 150 Ma
- veranderingen in posities van continenten leiden tot :
➔ wijzigingen in zeestromingen, temperatuuregimes en chemische
samenstelling van mariene bekken
➔ klimatologische veranderingen, vaak leidend tot glaciaties : lage zeespiegels
gedurende glaciale maxima
➔ ontstaan epicontinentale zeeen -> migratiebarriere voor terrestrische
organismen
, ➔ veranderende drainage-sysremen van grote rivieren (bv. Amazone)
❖ = manier waarop loop en richting van grote rivieren knn veranderen id
tijd
2.3.1 epicontinentale/epirogenetische zeeën
- = ondiepe zeeën die zich boven continenten bevinden door een stijging vd
zeespiegel
- vb. midden Jura (175 Ma) : Turgai zee die Azië en Europa van elkaar scheidt,
Vroeg-Krijt : Australie in 3 gedeeld door epicontinentale zeeën,...
- momenteel 1 vd droogste perioden id aardgeschiedenis
- in vroegere perioden zeer belangrijk ; migratiebarrière voor terrestrische taxa en
corridor voor mariene
- extinctie-gebeurtenissen, mbhv diversiteit ammonieten weten wat globale opp van
epirogenetische zeeën weten
2.3.2 Middelandse Zee en Rode Zee
- na loskomen van N en Z-Amerika bewoog Afrika in tegenwijzersin naar Europa en
sloot hierbij de Tethys Zee
- Midden-Tertiair (35 Ma) : botsing Afrika met Azië & vormde via Arabië een landbrug
die Middellandse Zee in O begrensde
- Vroeg-Mioceen (19 Ma) : circum-equatoriale zeeweg afgesneden, aanleiding voor
klimaatveranderingen in Europa
➔ Carnivoren, zwijnachtigen en runderachtigen migreerden naar Afrika langs de
nieuw gevormde landbrug
➔ olifanten, creodonten en primaten naar Azië migreerden
- Begin Laat-Mioceen (16 Ma) : zeeweg opende (ten dele) opnieuw -> natter en
warmer klimaat in Centraal-Europa (zeeweg niet breed of constant genoeg om
verdere migratie van nieuwe types primaten, olifanten en zwijnachtigen vanuit Afrika
te verhinderen)
- Einde Laat-Mioceen (6 Ma) :
, ➔ westelijke verbinding tss Middelandse Zee en Atlantische Oceaan via de
straat van Gibraltar gesloten als gevolg van een wereldwijde zeespiegeldaling
en gebergtevorming in Spanje en NW-Afrika
➔ Middelandse zee was volledig afgesloten + geen grote rivieren die erin
uitmonden -> Messinische saliniteitscrisis (volledige uitdroging)
➔ straat van Gibraltar opende 5,3 Ma geleden
➔ Rode zee ontstond ong 35 Ma geleden door zeebodemspreiding en rifting die
lijkt aan te sluiten op de Grote RiftVallei in Afrika
2.3.3 Pacifische Oceaan
- verminderd in omvang sinds uiteenvallen Pangea
- geen centrale MOR & veel eilanden niet geassocieerd met troggen of oceanische
ruggen
➔ eilanden ontstaan door :
❖ passeren van Pacifische plaat over hotspot (Hawaii eilanden)
● hotspot = zwakke plek id aardmantel waar magma w
vrijgesteld
● jongste eilanden (Hawaii is jongste) steken boven zeespiegel
uit, oudere vaak onder zeeniveau door aanhoudende erosie
● ander vb. de submerse Emperor-keten
o =reeks onderwaterbergen of seamounts die voortzetting zijn
van Hawaiiaanse eilandboog
→ dus volledig onder water
o meer naar het N gericht, scherpe hoek tss 2 ketens is 44 Ma
geleden ontstaan toen de Pacifische Plaat van richting
veranderde
❖ botsen van tektonische platen (Galapagos) en samen bewegen over
hotspot
, 2.3.4 Paleocirculaties
- paleocirculaties veranderden door continentendrift
➔ Perm (250 Ma) :
❖ tijdens Pangaea : oppervlaktestromingen (gyres) id wereld-oceaan
Panthalassa en Tethys Zee
➔ Laat-Krijt (90 Ma) :
❖ na uiteenvallen Pangaea : ontstaat circum-equatoriale stroming
doorheen warme Tethys-zeestraat -> connectiviteit tss bassins en
klimaatveranderingen
➔ Eoceen - Vroeg-Oligoceen (56-23 Ma) :
❖ bij isolatie van Australië en Antarctica in Laat-Eoceen en
Vroeg-Oligoceen ontstond koude stroming tss beide continenten
waardoor relatief warme Zuid-Pacifische gyre werd afgebogen naar
het N -> koude circum-Antarctische stromingen -> verder versterkt
toen Antarctica meer geïsoleerd raakt en naar Z afdreef -> initiatie
regionale extinctie van koud-gevoelige taxa en globale glaciaties en
klimaatveranderingen
DEEL 1 : HISTORISCHE VERANDERINGEN IN HET AARDSE MILIEU
1.GEOLOGISCHE TIJDSCHAAL
- datering van vss afzettingen en gesteenten mbhv gidsfossielen, radiometrische
datering en stabiele isotopen in carbonaathoudende mariene sedimenten
2. PLATENTEKTONIEK
2.1 patronen, bewegingen en interacties
- convectiestromingen, zeebodemspreiding, sleepkrachten thv subductiezones liggen
aan de basis vd beweging van tektonische platen
- oceanische lithosfeer : turn-over continu, oceaanbodem zelden ouder dan 150
miljoen jaar
- continentale lithosfeer : minder dens, minder subductie, enorm oud - tot 3,8 miljard
jaar!
➔ tectonische geschiedenis van continenten kan over veel langere periode
gereconstrueerd w
➔ inzich id paleogeografische geschiedenis van continentale platen is belangrijk
om biogeografische patronen te begrijpen
- methoden voor de reconstructie van plaatbeweging en - configuratie
➔ paleomagnetisme
, ❖ paleomagnetische declinaties in lava’s -> gebruikt om breedtegraad
te bepalen van locaties waar ijzer- en titaniumhoudende rotsen
afkoelden en kristalliseerden, richting en declinatie in afgekoelde lava
helpen positie van landmassa’s tov magnetische polen en de evenaar
vast te stellen op moment van rotsvorming
❖ symmetrische magnetische anomalieën (verwijzen naar patronen
in het aardmagentisch veld die zich op gelijke wijze aan weerszijden
van MOR vertonen) -> gebruikt om vroegere spreidingszones aan
elkaar te koppelen
➔ fossiele gegevens en radio isotopen
➔ sutuurzones (=gebieden waar 2 continentale platen tegen elkaar zijn gebotst
en samengevoegd, vaak als gevolg van orogenese) geven aan waar
vroegere oceanen verdwenen en landmassa’s samensmolten
- nu 16-tal belangrijke platen, bewegen -> breken van continenten -> organismen
evolueerden in isolatie (door ontbreken van epicontinentale zeeën = grote, ondiepe
zeeën)
- orogenese, vulkanisme en ontstaan van eilandbogen nauw geassocieerd met de
interacties tss platen
- 3 randen van tektonische platen (orogenese, vulkanisme en ontstaan van
eilandbogen nauw geassocieerd met de interacties tss platen) :
1. spreidingszones/mid-oceanische ruggen (MOR)
➔ = langgerekte, hoger gelegen structuren op bodem vd oceaan ontstaan door
uit elkaar bewegen van tektonische platen, ontstane ruimte w opgevuld met
magma vanuit asthenosfeer die vervolgens stolt -> nieuw gevormde
oceanische lithosfeer
➔ gekenmerkt door vulkanische activiteit -> eilandvorming, eilanden ouder met
toenemende afstand van MOR
➔ naast MOR ook continentale divergentie waarbij riftgebieden/slenken
ontstaan (bv. lake Baikal, afrikaanse riftvallei)
2. botsingszones
➔ botsing tss 2 platen :
, ❖ dense oceanische platen met lichtere continentale : oceanische plaat
duikt onder continentale in een subductiezone waarbij oceanische
troggen w gevormd
● magmapluimen die ontstaan bij de verhitting vd ondergedoken
gedeelten vd oceanische plaat stijgen op & vormen
uitgestrekte ‘ringen’ van vulkanen (bv. westelijke randen van N
en Z-Amerika
❖ 2 platen met ong dezelfde densiteit : bergketenvorming door hevige
uplifting
3. tranformatiezones
➔ platen met ong dezelfde densiteit schuiven tegen elkaar, opgestapelde E
komt in stappen vrij -> intense seismische activiteit (bv. San Andreas breuk in
Californië)
2.2 de tectonische geschiedenis van landmassa’s
2.2.1 Gondwana, Laurazië en de vorming van Pangaea (door het samensmelten van
Laurazië (N) + Gondwana (Z) tijdens Perm en Trias)
- Gedurende Carboon dreef Gondwana noordwaarts om ong 300 milj jaar geleden te
versmelten met Laurazië
➔ Gondwana :
❖ Z-Amerika, Afrika, Madagaskar, Arabië, India, Australië, Tasmanië,
Nieuw-Guinea, Nieuw-Zeeland, Nieuw Caledonië en Antarctica
❖ gevormd gedurende het Precambrium (650 Ma)
❖ relatief stabiel supercontinent dat tss zuidpool en evenaar bewoog
, ❖ grote ouderdom gedeeltelijke verklaring voor similariteit van biota in Z
halfrond (bv. Australie en Zuid-Amerika) die nu geïsoleerd zijn van
elkaar
➔ Laurazië :
❖ veel recenter
❖ Pre-lauraziatische landmassa’s bleven geïsoleerd tot Vroeg-Devoon
(400 Ma), tot de voorloper van Europa over evenaar dreef naar het N
en daar botste met de voorlopers van N-Amerika en noordelijk Siberie
-> ‘Old Sandstone Continent’ was gevormd
❖ voorlopers van China en zuidelijk Siberië bleven geïsoleerd in
subtropische breedtegraden in N halfrond
- in Vroeg-Perm ontstond grootste deel van Pangaea door botsing van W Azië met
Europa
- In Laat-Perm verenigde O Azië zich met deze landmassa’s tot Pangaea, een enorm
supercontinent dat zich van pool tot pool uitstrekte
➔ viel samen met de vorming van Panthalassa door de samenvoeging vd vss
mariene bekkens
➔ ong 300 jaar geleden begon zich een riftzone te vormen in Gondwana,
waarbij een smalle strook continentale korst zich afscheidde en naar het N
bewoog, oceaan die tss Gondwana en deze strook ontstond was de Tethys
zee
- Perm was dus een periode van grote connectiviteit en uitwisseling voor zowel
terrestrische als marien biota die in veel gevallen gedurende honderden miljoenen
jaren van isolatie waren ontstaan
2.2.2 Het uiteenvallen van Pangaea
- Laurazië gesplitst in W en O gedeelte (Europa+Amerika en Azië) door Turgaï/Obik
Zee
- Midden-Jura : begin vorming Atlantische Oceaan -> Uiteenvallen Pangea (Europa
gescheiden van Azië) = Begin radiaties
,2.2.3 Laurazië
- Laat-Jura (152 Ma) : overblijvende smalle landbruggen die Laurazië met Gondwana
verbonden werden verbroken -> Tethyszee werd circum-equatoriale Tethys-zeeweg
+ verdere verbrokkeling van Laurazië en Gondwana
- Begin Laat-krijt (94 Ma) : verdere verbrokkeling van Laurazië en Gondwana +
N-Amerika in 2 delen gesplitst + ontstaan Beringia (=nieuwe verbinding tss
Lauraziatische landmassa’s waardoor W N-Amerika verbonden werd met Azië, terwijl
O N-Amerika en Europa gescheiden werden)
- Midden Eoceen (50 Ma) : Beringia bleef (grotendeels, landbrug was soms aanwezig
soms afwezig) bestaan tijdens tertiair
➔ Vroeg-Tertiair : vorming DeGeer en Thullische Routes -> uitwisseling
❖ DeGeer Route : landbrug tss Groenland & Scandinavië
❖ Thullische Route : landbrug tss Groenland & Scotland
, - Door lange geschiedenis van uitwisseling tussen de Nearctische (Noord-Amerika en
Groenland) en Palearctische (Eurazië) gebieden, hebben veel soorten circumpolaire
verspreiding (=rond de Noordpool te vinden), hierdoor w deze gebieden vaak als één
grote biogeografische regio beschouwd : Holarctische regio
2.2.4 Gondwana
- uiteenvallen van Gondwana begon in dezelfde periode als het uiteenvallen van
Laurazië, 3 stappenproces :
1. Vroeg-Jura : ontstaan riftzone, die gevolgd door zeebodemspreiding, Afrika
en Z-Amerika omstreeks 130 Ma geleden scheidde van O Gondwana
(Madagaskar, India, Australië, Antarctica en Nieuw-Zeeland)
2. 100 Ma geleden w Madagaskar en India gescheiden van Antarctica en
Australië, ook werden Z-Amerika en Afrika gescheiden wat resulteerde in 3
Gondwana landmassa’s
3. Midden-Krijt/Laat-Krijt : Australië en Nieuw-Zeeland w gescheiden van
Antarctica (zeebodemspreiding leidde tot verdere dispersie van overblijfselen
van Gondwana)
➔ Nieuw-zeeland 90 Ma geleden los van Australië, 80 Ma geleden van
Antarctica
, - Paleoceen (65 Ma geleden) : Madagaskar & de Seychellen w gescheiden van India,
India bewoog snel noordwaarts & botste met Eurazië -> Himalaya orogenese
- Antarctica dreef af naar Z (terwijl andere gedeelten van Gondwana naar lage
breedtegraden verschoven), werd definitief gescheiden van Australië in
Vroeg-Oligoceen
- Zuid-Amerika en Antarctica dreven uit elkaar -> ontstaan van Drake passage (=zee
tss 2 landen) -> ACS (Antarctische Circumpolaire Stroming, koude oceaanstroom die
rond Antarctica gaat), ACC (=Antarctische Convergente Cirkel, verwijst naar proces
waarbij koud water rond Antarctica zich afsplitst vd rest vd oceanen wat Antarctica
thermisch isoleert vd rest vd wereld
➔ ACS + polaire positie -> vorming uitgestrekte ijskappen & wereldwijde
zeespiegeldaling
2.2.5 Centraal-Amerika en de Antillen
- na vorming van pangea bleven voorlopers van N en Z-Amerika tot 160 Ma
verbonden
- Laat-Jura (150 Ma) : de Tethys zeestraat scheidde N-Amerika van Gondwana
waardoor circum equatoriale oceaanstroming
- Vroeg-Krijt (120-140 Ma) : ontstaan Proto-Antillen (vulkaanketen), langs oostkant van
caraibische plaat, die vervolgens migreerde naar O
➔ in Laat-Krijt fungeren als stapsteenroute tss N en Z-Amerika
- Laat-Krijt : ontstaan voorloper huidige landbrug door zeespiegeldaling tot
Laat-Paleoceen, toen zeespiegelstijging beide continenten opnieuw isoleerde
- Laat-Mioceen (10 tot 5 Ma geleden) : archipel (Kokos, Nazca en Caribische platen)
vormde steenroute voor terrestrische organismen, ong 3,5 Ma geleden versmolt
archipel tot huidige Centraal-Amerikaans Panama landbrug
2.3 de tektonische ontwikkeling van mariene bekkens en eilandketens
- huidige oceaanbodems meestal jonger dan 150 Ma
- veranderingen in posities van continenten leiden tot :
➔ wijzigingen in zeestromingen, temperatuuregimes en chemische
samenstelling van mariene bekken
➔ klimatologische veranderingen, vaak leidend tot glaciaties : lage zeespiegels
gedurende glaciale maxima
➔ ontstaan epicontinentale zeeen -> migratiebarriere voor terrestrische
organismen
, ➔ veranderende drainage-sysremen van grote rivieren (bv. Amazone)
❖ = manier waarop loop en richting van grote rivieren knn veranderen id
tijd
2.3.1 epicontinentale/epirogenetische zeeën
- = ondiepe zeeën die zich boven continenten bevinden door een stijging vd
zeespiegel
- vb. midden Jura (175 Ma) : Turgai zee die Azië en Europa van elkaar scheidt,
Vroeg-Krijt : Australie in 3 gedeeld door epicontinentale zeeën,...
- momenteel 1 vd droogste perioden id aardgeschiedenis
- in vroegere perioden zeer belangrijk ; migratiebarrière voor terrestrische taxa en
corridor voor mariene
- extinctie-gebeurtenissen, mbhv diversiteit ammonieten weten wat globale opp van
epirogenetische zeeën weten
2.3.2 Middelandse Zee en Rode Zee
- na loskomen van N en Z-Amerika bewoog Afrika in tegenwijzersin naar Europa en
sloot hierbij de Tethys Zee
- Midden-Tertiair (35 Ma) : botsing Afrika met Azië & vormde via Arabië een landbrug
die Middellandse Zee in O begrensde
- Vroeg-Mioceen (19 Ma) : circum-equatoriale zeeweg afgesneden, aanleiding voor
klimaatveranderingen in Europa
➔ Carnivoren, zwijnachtigen en runderachtigen migreerden naar Afrika langs de
nieuw gevormde landbrug
➔ olifanten, creodonten en primaten naar Azië migreerden
- Begin Laat-Mioceen (16 Ma) : zeeweg opende (ten dele) opnieuw -> natter en
warmer klimaat in Centraal-Europa (zeeweg niet breed of constant genoeg om
verdere migratie van nieuwe types primaten, olifanten en zwijnachtigen vanuit Afrika
te verhinderen)
- Einde Laat-Mioceen (6 Ma) :
, ➔ westelijke verbinding tss Middelandse Zee en Atlantische Oceaan via de
straat van Gibraltar gesloten als gevolg van een wereldwijde zeespiegeldaling
en gebergtevorming in Spanje en NW-Afrika
➔ Middelandse zee was volledig afgesloten + geen grote rivieren die erin
uitmonden -> Messinische saliniteitscrisis (volledige uitdroging)
➔ straat van Gibraltar opende 5,3 Ma geleden
➔ Rode zee ontstond ong 35 Ma geleden door zeebodemspreiding en rifting die
lijkt aan te sluiten op de Grote RiftVallei in Afrika
2.3.3 Pacifische Oceaan
- verminderd in omvang sinds uiteenvallen Pangea
- geen centrale MOR & veel eilanden niet geassocieerd met troggen of oceanische
ruggen
➔ eilanden ontstaan door :
❖ passeren van Pacifische plaat over hotspot (Hawaii eilanden)
● hotspot = zwakke plek id aardmantel waar magma w
vrijgesteld
● jongste eilanden (Hawaii is jongste) steken boven zeespiegel
uit, oudere vaak onder zeeniveau door aanhoudende erosie
● ander vb. de submerse Emperor-keten
o =reeks onderwaterbergen of seamounts die voortzetting zijn
van Hawaiiaanse eilandboog
→ dus volledig onder water
o meer naar het N gericht, scherpe hoek tss 2 ketens is 44 Ma
geleden ontstaan toen de Pacifische Plaat van richting
veranderde
❖ botsen van tektonische platen (Galapagos) en samen bewegen over
hotspot
, 2.3.4 Paleocirculaties
- paleocirculaties veranderden door continentendrift
➔ Perm (250 Ma) :
❖ tijdens Pangaea : oppervlaktestromingen (gyres) id wereld-oceaan
Panthalassa en Tethys Zee
➔ Laat-Krijt (90 Ma) :
❖ na uiteenvallen Pangaea : ontstaat circum-equatoriale stroming
doorheen warme Tethys-zeestraat -> connectiviteit tss bassins en
klimaatveranderingen
➔ Eoceen - Vroeg-Oligoceen (56-23 Ma) :
❖ bij isolatie van Australië en Antarctica in Laat-Eoceen en
Vroeg-Oligoceen ontstond koude stroming tss beide continenten
waardoor relatief warme Zuid-Pacifische gyre werd afgebogen naar
het N -> koude circum-Antarctische stromingen -> verder versterkt
toen Antarctica meer geïsoleerd raakt en naar Z afdreef -> initiatie
regionale extinctie van koud-gevoelige taxa en globale glaciaties en
klimaatveranderingen
