PSYCHODIAGNOSTIEK: NIET-PSYCHOMETRISCHE METHODEN
1 LICHAAMSTAAL ............................................................................................................................................................ 4
1.1 LICHAAMSTAAL ......................................................................................................................................................................... 4
1.2 ONBEWUSTE LICHAAMSTAAL........................................................................................................................................................ 4
1.2.1 Gelaatsexpressie ........................................................................................................................................................... 4
1.2.2 Gezichtsuitdrukkingen en micro-expressies: een indeling volgens Wezowski en Wezowski ....................................... 5
1.2.2.1 Oogcontact.................................................................................................................................................................................... 5
1.2.3 Micro-expressies ........................................................................................................................................................... 7
1.2.3.1 Neutraal gezicht ............................................................................................................................................................................ 7
1.2.3.2 Hoe goed zijn mensen in het herkennen van micro-expressies? ................................................................................................. 7
1.2.4 Houdingen en gebaren ................................................................................................................................................. 8
1.2.4.1 5 basisprincipes voor lichaamstaal interpretaties ........................................................................................................................ 8
1.2.4.2 Hoe kun je reageren op negatieve lichaamstaal? ........................................................................................................................ 9
1.2.5 Lichaamstaal van de emoties ..................................................................................................................................... 10
1.2.5.1 Oefeningen met SKAN-methode ................................................................................................................................................ 13
1.2.6 Omgaan met ruimte ................................................................................................................................................... 13
1.2.6.1 Gebruik van ruimte tijdens een interactie .................................................................................................................................. 13
1.2.6.2 Nabijheid en afstandelijkheid tijdens een interactie .................................................................................................................. 13
1.2.7 De wijze van spreken .................................................................................................................................................. 14
1.3 FUNCTIES VAN LICHAAMSTAAL.................................................................................................................................................... 14
1.3.1 Op het niveau van de cultuur...................................................................................................................................... 14
1.3.2 Op het niveau van de interacties: communicatie op betrekkingsniveau en metacommunicatie .............................. 14
1.3.3 Op het niveau van de interactie: de regulerende rol van lichaamstaal ..................................................................... 15
1.3.3.1 Tekens en signalen om een transactie te ordenen..................................................................................................................... 15
1.3.3.2 Gedragsvormen die het ordenen compliceren........................................................................................................................... 15
1.3.3.3 Gedragsvormen die de orde handhaven: waarschuwingssignalen ............................................................................................ 16
1.3.4 Functies van de wijze van spreken.............................................................................................................................. 16
2 OBSERVEREN, EENVOUDIG… OF TOCH NIET? ............................................................................................................... 17
2.1 WAT IS OBSERVEREN IN HET DAGELIJKS LEVEN? ............................................................................................................................. 17
2.1.1 Wat observeer je dagelijks?........................................................................................................................................ 17
2.1.2 Waarom observeer je in het leven van alledag? ........................................................................................................ 17
2.1.3 Hoe loopt het dagelijkse observeren? ........................................................................................................................ 17
2.2 HOE VERSCHILLEN ALLEDAAGS EN PROFESSIONEEL OBSERVEREN ? VINGER AAN DE POLS......................................................................... 18
2.3 HOE LEER JE PROFESSIONEEL OBSERVEREN? VIER KWALITEITSEISEN ................................................................................................... 18
2.4 SAMENVATTING ...................................................................................................................................................................... 19
3 WWW/H PROFESSIONEEL OBSERVEREN: WAAROM, WANNEER, WAT… EN HOE? .......................................................... 20
3.1 WAAROM OBSERVEREN? .......................................................................................................................................................... 20
3.2 WANNEER EN WAT OBSERVEREN? .............................................................................................................................................. 20
3.3 HOE MAAK JE GEDRAG MEETBAAR? VAN PSYCHOLOGISCHE EIGENSCHAPPEN TOT OBSERVATIE ................................................................ 21
3.3.1 Observatie op macroniveau (macro-observatie/molaire observatie) ........................................................................ 21
3.3.2 Observatie op microniveau (micro-observatie/moleculaire observatie) .................................................................... 22
3.4 WELKE ROL HEB JE ALS OBSERVATOR: PARTICIPEREN OF NIET, VRIJ OF SYSTEMATISCH OBSERVEREN? ........................................................ 22
3.4.1 Participeren of niet? ................................................................................................................................................... 22
3.4.2 Vrij of systematisch observeren? ................................................................................................................................ 23
3.5 SAMENVATTING ...................................................................................................................................................................... 24
4 OBSERVATIEBIAS: DENK- EN VOELEFFECTEN ................................................................................................................ 25
4.1 HOE GEEF JE BETEKENIS AAN PRIKKELS? PERCEPTIE VAN HOGERE ORDE .............................................................................................. 25
4.2 WAT IS COGNITIEVE EN EMOTIONELE OBSERVATIEBIAS? NUT, EFFECTEN EN BIJSTURING ........................................................................ 25
4.2.1 Primacy en recency-effecten....................................................................................................................................... 26
4.2.2 Het availability- of toegankelijkheidseffect en tunnelvisie ......................................................................................... 26
4.2.3 De logicafout en actor-observatorfenomenen ........................................................................................................... 27
4.2.4 Leniency- (aanleuning), contrast- en halo-effecten.................................................................................................... 27
4.2.5 Stereotypen en groepsdruk......................................................................................................................................... 27
4.2.5.1 Stereotypen in de observatie ..................................................................................................................................................... 27
PSYCHODIAGNOSTIEK: NIET-PSYCHOMETRISCHE METHODEN 1
, 4.2.5.2 Sociale druk ................................................................................................................................................................................. 28
4.2.6 Gevoelsintensiteit en vroegere ervaringen................................................................................................................. 28
4.3 HOE SPEELT CULTUUR EEN ROL IN JE OBSERVATIES? ........................................................................................................................ 29
4.4 WELKE FUNDAMENTELE COGNITIEVE EN EMOTIONELE DRIJFVEREN STUREN JE PERCEPTIE? ..................................................................... 29
4.4.1 Universele cognitieve drijfveren: homeostase, assimilatie en accommodatie........................................................... 30
4.4.2 Universele emotionele drijfveren: plezier, ongemak en het ‘tipping point’ ............................................................... 30
4.5 SAMENVATTING ...................................................................................................................................................................... 31
5 OBSERVEREN HERZIEN: BETROUWBAARHEID EN VALIDITEIT ........................................................................................ 32
5.1 VAN OBSERVATIEFOUTEN NAAR BETROUWBAAR EN VALIDE OBSERVEREN ............................................................................................ 32
5.2 HOE OBSERVEER JE BETROUWBAAR? ........................................................................................................................................... 32
5.2.1 Standvastigheid van observators: binnen- en tussenbeoordelaarsbetrouwbaarheid ............................................... 32
5.2.2 Stabiliteit van observaties in de tijd: hertestbetrouwbaarheid .................................................................................. 33
5.3 HOE MAAK JE VALIDE OBSERVATIES? ........................................................................................................................................... 33
5.3.1 Kernvraag ‘wat observeer ik?’: constructvaliditeit ..................................................................................................... 33
5.3.2 Validiteitsvraag volgens observatievorm ................................................................................................................... 33
5.4 HOE VERZORG JE DE DEONTOLOGIE EN DE ETHIEK VAN JE OBSERVATIES? ............................................................................................. 34
5.5 SAMENVATTING ...................................................................................................................................................................... 34
6 EEN OBSERVATIE PLANNEN: WWW… EN MEER ............................................................................................................ 35
6.1 VAN START MET EEN OBSERVATIEPLAN ......................................................................................................................................... 35
6.2 DE OBSERVATIESTART CONCREET: WAAROM, WIE EN WAT, WANNEER EN HOE OBSERVEREN? ................................................................. 35
6.2.1 Welke soort observatievraag wil ik beantwoorden? .................................................................................................. 35
6.2.2 Wie en wat wil ik observeren? .................................................................................................................................... 36
6.2.3 Hoe ga ik observeren (observatievorm)?.................................................................................................................... 36
6.2.4 Wanneer en waar ga ik observeren? .......................................................................................................................... 36
6.2.5 Cognitief-emotionele en praktische uitdagingen ....................................................................................................... 36
6.2.6 Selecteren van gedrag ................................................................................................................................................ 37
6.2.6.1 Keuze gedragsampling ................................................................................................................................................................ 37
6.2.6.2 Keuze tijdsampling ...................................................................................................................................................................... 37
6.2.7 Selecteren van personen............................................................................................................................................. 38
6.2.7.1 Keuze focus(persoon)sampling ................................................................................................................................................... 38
6.2.7.2 Keuze scansampling .................................................................................................................................................................... 38
6.3 SAMENVATTING ...................................................................................................................................................................... 38
7 WAT PRECIES OBSERVEREN? DE OBSERVATIESCHAAL ................................................................................................... 39
7.1 HOE MAAK JE GEDRAG MEETBAAR? OBSERVATIESCHEMA’S EN -SCHALEN ........................................................................................... 39
7.2 BESTAANDE OBSERVATIESCHAAL OF EIGEN ONTWERP? .................................................................................................................... 39
7.2.1 Voordelen bestaande observatieschaal (en nadelen eigen ontwerp) ........................................................................ 39
7.2.2 Nadelen bestaande observatieschaal (en voordelen eigen ontwerp) ........................................................................ 40
7.2.3 Hoe vind ik een geschikte bestaande observatieschaal? ........................................................................................... 40
7.3 WELKE KWALITEITSEISEN VOOR DE OBSERVATIESCHAAL (BESTAAND OF EIGEN ONTWERP)?..................................................................... 41
7.3.1 Afstemming op de eigen observatie ........................................................................................................................... 41
7.3.2 Objectiviteit van de gedragsomschrijvingen .............................................................................................................. 42
7.3.3 Homogene en uitsluitende gedragsindeling ............................................................................................................... 42
7.3.4 Volledigheid van de observatieschaal ........................................................................................................................ 42
7.4 SAMENVATTING ...................................................................................................................................................................... 43
8 HOE GEDRAG METEN EN REGISTREREN? ...................................................................................................................... 44
8.1 DE EIGENLIJKE WAARNEMING: WAT EN HOE? ................................................................................................................................ 44
8.2 HOE MEET JE HET GEDRAG? ....................................................................................................................................................... 44
8.2.1 Frequentiemeting ....................................................................................................................................................... 44
8.2.2 Duur ............................................................................................................................................................................ 44
8.2.3 Latentie ....................................................................................................................................................................... 44
8.2.4 Patroon ....................................................................................................................................................................... 45
8.2.5 Intensiteit .................................................................................................................................................................... 45
8.3 AAN WELKE (MEET)VOORWAARDEN MOET DE GEDRAGSMETING VOLDOEN? ....................................................................................... 45
8.3.1 Duidelijkheid van het gedragsbegin en -einde ........................................................................................................... 45
8.3.2 Relativiteit van de gedragsmeting.............................................................................................................................. 45
8.3.3 Representativiteit van de gedragsmeting .................................................................................................................. 45
PSYCHODIAGNOSTIEK: NIET-PSYCHOMETRISCHE METHODEN 2
, 8.3.4 Samenvattend voorbeeld............................................................................................................................................ 45
8.4 WELKE MEETNIVEAUS GAAN MET DE MEETWIJZEN SAMEN? ............................................................................................................. 46
8.5 HOE REGISTREER JE DE OBSERVATIES?.......................................................................................................................................... 46
8.5.1 Continu registreren ..................................................................................................................................................... 46
8.5.2 Discontinu registreren ................................................................................................................................................ 47
8.6 WAT ZIJN DE VOOR- EN NADELEN VAN BEELDOPNAME? .................................................................................................................. 47
8.7 OVERZICHT ............................................................................................................................................................................. 47
8.8 SAMENVATTING ...................................................................................................................................................................... 47
9 GOED BEKEKEN, EN DAN? OBSERVATIES INTERPRETEREN EN RAPPORTEREN ................................................................ 48
9.1 HET OBSERVATIEBESLUIT: WAT, WAAROM EN HOE ......................................................................................................................... 48
9.2 HOE VERWERK JE DE WAARNEMINGEN TOT EEN OBSERVATIERESULTAAT? ........................................................................................... 48
9.3 HOE INTERPRETEER JE DE OBSERVATIES? ...................................................................................................................................... 48
9.3.1 Beschrijvend interpreteren ......................................................................................................................................... 48
9.3.2 Verklarend interpreteren ............................................................................................................................................ 49
9.3.3 Handelingsgericht besluiten ....................................................................................................................................... 49
9.4 HOE CONTROLEER JE DE KWALITEIT VAN DE OBSERVATIES ? .............................................................................................................. 49
9.4.1 De eerste controlevraag: ‘Hoe betrouwbaar is de observatie?’ ................................................................................. 49
9.4.2 De tweede controlevraag: ‘Hoe valide is de observatie?’ .......................................................................................... 49
9.5 HOE RAPPORTEER JE DE OBSERVATIES? KWALITEITSEISEN VAN RAPPORTEREN ...................................................................................... 50
9.5.1 Mondelinge rapportage.............................................................................................................................................. 50
9.5.2 Schriftelijke rapportage .............................................................................................................................................. 50
9.5.3 Kwaliteitseisen van rapportage .................................................................................................................................. 51
9.6 SAMENVATTING ...................................................................................................................................................................... 53
PSYCHODIAGNOSTIEK: NIET-PSYCHOMETRISCHE METHODEN 3
, PSYCHODIAGNOSTIEK: NIET-PSYCHOMETRISCHE
METHODEN
1 LICHAAMSTAAL
Observatie begint bij lichaamstaal en een juiste interpretatie (!) daarvan.
80% of zelfs meer van onze communicatie wordt bepaald door lichaamstaal en niet door verbale communicatie.
1.1 LICHAAMSTAAL
DOELBEWUST ONBEWUST
(zelfpresentatie) (lichaamstaal)
1.2 ONBEWUSTE LICHAAMSTAAL
1.2.1 Gelaatsexpressie
o De expressie van een emotie draagt bij tot de definitie en evaluatie van de situatie waarin een persoon verkeert en aan de rol
van de persoon die de emotie toont.
o Emoties reguleren ook de interacties.
o Er worden tegelijk aanwijzingen gegeven hoe anderen met de interactie moeten omgaan.
o Tenslotte kan je met de expressie van een emotie ook commentaar geven op je gesproken tekst.
Paul Ekman: het menselijk gelaat weerspiegelt duidelijk herkenbaar tenminste 6 basisemoties:
1. Vreugde; 4. Woede; 7. (Later: minachting).
2. Verdriet; 5. Afkeer;
3. Verrassing; 6. Angst;
➔ De expressie van emoties is universeel maar het beheersen ervan is cultuurafhankelijk.
PSYCHODIAGNOSTIEK: NIET-PSYCHOMETRISCHE METHODEN 4
1 LICHAAMSTAAL ............................................................................................................................................................ 4
1.1 LICHAAMSTAAL ......................................................................................................................................................................... 4
1.2 ONBEWUSTE LICHAAMSTAAL........................................................................................................................................................ 4
1.2.1 Gelaatsexpressie ........................................................................................................................................................... 4
1.2.2 Gezichtsuitdrukkingen en micro-expressies: een indeling volgens Wezowski en Wezowski ....................................... 5
1.2.2.1 Oogcontact.................................................................................................................................................................................... 5
1.2.3 Micro-expressies ........................................................................................................................................................... 7
1.2.3.1 Neutraal gezicht ............................................................................................................................................................................ 7
1.2.3.2 Hoe goed zijn mensen in het herkennen van micro-expressies? ................................................................................................. 7
1.2.4 Houdingen en gebaren ................................................................................................................................................. 8
1.2.4.1 5 basisprincipes voor lichaamstaal interpretaties ........................................................................................................................ 8
1.2.4.2 Hoe kun je reageren op negatieve lichaamstaal? ........................................................................................................................ 9
1.2.5 Lichaamstaal van de emoties ..................................................................................................................................... 10
1.2.5.1 Oefeningen met SKAN-methode ................................................................................................................................................ 13
1.2.6 Omgaan met ruimte ................................................................................................................................................... 13
1.2.6.1 Gebruik van ruimte tijdens een interactie .................................................................................................................................. 13
1.2.6.2 Nabijheid en afstandelijkheid tijdens een interactie .................................................................................................................. 13
1.2.7 De wijze van spreken .................................................................................................................................................. 14
1.3 FUNCTIES VAN LICHAAMSTAAL.................................................................................................................................................... 14
1.3.1 Op het niveau van de cultuur...................................................................................................................................... 14
1.3.2 Op het niveau van de interacties: communicatie op betrekkingsniveau en metacommunicatie .............................. 14
1.3.3 Op het niveau van de interactie: de regulerende rol van lichaamstaal ..................................................................... 15
1.3.3.1 Tekens en signalen om een transactie te ordenen..................................................................................................................... 15
1.3.3.2 Gedragsvormen die het ordenen compliceren........................................................................................................................... 15
1.3.3.3 Gedragsvormen die de orde handhaven: waarschuwingssignalen ............................................................................................ 16
1.3.4 Functies van de wijze van spreken.............................................................................................................................. 16
2 OBSERVEREN, EENVOUDIG… OF TOCH NIET? ............................................................................................................... 17
2.1 WAT IS OBSERVEREN IN HET DAGELIJKS LEVEN? ............................................................................................................................. 17
2.1.1 Wat observeer je dagelijks?........................................................................................................................................ 17
2.1.2 Waarom observeer je in het leven van alledag? ........................................................................................................ 17
2.1.3 Hoe loopt het dagelijkse observeren? ........................................................................................................................ 17
2.2 HOE VERSCHILLEN ALLEDAAGS EN PROFESSIONEEL OBSERVEREN ? VINGER AAN DE POLS......................................................................... 18
2.3 HOE LEER JE PROFESSIONEEL OBSERVEREN? VIER KWALITEITSEISEN ................................................................................................... 18
2.4 SAMENVATTING ...................................................................................................................................................................... 19
3 WWW/H PROFESSIONEEL OBSERVEREN: WAAROM, WANNEER, WAT… EN HOE? .......................................................... 20
3.1 WAAROM OBSERVEREN? .......................................................................................................................................................... 20
3.2 WANNEER EN WAT OBSERVEREN? .............................................................................................................................................. 20
3.3 HOE MAAK JE GEDRAG MEETBAAR? VAN PSYCHOLOGISCHE EIGENSCHAPPEN TOT OBSERVATIE ................................................................ 21
3.3.1 Observatie op macroniveau (macro-observatie/molaire observatie) ........................................................................ 21
3.3.2 Observatie op microniveau (micro-observatie/moleculaire observatie) .................................................................... 22
3.4 WELKE ROL HEB JE ALS OBSERVATOR: PARTICIPEREN OF NIET, VRIJ OF SYSTEMATISCH OBSERVEREN? ........................................................ 22
3.4.1 Participeren of niet? ................................................................................................................................................... 22
3.4.2 Vrij of systematisch observeren? ................................................................................................................................ 23
3.5 SAMENVATTING ...................................................................................................................................................................... 24
4 OBSERVATIEBIAS: DENK- EN VOELEFFECTEN ................................................................................................................ 25
4.1 HOE GEEF JE BETEKENIS AAN PRIKKELS? PERCEPTIE VAN HOGERE ORDE .............................................................................................. 25
4.2 WAT IS COGNITIEVE EN EMOTIONELE OBSERVATIEBIAS? NUT, EFFECTEN EN BIJSTURING ........................................................................ 25
4.2.1 Primacy en recency-effecten....................................................................................................................................... 26
4.2.2 Het availability- of toegankelijkheidseffect en tunnelvisie ......................................................................................... 26
4.2.3 De logicafout en actor-observatorfenomenen ........................................................................................................... 27
4.2.4 Leniency- (aanleuning), contrast- en halo-effecten.................................................................................................... 27
4.2.5 Stereotypen en groepsdruk......................................................................................................................................... 27
4.2.5.1 Stereotypen in de observatie ..................................................................................................................................................... 27
PSYCHODIAGNOSTIEK: NIET-PSYCHOMETRISCHE METHODEN 1
, 4.2.5.2 Sociale druk ................................................................................................................................................................................. 28
4.2.6 Gevoelsintensiteit en vroegere ervaringen................................................................................................................. 28
4.3 HOE SPEELT CULTUUR EEN ROL IN JE OBSERVATIES? ........................................................................................................................ 29
4.4 WELKE FUNDAMENTELE COGNITIEVE EN EMOTIONELE DRIJFVEREN STUREN JE PERCEPTIE? ..................................................................... 29
4.4.1 Universele cognitieve drijfveren: homeostase, assimilatie en accommodatie........................................................... 30
4.4.2 Universele emotionele drijfveren: plezier, ongemak en het ‘tipping point’ ............................................................... 30
4.5 SAMENVATTING ...................................................................................................................................................................... 31
5 OBSERVEREN HERZIEN: BETROUWBAARHEID EN VALIDITEIT ........................................................................................ 32
5.1 VAN OBSERVATIEFOUTEN NAAR BETROUWBAAR EN VALIDE OBSERVEREN ............................................................................................ 32
5.2 HOE OBSERVEER JE BETROUWBAAR? ........................................................................................................................................... 32
5.2.1 Standvastigheid van observators: binnen- en tussenbeoordelaarsbetrouwbaarheid ............................................... 32
5.2.2 Stabiliteit van observaties in de tijd: hertestbetrouwbaarheid .................................................................................. 33
5.3 HOE MAAK JE VALIDE OBSERVATIES? ........................................................................................................................................... 33
5.3.1 Kernvraag ‘wat observeer ik?’: constructvaliditeit ..................................................................................................... 33
5.3.2 Validiteitsvraag volgens observatievorm ................................................................................................................... 33
5.4 HOE VERZORG JE DE DEONTOLOGIE EN DE ETHIEK VAN JE OBSERVATIES? ............................................................................................. 34
5.5 SAMENVATTING ...................................................................................................................................................................... 34
6 EEN OBSERVATIE PLANNEN: WWW… EN MEER ............................................................................................................ 35
6.1 VAN START MET EEN OBSERVATIEPLAN ......................................................................................................................................... 35
6.2 DE OBSERVATIESTART CONCREET: WAAROM, WIE EN WAT, WANNEER EN HOE OBSERVEREN? ................................................................. 35
6.2.1 Welke soort observatievraag wil ik beantwoorden? .................................................................................................. 35
6.2.2 Wie en wat wil ik observeren? .................................................................................................................................... 36
6.2.3 Hoe ga ik observeren (observatievorm)?.................................................................................................................... 36
6.2.4 Wanneer en waar ga ik observeren? .......................................................................................................................... 36
6.2.5 Cognitief-emotionele en praktische uitdagingen ....................................................................................................... 36
6.2.6 Selecteren van gedrag ................................................................................................................................................ 37
6.2.6.1 Keuze gedragsampling ................................................................................................................................................................ 37
6.2.6.2 Keuze tijdsampling ...................................................................................................................................................................... 37
6.2.7 Selecteren van personen............................................................................................................................................. 38
6.2.7.1 Keuze focus(persoon)sampling ................................................................................................................................................... 38
6.2.7.2 Keuze scansampling .................................................................................................................................................................... 38
6.3 SAMENVATTING ...................................................................................................................................................................... 38
7 WAT PRECIES OBSERVEREN? DE OBSERVATIESCHAAL ................................................................................................... 39
7.1 HOE MAAK JE GEDRAG MEETBAAR? OBSERVATIESCHEMA’S EN -SCHALEN ........................................................................................... 39
7.2 BESTAANDE OBSERVATIESCHAAL OF EIGEN ONTWERP? .................................................................................................................... 39
7.2.1 Voordelen bestaande observatieschaal (en nadelen eigen ontwerp) ........................................................................ 39
7.2.2 Nadelen bestaande observatieschaal (en voordelen eigen ontwerp) ........................................................................ 40
7.2.3 Hoe vind ik een geschikte bestaande observatieschaal? ........................................................................................... 40
7.3 WELKE KWALITEITSEISEN VOOR DE OBSERVATIESCHAAL (BESTAAND OF EIGEN ONTWERP)?..................................................................... 41
7.3.1 Afstemming op de eigen observatie ........................................................................................................................... 41
7.3.2 Objectiviteit van de gedragsomschrijvingen .............................................................................................................. 42
7.3.3 Homogene en uitsluitende gedragsindeling ............................................................................................................... 42
7.3.4 Volledigheid van de observatieschaal ........................................................................................................................ 42
7.4 SAMENVATTING ...................................................................................................................................................................... 43
8 HOE GEDRAG METEN EN REGISTREREN? ...................................................................................................................... 44
8.1 DE EIGENLIJKE WAARNEMING: WAT EN HOE? ................................................................................................................................ 44
8.2 HOE MEET JE HET GEDRAG? ....................................................................................................................................................... 44
8.2.1 Frequentiemeting ....................................................................................................................................................... 44
8.2.2 Duur ............................................................................................................................................................................ 44
8.2.3 Latentie ....................................................................................................................................................................... 44
8.2.4 Patroon ....................................................................................................................................................................... 45
8.2.5 Intensiteit .................................................................................................................................................................... 45
8.3 AAN WELKE (MEET)VOORWAARDEN MOET DE GEDRAGSMETING VOLDOEN? ....................................................................................... 45
8.3.1 Duidelijkheid van het gedragsbegin en -einde ........................................................................................................... 45
8.3.2 Relativiteit van de gedragsmeting.............................................................................................................................. 45
8.3.3 Representativiteit van de gedragsmeting .................................................................................................................. 45
PSYCHODIAGNOSTIEK: NIET-PSYCHOMETRISCHE METHODEN 2
, 8.3.4 Samenvattend voorbeeld............................................................................................................................................ 45
8.4 WELKE MEETNIVEAUS GAAN MET DE MEETWIJZEN SAMEN? ............................................................................................................. 46
8.5 HOE REGISTREER JE DE OBSERVATIES?.......................................................................................................................................... 46
8.5.1 Continu registreren ..................................................................................................................................................... 46
8.5.2 Discontinu registreren ................................................................................................................................................ 47
8.6 WAT ZIJN DE VOOR- EN NADELEN VAN BEELDOPNAME? .................................................................................................................. 47
8.7 OVERZICHT ............................................................................................................................................................................. 47
8.8 SAMENVATTING ...................................................................................................................................................................... 47
9 GOED BEKEKEN, EN DAN? OBSERVATIES INTERPRETEREN EN RAPPORTEREN ................................................................ 48
9.1 HET OBSERVATIEBESLUIT: WAT, WAAROM EN HOE ......................................................................................................................... 48
9.2 HOE VERWERK JE DE WAARNEMINGEN TOT EEN OBSERVATIERESULTAAT? ........................................................................................... 48
9.3 HOE INTERPRETEER JE DE OBSERVATIES? ...................................................................................................................................... 48
9.3.1 Beschrijvend interpreteren ......................................................................................................................................... 48
9.3.2 Verklarend interpreteren ............................................................................................................................................ 49
9.3.3 Handelingsgericht besluiten ....................................................................................................................................... 49
9.4 HOE CONTROLEER JE DE KWALITEIT VAN DE OBSERVATIES ? .............................................................................................................. 49
9.4.1 De eerste controlevraag: ‘Hoe betrouwbaar is de observatie?’ ................................................................................. 49
9.4.2 De tweede controlevraag: ‘Hoe valide is de observatie?’ .......................................................................................... 49
9.5 HOE RAPPORTEER JE DE OBSERVATIES? KWALITEITSEISEN VAN RAPPORTEREN ...................................................................................... 50
9.5.1 Mondelinge rapportage.............................................................................................................................................. 50
9.5.2 Schriftelijke rapportage .............................................................................................................................................. 50
9.5.3 Kwaliteitseisen van rapportage .................................................................................................................................. 51
9.6 SAMENVATTING ...................................................................................................................................................................... 53
PSYCHODIAGNOSTIEK: NIET-PSYCHOMETRISCHE METHODEN 3
, PSYCHODIAGNOSTIEK: NIET-PSYCHOMETRISCHE
METHODEN
1 LICHAAMSTAAL
Observatie begint bij lichaamstaal en een juiste interpretatie (!) daarvan.
80% of zelfs meer van onze communicatie wordt bepaald door lichaamstaal en niet door verbale communicatie.
1.1 LICHAAMSTAAL
DOELBEWUST ONBEWUST
(zelfpresentatie) (lichaamstaal)
1.2 ONBEWUSTE LICHAAMSTAAL
1.2.1 Gelaatsexpressie
o De expressie van een emotie draagt bij tot de definitie en evaluatie van de situatie waarin een persoon verkeert en aan de rol
van de persoon die de emotie toont.
o Emoties reguleren ook de interacties.
o Er worden tegelijk aanwijzingen gegeven hoe anderen met de interactie moeten omgaan.
o Tenslotte kan je met de expressie van een emotie ook commentaar geven op je gesproken tekst.
Paul Ekman: het menselijk gelaat weerspiegelt duidelijk herkenbaar tenminste 6 basisemoties:
1. Vreugde; 4. Woede; 7. (Later: minachting).
2. Verdriet; 5. Afkeer;
3. Verrassing; 6. Angst;
➔ De expressie van emoties is universeel maar het beheersen ervan is cultuurafhankelijk.
PSYCHODIAGNOSTIEK: NIET-PSYCHOMETRISCHE METHODEN 4
