Exploratie van het Sociaal
Werk I
Zita Basteleus
Exploratie van het Sociaal Werk I
Sociaal Werk Bachelor I
2025-2026
,Exploratie van het Sociaal Werk I Samenvatting
Samenvatting
Vak: Exploratie van het Sociaal Werk I
Semester: Semester I
Academiejaar: 2025-2026
Docent: Jessy Le Roy
Dit opleidingsonderdeel wil een grondig overzicht bieden van de professionele sociaal werk - praktijk en
inzicht geven in het profiel van de sociaal werker. De studenten maken kennis met verschillende sectoren en
organisaties waar sociaal werkers in actief zijn. Het gebruik van de sociale kaart wordt toegelicht. Daarnaast
leren ze het vakjargon kennen en hoe ze de taal van het werkveld correct kunnen inzetten.
We wisselen het theoretisch kader af met verhalen uit de praktijk, beeldend materiaal, gastbijdragen uit en
praktijkbezoek in de stad. Zo ontdekken de studenten de verschillende rollen en taken van een sociaal
werker, alsook verschillende mogelijke invullingen van sociaal werk.
We besteden tevens aandacht aan de actualiteit van het sociaal werk en maatschappelijke discussies
hierrond. Studenten worden in klasgesprekken uitgedaagd om na te denken over actuele gebeurtenissen,
tendensen en visies binnen het sociaal werk en om zich te verhouden tot de kaders van de internationale
definitie van sociaal werk en mensenrechten in het algemeen.
De cursus bestaat uit de volgende onderdelen :
- Inleiding – begrippen, kaders en sociale kaart
- Maatschappelijke dienstverlening
- Langdurige zorg
- Jeugdzorg en opvoedingsondersteuning
- Sociaal cultureel werk
- Sociaal Juridische dienstverlening
- Forensisch Justitieel Welzijnswerk
- Asiel en Migratie
Dit opleidingsonderdeel zet vooral in op Praktijk en Kritisch Bewustzijn (persoonlijkheid)
1
Zita Basteleus
SW I
,Exploratie van het Sociaal Werk I Samenvatting
Inhoudsopgave
M0: INLEIDING & SOCIALE KAART .......................................................................... 8
Wat is sociaal werk?................................................................................................................................. 8
De sociaal Werk Boom ........................................................................................................................... 8
Sterk sociaal werk: 5 krachtlijnen............................................................................................................. 8
Globale definitie Sociaal Werk .................................................................................................................. 9
Praktijkgebaseerd beroep & academische discipline................................................................................ 10
Bevorderen van sociale verandering & ontwikkeling, sociale cohesie, empowerment & bevrijding van mensen 10
Principes van sociaal werk .................................................................................................................... 11
Sociale rechtvaardigheid................................................................................................................... 11
Mensenrechten................................................................................................................................ 11
Collectieve verantwoordelijkheid ....................................................................................................... 12
Respect voor diversiteiten ................................................................................................................. 13
Onderbouwd door sociaalwerktheorieën, sociale wetenschappen, menswetenschappen & inheemse of lokale
vormen van kennis ............................................................................................................................... 13
Domeinen & sectoren ............................................................................................................................. 13
Belangrijke begrippen............................................................................................................................. 14
0de, 1ste, 2de & 3de hulp- & dienstverlening ................................................................................................. 14
Subsidiariteitsbeginsel ......................................................................................................................... 14
Emancipatorisch, participatie & responsabiliserend werken ..................................................................... 15
Sociale kaart & rechtenverkenner ........................................................................................................... 15
Door wie?............................................................................................................................................ 16
Overheden ...................................................................................................................................... 17
Markt .............................................................................................................................................. 17
Gemeenschap ................................................................................................................................. 18
Middenveld ..................................................................................................................................... 18
Met wie? – aanbod ............................................................................................................................... 20
Waar? – nabijheid ................................................................................................................................ 20
5 niveaus......................................................................................................................................... 20
Voor wie? – leeftijdsgroepen.................................................................................................................. 21
Waarvoor? – levensdomeinen................................................................................................................ 21
Hoe? – mate van toegankelijkheid .......................................................................................................... 21
Samenvattend: belangrijkste van dit hoofdstuk ....................................................................................... 21
M1: MAATSCHAPPELIJKE DIENSTVERLENING ................................................... 22
Inleidend ............................................................................................................................................... 22
Maatschappelijke dienstverlening, wat is dat?......................................................................................... 22
Historische terugblik .............................................................................................................................. 22
Ontstaansgeschiedenis van de professionele maatschappelijke dienstverlening ........................................ 23
Sociale hulp- & dienstverlening – individuen/gezinnen.............................................................................. 24
2
Zita Basteleus
SW I
, Exploratie van het Sociaal Werk I Samenvatting
Mary Richmond – 1917 & 1922 ........................................................................................................... 24
Hamilton ......................................................................................................................................... 24
Evolutie & doelgroep......................................................................................................................... 24
Maatschappelijke dienstverlening = eerstelijns welzijnswerk met dispatchingsfunctie ............................. 25
Kenmerken van maatschappelijke dienstverlening................................................................................... 25
Wat is armoede? .................................................................................................................................... 25
Wat is kansarmoede? ........................................................................................................................... 25
Voornaamste factoren van armoede ...................................................................................................... 26
Soorten armoede ................................................................................................................................. 27
Armoede uitgelegd aan mensen met geld ............................................................................................... 27
Armoede vs. welvaartstaat .................................................................................................................... 28
Algemeen maatschappelijk werk ............................................................................................................ 28
Reorganisatie maatschappelijke dienstverlening ..................................................................................... 29
Centrum Algemeen Welzijnswerk - CAW................................................................................................. 29
Hervorming aan de gang sinds enkele jaren ......................................................................................... 29
Aanbod ........................................................................................................................................... 30
Openbare Centra voor Maatschappelijk welzijn – OCMW (lokaal) .............................................................. 31
Openbare eerstelijnsdienst ............................................................................................................... 32
Recht op maatschappelijke integratie – RMI-wet .................................................................................. 32
Hoe probeert het OCMW het RMI vorm te geven? ................................................................................. 33
Structuur & werking OCMW sinds Decreet Lokaal Bestuur .................................................................... 35
Kernopdrachten van het OCMW ......................................................................................................... 36
Specifieke begeleidingsvormen.......................................................................................................... 37
Doelstellingen: sociaal beleid ............................................................................................................ 39
Maatschappelijke opvang ....................................................................................................................... 40
Begrippenkader ................................................................................................................................... 41
ETHOS – Europese typologie van dakloosheid & sociale uitsluiting ......................................................... 41
oorzaken van dak- & thuisloosheid......................................................................................................... 42
Het aanbod maatschappelijke opvang.................................................................................................... 42
Centra voor algemeen welzijnswerk - CAW.......................................................................................... 43
Lokale besturen/OCMW.................................................................................................................... 45
Woonmaatschappijen – sociale huisvesting ........................................................................................ 46
Straathoekwerk................................................................................................................................ 47
Samenlevingsopbouw ...................................................................................................................... 48
Schoolmaatschappelijk werk ................................................................................................................. 48
Ondersteuning CLB .............................................................................................................................. 49
School-externe interventie – NAFT: Naadloos Flexibel Traject.................................................................... 50
Voorbeelden aanbodsvormen & voorbeelden organisaties .................................................................... 51
Werken als maatschappelijke dienstverlener .......................................................................................... 51
M2: LANGDURIGE ZORG........................................................................................... 52
Inleidend ............................................................................................................................................... 52
Regelgeving......................................................................................................................................... 52
3
Zita Basteleus
SW I
Werk I
Zita Basteleus
Exploratie van het Sociaal Werk I
Sociaal Werk Bachelor I
2025-2026
,Exploratie van het Sociaal Werk I Samenvatting
Samenvatting
Vak: Exploratie van het Sociaal Werk I
Semester: Semester I
Academiejaar: 2025-2026
Docent: Jessy Le Roy
Dit opleidingsonderdeel wil een grondig overzicht bieden van de professionele sociaal werk - praktijk en
inzicht geven in het profiel van de sociaal werker. De studenten maken kennis met verschillende sectoren en
organisaties waar sociaal werkers in actief zijn. Het gebruik van de sociale kaart wordt toegelicht. Daarnaast
leren ze het vakjargon kennen en hoe ze de taal van het werkveld correct kunnen inzetten.
We wisselen het theoretisch kader af met verhalen uit de praktijk, beeldend materiaal, gastbijdragen uit en
praktijkbezoek in de stad. Zo ontdekken de studenten de verschillende rollen en taken van een sociaal
werker, alsook verschillende mogelijke invullingen van sociaal werk.
We besteden tevens aandacht aan de actualiteit van het sociaal werk en maatschappelijke discussies
hierrond. Studenten worden in klasgesprekken uitgedaagd om na te denken over actuele gebeurtenissen,
tendensen en visies binnen het sociaal werk en om zich te verhouden tot de kaders van de internationale
definitie van sociaal werk en mensenrechten in het algemeen.
De cursus bestaat uit de volgende onderdelen :
- Inleiding – begrippen, kaders en sociale kaart
- Maatschappelijke dienstverlening
- Langdurige zorg
- Jeugdzorg en opvoedingsondersteuning
- Sociaal cultureel werk
- Sociaal Juridische dienstverlening
- Forensisch Justitieel Welzijnswerk
- Asiel en Migratie
Dit opleidingsonderdeel zet vooral in op Praktijk en Kritisch Bewustzijn (persoonlijkheid)
1
Zita Basteleus
SW I
,Exploratie van het Sociaal Werk I Samenvatting
Inhoudsopgave
M0: INLEIDING & SOCIALE KAART .......................................................................... 8
Wat is sociaal werk?................................................................................................................................. 8
De sociaal Werk Boom ........................................................................................................................... 8
Sterk sociaal werk: 5 krachtlijnen............................................................................................................. 8
Globale definitie Sociaal Werk .................................................................................................................. 9
Praktijkgebaseerd beroep & academische discipline................................................................................ 10
Bevorderen van sociale verandering & ontwikkeling, sociale cohesie, empowerment & bevrijding van mensen 10
Principes van sociaal werk .................................................................................................................... 11
Sociale rechtvaardigheid................................................................................................................... 11
Mensenrechten................................................................................................................................ 11
Collectieve verantwoordelijkheid ....................................................................................................... 12
Respect voor diversiteiten ................................................................................................................. 13
Onderbouwd door sociaalwerktheorieën, sociale wetenschappen, menswetenschappen & inheemse of lokale
vormen van kennis ............................................................................................................................... 13
Domeinen & sectoren ............................................................................................................................. 13
Belangrijke begrippen............................................................................................................................. 14
0de, 1ste, 2de & 3de hulp- & dienstverlening ................................................................................................. 14
Subsidiariteitsbeginsel ......................................................................................................................... 14
Emancipatorisch, participatie & responsabiliserend werken ..................................................................... 15
Sociale kaart & rechtenverkenner ........................................................................................................... 15
Door wie?............................................................................................................................................ 16
Overheden ...................................................................................................................................... 17
Markt .............................................................................................................................................. 17
Gemeenschap ................................................................................................................................. 18
Middenveld ..................................................................................................................................... 18
Met wie? – aanbod ............................................................................................................................... 20
Waar? – nabijheid ................................................................................................................................ 20
5 niveaus......................................................................................................................................... 20
Voor wie? – leeftijdsgroepen.................................................................................................................. 21
Waarvoor? – levensdomeinen................................................................................................................ 21
Hoe? – mate van toegankelijkheid .......................................................................................................... 21
Samenvattend: belangrijkste van dit hoofdstuk ....................................................................................... 21
M1: MAATSCHAPPELIJKE DIENSTVERLENING ................................................... 22
Inleidend ............................................................................................................................................... 22
Maatschappelijke dienstverlening, wat is dat?......................................................................................... 22
Historische terugblik .............................................................................................................................. 22
Ontstaansgeschiedenis van de professionele maatschappelijke dienstverlening ........................................ 23
Sociale hulp- & dienstverlening – individuen/gezinnen.............................................................................. 24
2
Zita Basteleus
SW I
, Exploratie van het Sociaal Werk I Samenvatting
Mary Richmond – 1917 & 1922 ........................................................................................................... 24
Hamilton ......................................................................................................................................... 24
Evolutie & doelgroep......................................................................................................................... 24
Maatschappelijke dienstverlening = eerstelijns welzijnswerk met dispatchingsfunctie ............................. 25
Kenmerken van maatschappelijke dienstverlening................................................................................... 25
Wat is armoede? .................................................................................................................................... 25
Wat is kansarmoede? ........................................................................................................................... 25
Voornaamste factoren van armoede ...................................................................................................... 26
Soorten armoede ................................................................................................................................. 27
Armoede uitgelegd aan mensen met geld ............................................................................................... 27
Armoede vs. welvaartstaat .................................................................................................................... 28
Algemeen maatschappelijk werk ............................................................................................................ 28
Reorganisatie maatschappelijke dienstverlening ..................................................................................... 29
Centrum Algemeen Welzijnswerk - CAW................................................................................................. 29
Hervorming aan de gang sinds enkele jaren ......................................................................................... 29
Aanbod ........................................................................................................................................... 30
Openbare Centra voor Maatschappelijk welzijn – OCMW (lokaal) .............................................................. 31
Openbare eerstelijnsdienst ............................................................................................................... 32
Recht op maatschappelijke integratie – RMI-wet .................................................................................. 32
Hoe probeert het OCMW het RMI vorm te geven? ................................................................................. 33
Structuur & werking OCMW sinds Decreet Lokaal Bestuur .................................................................... 35
Kernopdrachten van het OCMW ......................................................................................................... 36
Specifieke begeleidingsvormen.......................................................................................................... 37
Doelstellingen: sociaal beleid ............................................................................................................ 39
Maatschappelijke opvang ....................................................................................................................... 40
Begrippenkader ................................................................................................................................... 41
ETHOS – Europese typologie van dakloosheid & sociale uitsluiting ......................................................... 41
oorzaken van dak- & thuisloosheid......................................................................................................... 42
Het aanbod maatschappelijke opvang.................................................................................................... 42
Centra voor algemeen welzijnswerk - CAW.......................................................................................... 43
Lokale besturen/OCMW.................................................................................................................... 45
Woonmaatschappijen – sociale huisvesting ........................................................................................ 46
Straathoekwerk................................................................................................................................ 47
Samenlevingsopbouw ...................................................................................................................... 48
Schoolmaatschappelijk werk ................................................................................................................. 48
Ondersteuning CLB .............................................................................................................................. 49
School-externe interventie – NAFT: Naadloos Flexibel Traject.................................................................... 50
Voorbeelden aanbodsvormen & voorbeelden organisaties .................................................................... 51
Werken als maatschappelijke dienstverlener .......................................................................................... 51
M2: LANGDURIGE ZORG........................................................................................... 52
Inleidend ............................................................................................................................................... 52
Regelgeving......................................................................................................................................... 52
3
Zita Basteleus
SW I
