Kennismatrix Forensische Psychiatrie
Algemeen
❖ Indeling in diagnose/behandeling/risicotaxatie
❖ Algemene kennis van forensische psychiatrie.
❖ Waar houdt zij zich mee bezig?
Ontoerekeningsvatbaarheid
❖ Ontoerekeningsvatbaarheid in historisch perspectief.
❖ Wat is M’Naghten Rule en de Model Penal Code?
❖ Wat is het Wild Beast en het Irrestible Impulse criterium?
❖ Welke aspecten zijn terug te vinden in de M’Naghten Rule en de Model Penal Code?
❖ Welk criterium hanteren wij in Nederland?
❖ Toerekening in Nederland: 3 of 5 graden van toerekeningsvatbaarheid?
❖ Wanneer wordt iemand ontoerekeningsvatbaar geacht en wanneer niet?
❖ Wanneer wordt ontoerekeningsvatbaarheid vastgesteld?
❖ Kennis van art. 39?
❖ Wanneer straf, wanneer maatregel?
❖ Strafuitsluitingsgronden
❖ Wat zijn schulduitsluitingsgronden?
❖ Wat zijn rechtvaardigingsgronden?
❖ Wat is de rol van middelen en weigeren medicatie of behandeling?
❖ (culpa in causa oftewel eigen schuld criterium).
Pro Justitia rapportage
❖ Pro Justitia rapportage
❖ wat houdt dit in?
❖ Kijk nog eens naar het voorbeeld van een pro Justitia rapportage op Canvas van Woeste Willem. Op welke vragen wordt er antwoord (getracht) gegeven?
❖ Hoe is een pro Justitia rapportage opgebouwd?
❖ Van welke informatie wordt er gebruikgemaakt?
❖ Is een pro Justitia rapportage vrijwillig?
❖ Wat zijn de voor- en nadelen van weigeren?
❖ Wat is het verschil tussen een mono, dubbele en triple psychiatrisch onderzoek?
Tbs
❖ Wat is dit, hoe vaak (en hoe lang) wordt het opgelegd, bij welke delicten, gelijktijdigheidsverband, gevaarscriterium.
❖ Wanneer mag de rechtbank Tbs opleggen? Noem de criteria (duur straf, specifieke delicten) en het gevaarscriterium en hoe dit wordt bepaald (door risico taxatie).
❖ Welke soorten Tbs heb je ? Hoe lang duren ze (minimaal, gemiddeld en maximaal)
❖ Tbs-populatie, globaal weten welke stoornissen veel voorkomen en welke soorten delicten.
❖ Artikel 37a wanneer Tbs kan worden opgelegd?
Andere maatregelen
❖ Wat betekenen de afkorting, wat zijn de criteria? Bijzondere voorwaarden bij een voorwaardelijk strafdeel: ISD-maatregel, GVM,zorgmachtiging
❖ Voorbeelden van bijzondere voorwaarden (opname in kliniek, medicatie,
➢ behandeling, contactverbod).
Pieter Baan Centrum
❖ Pieter Baan Centrum, wat voor soort onderzoeken vinden daar plaats en hoe ziet dat er uit?
Toepassing van jeugdstrafrecht
(ASR: adolescentenstrafrecht) en de wegingslijst daarvoor.
Psychische stoornissen
❖ Overzicht van belangrijke stoornissen en specifiek forensische stoornissen (parafilie, klepto/pyromanie, antisociale persoonlijkheidsstoornis, psychopathie).
❖ Globale kennis van wanneer deze diagnoses gesteld kunnen worden.
❖ Welke stoornissen komen veel voor bij justitiabelen en hoe worden deze vastgesteld?
❖ Hoe wordt parafilie ingedeeld (plus criteria) en noem daarbij voorbeelden.
❖ Wat is behandelbaarheid en waarom is dat belangrijk?
❖ Hoe ziet een behandeling er globaal uit in een forensische kliniek?
❖ Verslaving/misbruik middelen. Relatie met criminaliteit.
❖ Psychopathie, PCL-R, simulatie, parafilie.
❖ Wat is het, wanneer mag je de diagnose stellen en wat is de behandeling?
❖ Wat is de PCL-R en relatie met recidive?
Persoonlijkheidsstoornissen
❖ Welke komen veel voor in de forensische psychiatrie en hoe kun je een diagnose stellen?
❖ Verschil antisociale persoonlijkheidsstoornis (staat in de DSM) en psychopathie (een wat ruimer begrip dat niet in de DSM staat).
Cognitieve beperkingen, zwakbegaafdheid (IQ 70-85) en licht verstandelijke beperking.
❖ Hoe kan je dit vaststellen?
❖ Waarom komt dit veel voor bij verdachten (meer risico op criminaliteit, maar ook confounding, bv. verwaarlozing in de jeugd en niet afronden school). Alleen een lage
score op een IQ test is onvoldoende voor de diagnose, er moet ook een beperking in functioneren / aanpassingsvermogen zijn (bv. niet kunnen reizen met openbaar
vervoer of geen brieven kunnen lezen).
Agressie in klinieken en bij psychopathie
Risicotaxatie instrumenten
❖ Weten welke er zijn en wat het doel is?
❖ hoe kan je de betrouwbaarheid uitdrukken?
❖ Area Under the Curve: 0,5 is volstrekt willekeurig en dus zinloos, 1,0 is perfect en in de praktijk niet haalbaar, meeste instrumenten tussen 0,6 en 0,8: die zeggen dus
wel iets, maar ook niet alles).
❖ De meeste risicotaxatieinstrumenten zijn:
❖ SPJ (Structured Professional Judgement): dus het scoren van historische, klinische (actuele) en toekomstige risicofactoren op basis van een handleiding.
➢ Zie bv. de handleiding voor de HKT-30.
❖ Ook een klinisch oordeel wordt gevraagd in aanvulling: dan is het een goede aanvulling op het risico taxatie-instrument, want specifieke kenmerken die klinisch
opvallen en bv. bij de individuele verdachte van belang zijn.
❖ Belangrijke risicotaxatie-instrumenten zijn:
➢ HKT-30 (Nederlands instrument)
➢ HCR-20 voor gewelddadige recidive
➢ SSA (Static-99R, Stable en Acute) voor zedendelicten.
❖ De Static-99R is een actuarieel instrument: die richt zich alleen op historische risicofactoren die je kunt beoordelen zonder de verdachte zelf te beoordelen.
➢ Voordeel: hele precieze risicobeoordeling
➢ Nadeel: niet meenemen van dynamische of klinische factoren (die kunnen veranderen en die belangrijk zijn voor de behandeling).
❖ De SAPROF is een risicotaxatie-instrument dat zich juist richt op beschermende
➢ factoren.
Risicofactoren bij specifieke groepen zoals vrouwen.
Transculturele forensische psychiatrie, culturele formulering
(globaal wat het is en waarom het van belang is).
Risk Need Responsivity model:
❖ Forensische zorg gaat over risico, dat wordt afgestemd op de specifieke risicofactoren van de justitiabelen en er wordt gekeken naar wat er werkt voor de individuele
justitiabele.
, Kennismatrix Forensische Psychiatrie uitgewerkt
Indeling in diagnose/behandeling/risicotaxatie
Deze indeling wordt vaak gebruikt in de forensische psychiatrie en psychologie om
problematiek en behandeling te structureren:
1. Diagnose vormt de basis van elke verdere stap in de forensische psychiatrie of
psychologie.
- Doel: Begrijpen hoe de stoornis van invloed kan zijn geweest op het gedrag van de
verdachte, met name ten tijde van het delict.
- Instrumenten: DSM-5, PBC…
2. Behandeling richt zich op het aanpakken van de problematiek die uit de diagnose
voortkomt.
- Doel: Naast symptoomverlichting richt de behandeling zich op het verminderen
van risicofactoren voor recidive.
- Instrumenten: EMDR, ….
Factoren:
- Statische factoren: Onveranderlijke kenmerken, zoals eerdere veroordelingen.
- Dynamische factoren: Veranderlijke aspecten, zoals verslaving of houding.
3. Risicotaxatie is essentieel in forensische settings om te bepalen of een persoon
een gevaar vormt voor zichzelf of anderen.
- Doel: Het inschatten van de kans op herhaling van crimineel gedrag en het
bepalen van noodzakelijke maatregelen (bijv. toezicht, intensieve therapie).
- Instrumenten: HCR-20, Static-99….
Bij een delict:
Diagnostiek wordt gebruikt om te bepalen of de verdachte ontoerekeningsvatbaar was.
Behandeling wordt ingezet om herhaling te voorkomen, en risicotaxatie helpt bij het
beoordelen of de persoon vrij kan komen of intensiever toezicht nodig heeft.
Voor TBS:
Deze drie onderdelen bepalen of en hoe iemand behandeld moet worden, welke
beveiligingsgraad noodzakelijk is, en wanneer (indien mogelijk) re-integratie plaatsvindt.
Algemene kennis van forensische psychiatrie
Waar houdt zij zich mee bezig?
Forensische psychiatrie is een specialisatie binnen de psychiatrie die zich richt op de
diagnose, behandeling en begeleiding van mensen met psychische stoornissen die in
aanraking zijn gekomen met het strafrecht.
Het vakgebied bevindt zich op het snijvlak van psychiatrie, recht en criminologie.
Wat doet de forensische psychiatrie?
1. Pro Justitia rapportage (voorlichten rechtbank)
2. Behandeling (Tbs, detentie)
3. Risicotaxatie en wetenschappelijk onderzoek
, Ontoerekeningsvatbaarheid in historisch perspectief.
In ontoerekeningsvatbaarheid (dus het niet hebben van keuze of wilsvrijheid vanwege
een psychische stoornis) is er altijd een cognitief en een gedragsmatig aspect.
Wat is het Wild Beast criterium?
Wild Beast Criterium (Rex vs. Arnold, 1724):
- Een persoon is ontoerekeningsvatbaar als hij/zij mentale capaciteiten heeft die
vergelijkbaar zijn met die van een "wild beest".
- Focus: Cognitief aspect, namelijk een extreem lage intellectuele capaciteit (bijv.
totale onwetendheid).
Wat is M’Naghten Rule? (right/wrong test)
De M'Naghten Rule (1843) is een klassieke test voor ontoerekeningsvatbaarheid.
Kerncriterium: Een persoon is ontoerekeningsvatbaar als:
- Hij/zij door een mentale stoornis niet het verschil tussen goed en kwaad begrijpt
(cognitief aspect).
- Hij/zij niet begrijpt wat hij/zij doet (bijvoorbeeld denken dat je een touw vasthoudt,
terwijl het een wapen is).
Aspecten:
- Cognitief: Begrijpt de verdachte de aard van zijn/haar acties of het verschil tussen
goed en kwaad?
- Gedragsmatig: Niet inbegrepen in de M'Naghten Rule.
- Beperking: Richt zich alleen op het cognitieve aspect, dus impulscontrole wordt
niet meegewogen.
Wat is het Irrestible Impulse
Irresistible Impulse Criterium (Parsons vs. State, 1887):
- Uitbreiding van M'Naghten: mensen kunnen ook ontoerekeningsvatbaar zijn als ze
door een mentale stoornis geen controle over hun impulsen hebben.
- Focus: Gedragsmatig aspect, namelijk een gebrek aan controle ondanks
cognitieve kennis.
Wat is de Model Penal Code (ALI)?
De Model Penal Code (ontwikkeld door de American Law Institute in 1962) is een
uitgebreidere test voor ontoerekeningsvatbaarheid.
Kerncriterium: Een persoon is ontoerekeningsvatbaar als:
- Hij/zij door een mentale stoornis niet in staat is het illegale karakter van zijn/haar
gedrag te begrijpen (cognitief aspect).
- Hij/zij niet in staat is zijn/haar gedrag te controleren (gedragsmatig aspect).
Aspecten:
- Cognitief: Begrijpt de verdachte dat de handeling illegaal of verkeerd is?
- Gedragsmatig: Kan de verdachte zijn gedrag beheersen ondanks deze kennis?
Breder dan de M'Naghten Rule, omdat het ook impulscontrole (gedragsmatig aspect)
meeneemt.
Combinatie van tests: ontoerekeningsvatbaar als iemand door een mentale stoornis het
illegale karakter van een daad niet begrijpt of zijn gedrag niet kan controleren. Minder
strikt dan M'Naghten.
Algemeen
❖ Indeling in diagnose/behandeling/risicotaxatie
❖ Algemene kennis van forensische psychiatrie.
❖ Waar houdt zij zich mee bezig?
Ontoerekeningsvatbaarheid
❖ Ontoerekeningsvatbaarheid in historisch perspectief.
❖ Wat is M’Naghten Rule en de Model Penal Code?
❖ Wat is het Wild Beast en het Irrestible Impulse criterium?
❖ Welke aspecten zijn terug te vinden in de M’Naghten Rule en de Model Penal Code?
❖ Welk criterium hanteren wij in Nederland?
❖ Toerekening in Nederland: 3 of 5 graden van toerekeningsvatbaarheid?
❖ Wanneer wordt iemand ontoerekeningsvatbaar geacht en wanneer niet?
❖ Wanneer wordt ontoerekeningsvatbaarheid vastgesteld?
❖ Kennis van art. 39?
❖ Wanneer straf, wanneer maatregel?
❖ Strafuitsluitingsgronden
❖ Wat zijn schulduitsluitingsgronden?
❖ Wat zijn rechtvaardigingsgronden?
❖ Wat is de rol van middelen en weigeren medicatie of behandeling?
❖ (culpa in causa oftewel eigen schuld criterium).
Pro Justitia rapportage
❖ Pro Justitia rapportage
❖ wat houdt dit in?
❖ Kijk nog eens naar het voorbeeld van een pro Justitia rapportage op Canvas van Woeste Willem. Op welke vragen wordt er antwoord (getracht) gegeven?
❖ Hoe is een pro Justitia rapportage opgebouwd?
❖ Van welke informatie wordt er gebruikgemaakt?
❖ Is een pro Justitia rapportage vrijwillig?
❖ Wat zijn de voor- en nadelen van weigeren?
❖ Wat is het verschil tussen een mono, dubbele en triple psychiatrisch onderzoek?
Tbs
❖ Wat is dit, hoe vaak (en hoe lang) wordt het opgelegd, bij welke delicten, gelijktijdigheidsverband, gevaarscriterium.
❖ Wanneer mag de rechtbank Tbs opleggen? Noem de criteria (duur straf, specifieke delicten) en het gevaarscriterium en hoe dit wordt bepaald (door risico taxatie).
❖ Welke soorten Tbs heb je ? Hoe lang duren ze (minimaal, gemiddeld en maximaal)
❖ Tbs-populatie, globaal weten welke stoornissen veel voorkomen en welke soorten delicten.
❖ Artikel 37a wanneer Tbs kan worden opgelegd?
Andere maatregelen
❖ Wat betekenen de afkorting, wat zijn de criteria? Bijzondere voorwaarden bij een voorwaardelijk strafdeel: ISD-maatregel, GVM,zorgmachtiging
❖ Voorbeelden van bijzondere voorwaarden (opname in kliniek, medicatie,
➢ behandeling, contactverbod).
Pieter Baan Centrum
❖ Pieter Baan Centrum, wat voor soort onderzoeken vinden daar plaats en hoe ziet dat er uit?
Toepassing van jeugdstrafrecht
(ASR: adolescentenstrafrecht) en de wegingslijst daarvoor.
Psychische stoornissen
❖ Overzicht van belangrijke stoornissen en specifiek forensische stoornissen (parafilie, klepto/pyromanie, antisociale persoonlijkheidsstoornis, psychopathie).
❖ Globale kennis van wanneer deze diagnoses gesteld kunnen worden.
❖ Welke stoornissen komen veel voor bij justitiabelen en hoe worden deze vastgesteld?
❖ Hoe wordt parafilie ingedeeld (plus criteria) en noem daarbij voorbeelden.
❖ Wat is behandelbaarheid en waarom is dat belangrijk?
❖ Hoe ziet een behandeling er globaal uit in een forensische kliniek?
❖ Verslaving/misbruik middelen. Relatie met criminaliteit.
❖ Psychopathie, PCL-R, simulatie, parafilie.
❖ Wat is het, wanneer mag je de diagnose stellen en wat is de behandeling?
❖ Wat is de PCL-R en relatie met recidive?
Persoonlijkheidsstoornissen
❖ Welke komen veel voor in de forensische psychiatrie en hoe kun je een diagnose stellen?
❖ Verschil antisociale persoonlijkheidsstoornis (staat in de DSM) en psychopathie (een wat ruimer begrip dat niet in de DSM staat).
Cognitieve beperkingen, zwakbegaafdheid (IQ 70-85) en licht verstandelijke beperking.
❖ Hoe kan je dit vaststellen?
❖ Waarom komt dit veel voor bij verdachten (meer risico op criminaliteit, maar ook confounding, bv. verwaarlozing in de jeugd en niet afronden school). Alleen een lage
score op een IQ test is onvoldoende voor de diagnose, er moet ook een beperking in functioneren / aanpassingsvermogen zijn (bv. niet kunnen reizen met openbaar
vervoer of geen brieven kunnen lezen).
Agressie in klinieken en bij psychopathie
Risicotaxatie instrumenten
❖ Weten welke er zijn en wat het doel is?
❖ hoe kan je de betrouwbaarheid uitdrukken?
❖ Area Under the Curve: 0,5 is volstrekt willekeurig en dus zinloos, 1,0 is perfect en in de praktijk niet haalbaar, meeste instrumenten tussen 0,6 en 0,8: die zeggen dus
wel iets, maar ook niet alles).
❖ De meeste risicotaxatieinstrumenten zijn:
❖ SPJ (Structured Professional Judgement): dus het scoren van historische, klinische (actuele) en toekomstige risicofactoren op basis van een handleiding.
➢ Zie bv. de handleiding voor de HKT-30.
❖ Ook een klinisch oordeel wordt gevraagd in aanvulling: dan is het een goede aanvulling op het risico taxatie-instrument, want specifieke kenmerken die klinisch
opvallen en bv. bij de individuele verdachte van belang zijn.
❖ Belangrijke risicotaxatie-instrumenten zijn:
➢ HKT-30 (Nederlands instrument)
➢ HCR-20 voor gewelddadige recidive
➢ SSA (Static-99R, Stable en Acute) voor zedendelicten.
❖ De Static-99R is een actuarieel instrument: die richt zich alleen op historische risicofactoren die je kunt beoordelen zonder de verdachte zelf te beoordelen.
➢ Voordeel: hele precieze risicobeoordeling
➢ Nadeel: niet meenemen van dynamische of klinische factoren (die kunnen veranderen en die belangrijk zijn voor de behandeling).
❖ De SAPROF is een risicotaxatie-instrument dat zich juist richt op beschermende
➢ factoren.
Risicofactoren bij specifieke groepen zoals vrouwen.
Transculturele forensische psychiatrie, culturele formulering
(globaal wat het is en waarom het van belang is).
Risk Need Responsivity model:
❖ Forensische zorg gaat over risico, dat wordt afgestemd op de specifieke risicofactoren van de justitiabelen en er wordt gekeken naar wat er werkt voor de individuele
justitiabele.
, Kennismatrix Forensische Psychiatrie uitgewerkt
Indeling in diagnose/behandeling/risicotaxatie
Deze indeling wordt vaak gebruikt in de forensische psychiatrie en psychologie om
problematiek en behandeling te structureren:
1. Diagnose vormt de basis van elke verdere stap in de forensische psychiatrie of
psychologie.
- Doel: Begrijpen hoe de stoornis van invloed kan zijn geweest op het gedrag van de
verdachte, met name ten tijde van het delict.
- Instrumenten: DSM-5, PBC…
2. Behandeling richt zich op het aanpakken van de problematiek die uit de diagnose
voortkomt.
- Doel: Naast symptoomverlichting richt de behandeling zich op het verminderen
van risicofactoren voor recidive.
- Instrumenten: EMDR, ….
Factoren:
- Statische factoren: Onveranderlijke kenmerken, zoals eerdere veroordelingen.
- Dynamische factoren: Veranderlijke aspecten, zoals verslaving of houding.
3. Risicotaxatie is essentieel in forensische settings om te bepalen of een persoon
een gevaar vormt voor zichzelf of anderen.
- Doel: Het inschatten van de kans op herhaling van crimineel gedrag en het
bepalen van noodzakelijke maatregelen (bijv. toezicht, intensieve therapie).
- Instrumenten: HCR-20, Static-99….
Bij een delict:
Diagnostiek wordt gebruikt om te bepalen of de verdachte ontoerekeningsvatbaar was.
Behandeling wordt ingezet om herhaling te voorkomen, en risicotaxatie helpt bij het
beoordelen of de persoon vrij kan komen of intensiever toezicht nodig heeft.
Voor TBS:
Deze drie onderdelen bepalen of en hoe iemand behandeld moet worden, welke
beveiligingsgraad noodzakelijk is, en wanneer (indien mogelijk) re-integratie plaatsvindt.
Algemene kennis van forensische psychiatrie
Waar houdt zij zich mee bezig?
Forensische psychiatrie is een specialisatie binnen de psychiatrie die zich richt op de
diagnose, behandeling en begeleiding van mensen met psychische stoornissen die in
aanraking zijn gekomen met het strafrecht.
Het vakgebied bevindt zich op het snijvlak van psychiatrie, recht en criminologie.
Wat doet de forensische psychiatrie?
1. Pro Justitia rapportage (voorlichten rechtbank)
2. Behandeling (Tbs, detentie)
3. Risicotaxatie en wetenschappelijk onderzoek
, Ontoerekeningsvatbaarheid in historisch perspectief.
In ontoerekeningsvatbaarheid (dus het niet hebben van keuze of wilsvrijheid vanwege
een psychische stoornis) is er altijd een cognitief en een gedragsmatig aspect.
Wat is het Wild Beast criterium?
Wild Beast Criterium (Rex vs. Arnold, 1724):
- Een persoon is ontoerekeningsvatbaar als hij/zij mentale capaciteiten heeft die
vergelijkbaar zijn met die van een "wild beest".
- Focus: Cognitief aspect, namelijk een extreem lage intellectuele capaciteit (bijv.
totale onwetendheid).
Wat is M’Naghten Rule? (right/wrong test)
De M'Naghten Rule (1843) is een klassieke test voor ontoerekeningsvatbaarheid.
Kerncriterium: Een persoon is ontoerekeningsvatbaar als:
- Hij/zij door een mentale stoornis niet het verschil tussen goed en kwaad begrijpt
(cognitief aspect).
- Hij/zij niet begrijpt wat hij/zij doet (bijvoorbeeld denken dat je een touw vasthoudt,
terwijl het een wapen is).
Aspecten:
- Cognitief: Begrijpt de verdachte de aard van zijn/haar acties of het verschil tussen
goed en kwaad?
- Gedragsmatig: Niet inbegrepen in de M'Naghten Rule.
- Beperking: Richt zich alleen op het cognitieve aspect, dus impulscontrole wordt
niet meegewogen.
Wat is het Irrestible Impulse
Irresistible Impulse Criterium (Parsons vs. State, 1887):
- Uitbreiding van M'Naghten: mensen kunnen ook ontoerekeningsvatbaar zijn als ze
door een mentale stoornis geen controle over hun impulsen hebben.
- Focus: Gedragsmatig aspect, namelijk een gebrek aan controle ondanks
cognitieve kennis.
Wat is de Model Penal Code (ALI)?
De Model Penal Code (ontwikkeld door de American Law Institute in 1962) is een
uitgebreidere test voor ontoerekeningsvatbaarheid.
Kerncriterium: Een persoon is ontoerekeningsvatbaar als:
- Hij/zij door een mentale stoornis niet in staat is het illegale karakter van zijn/haar
gedrag te begrijpen (cognitief aspect).
- Hij/zij niet in staat is zijn/haar gedrag te controleren (gedragsmatig aspect).
Aspecten:
- Cognitief: Begrijpt de verdachte dat de handeling illegaal of verkeerd is?
- Gedragsmatig: Kan de verdachte zijn gedrag beheersen ondanks deze kennis?
Breder dan de M'Naghten Rule, omdat het ook impulscontrole (gedragsmatig aspect)
meeneemt.
Combinatie van tests: ontoerekeningsvatbaar als iemand door een mentale stoornis het
illegale karakter van een daad niet begrijpt of zijn gedrag niet kan controleren. Minder
strikt dan M'Naghten.
