De Renaissance in Firenze: Brunelleschi
en Alberti
De Duomo van Firenze
Het begin van de Renaissance kunnen we laten samenvallen met de
start van de constructie van de Duomo in Firenze in 1420. De bouw
van de koepel was lang een probleem. Niemand beschikte over de
nodige kennis om die te realiseren. Daarom heeft de duomo er 50
jaar zonder koepel gestaan.
Toen lanceerde men een oproep tot de ingenieurs. Het probleem
was om de koepel recht te houden tijdens de constructie. Er werden
verschillende voorstellen gedaan, het ene al wilder dan het andere
(koepel met aarde en geldstukken en dan de burgers de aarde laten
weggraven omdat ze de geldstukken willen). De uiteindelijke
oplossing kwam van BRUNELLESCHI.
Brunelleschi’s voorstel voor de koepel:
- Constructie van opklimmende stellingen
- Dubbele schil waartussen een constructie van visgraatmetselwerk geplaatst wordt (Romeinse
baksteentechniek).
Hieruit blijkt dat Brunelleschi verschillende tradities samenbrengt.
De koepel overspant 40m en is 56m hoog. Het was de eerste koepel die gerealiseerd werd na de
bouw van het Pantheon. Men kijkt terug naar de het grandioze bouwen van de Romeinen.
BRUNELLESCHI
Brunelleschi was humanistisch geschoold. Hierdoor had hij heel wat wetenschappelijke en
intellectuele kennis. Hij was de zoon van een gegoede notaris en had hierdoor de mogelijkheid om te
studeren. In eerste instantie was hij een goudsmid (kunstenaar!). (Hij doet mee aan een wedstrijd
voor het ontwerp van een poort.) Hij beschikte, door zijn humanistische scholing over de
wetenschappelijke kennis, maar hij beschikte ook over de nodige pragmatische kennis van werven en
bouwmeesters. Hierdoor was het mogelijk dat hij de oplossing van het koepelprobleem vond (het
was een zeer complex probleem!)
Bouwwerken van Brunelleschi (jaren 1420-1430)
Ospedale degli innocenti
Door het gebouw wordt het plein getransformeerd in een klassiek forum. Het bezit
een absolute elegantie en getuigt van ritme en symmetrie. Er wordt gebruik
gemaakt van de klassieke ordes (pilasters= ingewerkt in muur, komen slechts een
heel klein beetje naar voor). Er worden ook andere kunstvormen ingebracht in het
gebouw (gekleurde medaillons van Della Robbia functie). De ramen verwijzen
naar klassieke detaillering. (programma van het ziekenhuis moderniseren)
1
,San Lorenzo Kerk
Giovanni de Medici was de opdrachtgever van deze kerk. Het grondplan getuigt
van perspectief en kennis van de klassieke elementen. Het is een Latijnse
kruiskerk met een rigoureuze basisstructuur. Heel het plan is gebaseerd op die
basisstructuur en op eenvoudige verhoudingen (1:1, 1:2,1:4)
Een zuil wordt geprojecteerd naar de zijwand en is daar een pilaster. De
projectie van het kapiteel van de zuil is dan het kapiteel van de pilaster. Die
kapitelen (+balk erboven) houden de ruimtes samen. Brunelleschi voegde een
blok toe boven het kapiteel. Zo kan hij zijn systeem van verhoudingen,
projecties doorvoeren.
Achteraan in de kerk bevindt zich de Sachristia Vecchia. Het heeft een koepel
die gedragen wordt door de ribben.
Santo Spirito (1436)
Er wordt een abstractie gemaakt van de structuur. Een zuil wordt
geprojecteerd als een halfzuil en ook hier spelen de eenvoudige
verhoudingen een rol.
De kerk bestaat uit veel halve cirkels, wat een mooie ruimtelijkheid
creëert.
Pazzi-kapel
Deze kapel is hoogstwaarschijnlijk niet gebouwd door Brunelleschi zelf, maar zijn invloed is toch
duidelijk merkbaar.
De Pazzi’s waren rijke Florentijnse bankiers met beperkte cultuur (i.t.t. de
Medici’s). Ze proberen de stijl te imiteren van topfamilies als de familie de
Medici. Daarom trekken ze architecten, bouwmeesters… aan van wie ze een
hoge dunk hebben, die hoog aangeschreven staan.
De kapel, hoewel het een zeer geslaagd bouwwerk is, kent niet dezelfde
mathematisch rigueur (scherpheid) als andere bouwwerken. Er wordt gebruik
gemaakt van dezelfde koepelstructuur als Brunelleschi. Er wordt meer gebruik gemaakt van
decoratie.
BRUNELLESCHI:
Ontwikkelde een nieuw systeem, theoretisch én praktisch, met universele principes voor het totale
plan.
Men beseft nu dat men een logische structuur van het GEHEEL moet ontwikkelen.
Renaissance
Men kijkt terug (over de ME, over the dark ages) naar de Griekse en Romeinse bouwkunst van de
Klassieke Oudheid.
De Renaissance wordt beschouwd als een integratie van veel paradoxen die uiteindelijk de mens zelf
uitmaken.
Men hergebruikt Gotische, Romaanse tradities. Het is dus geen volledige breuk met de voorgaande
periode!
2
,Het is een COMBINATIE van elementen van eigen tijd, het recente verleden en klassieke elementen.
Burckhardt: Cultuur van de Renaissance in Italië.
Sinds de uitgifte van dit boek wordt de Renaissance gezien als het startpunt van de moderniteit.
In de ME had men nood aan een nieuwe niet-klerikale klasse. Die vond men in de figuren van het
humanisme. Deze lazen de klassieken met literaire en artistieke ipv theologische doeleinden.
LOKALE CONTEXT (waarom ontstaan in Firenze?)
Toscane (en specifiek Firenze) was toen de rijkste handelsrepubliek olv de Medici. Rond 1420 sluipt
een nieuwe cultuur binnen. Over de middeleeuwse cultuur/structuur heen wordt een nieuwe cultuur
geplaatst. Deze komen oa samen in de Ponte Vechhio. Deze verbindt het Palazzo Medici met het
Uffizi. Men legt 2 culturen over elkaar heen. Dat zien we bijvoorbeeld ook bij het gebruik van
steunberen en luchtbogen (typisch middeleeuws). Ze komen nog steeds voor in de Renaissance,
maar worden ‘vermomd’. (want ze dragen bij aan de constructie!).
Er ontstaat een nieuw soort architect: de architect als kunstenaar. (niet meer van de werf).
INTELLECTUELE CONTEXT
Het perspectief/ perspectivistische constructie werd in die periode
geïntroduceerd in de kunsten. Afgebeelde ruimtes kregen een diepte. Vlak
daarvoor had men geen wetenschappelijke constructie om diepte voor te stellen.
Men stapelde de dieperliggende elementen gewoon in de hoogte.
Het fresco van Masaccio is een voorbeeld van de 3D die werd geïntroduceerd. De
mensen dachten dat het een gat in de muur was. Het leek levensecht.
De kennis om op een wetenschappelijke manier de realiteit voor te stellen is
nieuw!
De techniek van het perspectief heeft ook invloed op in de bouwkunst.
(bv. Uitbreiding van het Palazzo Vecchio)
ALBERTI (°1404)
Alberti was een intellectueel. Hij heeft nooit echt het beroep architect uitgeoefend. Hij studeerde
katholiek recht , was zeer religieus. Hij werd zelfs adviseur van de paus.
Hij geeft een boek/traktaat uit: ‘De pictura’. Het is een boek over de schilderkunst.
Hij wordt adviseur van de bouwprojecten in Rome.
Hij geeft nog een boek uit: ‘De re aedificatoria’. Het is een boek over de bouwkunst. Het is echter
niet geïllustreerd. Dat bestond toen nog niet. Het boek/traktaat was niet geschreven voor
architecten (verstonden geen Latijn), maar wel voor opdrachtgevers. Het was een handleiding om
goed te bouwen (constructie, economisch…).
Kerk San Francesco
Alberti is een theoreticus tot hij gevraagd wordt door Sigismondo
Malatesta, een Renaissance prins. Hij wou het prestige van zijn stadje
Rimini doen toenemen en hij wou van Rimini een centrum van cultuur en
welvaart maken. Hij vraagt Alberti de eenvoudige Fransciscanerkerk te
transformeren tot een eerbetoon aan de familie Malatesta.
3
, Alberti bedenkt een scherm rondom de oude muur van de bestaande kerk. Het is een soort
triomfboogconstructie.
Alberti bezit de inventiviteit om met klassieke architectuur nieuwe dingen te realiseren.
Santa Maria Novella
Alberti geeft deze kerk een gevel die waardig is voor de stad. Het is een
schermgevel. Het is een verderzetting van de gevel die aangezet was. Alberti
gebruikt een COMBINATIE van verderzetting van traditie van lokale bouwen +
het introduceren van klassieke vormen .
Palazzo Rucellai
In een paleis/huis dat hij realiseert in Firenze worden de verschillende ordes
opgenomen in 1 gevel (Dorisch, Ionisch, Korinthisch). De ‘zuilen’ bevinden zich
louter in het reliëf van de gevelsteen. Ook hier is er een combinatie tussen de
klassieke Romeinse elementen en de traditionele elementen (typisch toscaanse
ramen).
Cappella Rucellai
Replica van het heilig graf (Jeruzalem) waarbij het inslagwerk zeer belangrijk is. Alberti besteed
aandacht aan de capaciteit van de Florentijnse ambachtslieden.
San Sebastiano
Deze kerk herinnert aan de grote baksteenstructuren van de Romeinen, de grote schaal van de
Romeinse architectuur. Zeer massieve gewelven in het interieur.
Sant’Andrea kerk
Alberti sterft tijdens de voorbereidende fase. Het heeft een cassetteplafond. Het
gewelf van de middenbeuk duwt de muren waarop het steunt opzij (spatkracht).
De muren moeten dus weerstand kunnen bieden aan deze spatkracht. Hiervoor
realiseert hij zijkapellen. Er wordt een ritme gecreëerd van grote en kleine,
ingesloten zijkapellen. De ingesloten kapellen dragen het gewelf en bieden
weerstand aan de spatkracht. Door het ritme van deze kapellen wordt ook een
ritme van licht gerealiseerd. Dit wijst naar de recreatie van de grootsheid van de
Romeinse tijd. De lichtspeling zorgt voor een mystiek element verwijzend naar
de Kerk, het interieur verwijst naar de Romeinse thermen.
De gevel bestaat uit een tempelfront en een triomfboog.
BIJDRAGE VAN ALBERTI
Alberti ontwikkelde een nieuw systeem van architectuur op schaal van de vormentaal.
- Nieuw gevoel van monumentaliteit, ontwikkeld uit de eigen confrontatie met klassieke
bouwwerken in Rome.
- Hoezeer zijn werk ook verschilt van elkaar, hoezeer ze ook doordrongen zijn van de lokale
traditie , TOCH vanuit zijn concept => nieuwe verhoudeing tussen bouwpraktijk en
architectuurtheorie
Hij bevindt zich op het schakelmoment van toenemende interactie tussen reflectie en praktijk.
4
en Alberti
De Duomo van Firenze
Het begin van de Renaissance kunnen we laten samenvallen met de
start van de constructie van de Duomo in Firenze in 1420. De bouw
van de koepel was lang een probleem. Niemand beschikte over de
nodige kennis om die te realiseren. Daarom heeft de duomo er 50
jaar zonder koepel gestaan.
Toen lanceerde men een oproep tot de ingenieurs. Het probleem
was om de koepel recht te houden tijdens de constructie. Er werden
verschillende voorstellen gedaan, het ene al wilder dan het andere
(koepel met aarde en geldstukken en dan de burgers de aarde laten
weggraven omdat ze de geldstukken willen). De uiteindelijke
oplossing kwam van BRUNELLESCHI.
Brunelleschi’s voorstel voor de koepel:
- Constructie van opklimmende stellingen
- Dubbele schil waartussen een constructie van visgraatmetselwerk geplaatst wordt (Romeinse
baksteentechniek).
Hieruit blijkt dat Brunelleschi verschillende tradities samenbrengt.
De koepel overspant 40m en is 56m hoog. Het was de eerste koepel die gerealiseerd werd na de
bouw van het Pantheon. Men kijkt terug naar de het grandioze bouwen van de Romeinen.
BRUNELLESCHI
Brunelleschi was humanistisch geschoold. Hierdoor had hij heel wat wetenschappelijke en
intellectuele kennis. Hij was de zoon van een gegoede notaris en had hierdoor de mogelijkheid om te
studeren. In eerste instantie was hij een goudsmid (kunstenaar!). (Hij doet mee aan een wedstrijd
voor het ontwerp van een poort.) Hij beschikte, door zijn humanistische scholing over de
wetenschappelijke kennis, maar hij beschikte ook over de nodige pragmatische kennis van werven en
bouwmeesters. Hierdoor was het mogelijk dat hij de oplossing van het koepelprobleem vond (het
was een zeer complex probleem!)
Bouwwerken van Brunelleschi (jaren 1420-1430)
Ospedale degli innocenti
Door het gebouw wordt het plein getransformeerd in een klassiek forum. Het bezit
een absolute elegantie en getuigt van ritme en symmetrie. Er wordt gebruik
gemaakt van de klassieke ordes (pilasters= ingewerkt in muur, komen slechts een
heel klein beetje naar voor). Er worden ook andere kunstvormen ingebracht in het
gebouw (gekleurde medaillons van Della Robbia functie). De ramen verwijzen
naar klassieke detaillering. (programma van het ziekenhuis moderniseren)
1
,San Lorenzo Kerk
Giovanni de Medici was de opdrachtgever van deze kerk. Het grondplan getuigt
van perspectief en kennis van de klassieke elementen. Het is een Latijnse
kruiskerk met een rigoureuze basisstructuur. Heel het plan is gebaseerd op die
basisstructuur en op eenvoudige verhoudingen (1:1, 1:2,1:4)
Een zuil wordt geprojecteerd naar de zijwand en is daar een pilaster. De
projectie van het kapiteel van de zuil is dan het kapiteel van de pilaster. Die
kapitelen (+balk erboven) houden de ruimtes samen. Brunelleschi voegde een
blok toe boven het kapiteel. Zo kan hij zijn systeem van verhoudingen,
projecties doorvoeren.
Achteraan in de kerk bevindt zich de Sachristia Vecchia. Het heeft een koepel
die gedragen wordt door de ribben.
Santo Spirito (1436)
Er wordt een abstractie gemaakt van de structuur. Een zuil wordt
geprojecteerd als een halfzuil en ook hier spelen de eenvoudige
verhoudingen een rol.
De kerk bestaat uit veel halve cirkels, wat een mooie ruimtelijkheid
creëert.
Pazzi-kapel
Deze kapel is hoogstwaarschijnlijk niet gebouwd door Brunelleschi zelf, maar zijn invloed is toch
duidelijk merkbaar.
De Pazzi’s waren rijke Florentijnse bankiers met beperkte cultuur (i.t.t. de
Medici’s). Ze proberen de stijl te imiteren van topfamilies als de familie de
Medici. Daarom trekken ze architecten, bouwmeesters… aan van wie ze een
hoge dunk hebben, die hoog aangeschreven staan.
De kapel, hoewel het een zeer geslaagd bouwwerk is, kent niet dezelfde
mathematisch rigueur (scherpheid) als andere bouwwerken. Er wordt gebruik
gemaakt van dezelfde koepelstructuur als Brunelleschi. Er wordt meer gebruik gemaakt van
decoratie.
BRUNELLESCHI:
Ontwikkelde een nieuw systeem, theoretisch én praktisch, met universele principes voor het totale
plan.
Men beseft nu dat men een logische structuur van het GEHEEL moet ontwikkelen.
Renaissance
Men kijkt terug (over de ME, over the dark ages) naar de Griekse en Romeinse bouwkunst van de
Klassieke Oudheid.
De Renaissance wordt beschouwd als een integratie van veel paradoxen die uiteindelijk de mens zelf
uitmaken.
Men hergebruikt Gotische, Romaanse tradities. Het is dus geen volledige breuk met de voorgaande
periode!
2
,Het is een COMBINATIE van elementen van eigen tijd, het recente verleden en klassieke elementen.
Burckhardt: Cultuur van de Renaissance in Italië.
Sinds de uitgifte van dit boek wordt de Renaissance gezien als het startpunt van de moderniteit.
In de ME had men nood aan een nieuwe niet-klerikale klasse. Die vond men in de figuren van het
humanisme. Deze lazen de klassieken met literaire en artistieke ipv theologische doeleinden.
LOKALE CONTEXT (waarom ontstaan in Firenze?)
Toscane (en specifiek Firenze) was toen de rijkste handelsrepubliek olv de Medici. Rond 1420 sluipt
een nieuwe cultuur binnen. Over de middeleeuwse cultuur/structuur heen wordt een nieuwe cultuur
geplaatst. Deze komen oa samen in de Ponte Vechhio. Deze verbindt het Palazzo Medici met het
Uffizi. Men legt 2 culturen over elkaar heen. Dat zien we bijvoorbeeld ook bij het gebruik van
steunberen en luchtbogen (typisch middeleeuws). Ze komen nog steeds voor in de Renaissance,
maar worden ‘vermomd’. (want ze dragen bij aan de constructie!).
Er ontstaat een nieuw soort architect: de architect als kunstenaar. (niet meer van de werf).
INTELLECTUELE CONTEXT
Het perspectief/ perspectivistische constructie werd in die periode
geïntroduceerd in de kunsten. Afgebeelde ruimtes kregen een diepte. Vlak
daarvoor had men geen wetenschappelijke constructie om diepte voor te stellen.
Men stapelde de dieperliggende elementen gewoon in de hoogte.
Het fresco van Masaccio is een voorbeeld van de 3D die werd geïntroduceerd. De
mensen dachten dat het een gat in de muur was. Het leek levensecht.
De kennis om op een wetenschappelijke manier de realiteit voor te stellen is
nieuw!
De techniek van het perspectief heeft ook invloed op in de bouwkunst.
(bv. Uitbreiding van het Palazzo Vecchio)
ALBERTI (°1404)
Alberti was een intellectueel. Hij heeft nooit echt het beroep architect uitgeoefend. Hij studeerde
katholiek recht , was zeer religieus. Hij werd zelfs adviseur van de paus.
Hij geeft een boek/traktaat uit: ‘De pictura’. Het is een boek over de schilderkunst.
Hij wordt adviseur van de bouwprojecten in Rome.
Hij geeft nog een boek uit: ‘De re aedificatoria’. Het is een boek over de bouwkunst. Het is echter
niet geïllustreerd. Dat bestond toen nog niet. Het boek/traktaat was niet geschreven voor
architecten (verstonden geen Latijn), maar wel voor opdrachtgevers. Het was een handleiding om
goed te bouwen (constructie, economisch…).
Kerk San Francesco
Alberti is een theoreticus tot hij gevraagd wordt door Sigismondo
Malatesta, een Renaissance prins. Hij wou het prestige van zijn stadje
Rimini doen toenemen en hij wou van Rimini een centrum van cultuur en
welvaart maken. Hij vraagt Alberti de eenvoudige Fransciscanerkerk te
transformeren tot een eerbetoon aan de familie Malatesta.
3
, Alberti bedenkt een scherm rondom de oude muur van de bestaande kerk. Het is een soort
triomfboogconstructie.
Alberti bezit de inventiviteit om met klassieke architectuur nieuwe dingen te realiseren.
Santa Maria Novella
Alberti geeft deze kerk een gevel die waardig is voor de stad. Het is een
schermgevel. Het is een verderzetting van de gevel die aangezet was. Alberti
gebruikt een COMBINATIE van verderzetting van traditie van lokale bouwen +
het introduceren van klassieke vormen .
Palazzo Rucellai
In een paleis/huis dat hij realiseert in Firenze worden de verschillende ordes
opgenomen in 1 gevel (Dorisch, Ionisch, Korinthisch). De ‘zuilen’ bevinden zich
louter in het reliëf van de gevelsteen. Ook hier is er een combinatie tussen de
klassieke Romeinse elementen en de traditionele elementen (typisch toscaanse
ramen).
Cappella Rucellai
Replica van het heilig graf (Jeruzalem) waarbij het inslagwerk zeer belangrijk is. Alberti besteed
aandacht aan de capaciteit van de Florentijnse ambachtslieden.
San Sebastiano
Deze kerk herinnert aan de grote baksteenstructuren van de Romeinen, de grote schaal van de
Romeinse architectuur. Zeer massieve gewelven in het interieur.
Sant’Andrea kerk
Alberti sterft tijdens de voorbereidende fase. Het heeft een cassetteplafond. Het
gewelf van de middenbeuk duwt de muren waarop het steunt opzij (spatkracht).
De muren moeten dus weerstand kunnen bieden aan deze spatkracht. Hiervoor
realiseert hij zijkapellen. Er wordt een ritme gecreëerd van grote en kleine,
ingesloten zijkapellen. De ingesloten kapellen dragen het gewelf en bieden
weerstand aan de spatkracht. Door het ritme van deze kapellen wordt ook een
ritme van licht gerealiseerd. Dit wijst naar de recreatie van de grootsheid van de
Romeinse tijd. De lichtspeling zorgt voor een mystiek element verwijzend naar
de Kerk, het interieur verwijst naar de Romeinse thermen.
De gevel bestaat uit een tempelfront en een triomfboog.
BIJDRAGE VAN ALBERTI
Alberti ontwikkelde een nieuw systeem van architectuur op schaal van de vormentaal.
- Nieuw gevoel van monumentaliteit, ontwikkeld uit de eigen confrontatie met klassieke
bouwwerken in Rome.
- Hoezeer zijn werk ook verschilt van elkaar, hoezeer ze ook doordrongen zijn van de lokale
traditie , TOCH vanuit zijn concept => nieuwe verhoudeing tussen bouwpraktijk en
architectuurtheorie
Hij bevindt zich op het schakelmoment van toenemende interactie tussen reflectie en praktijk.
4
