Volledige samenvatting - Strafrecht en strafprocesrecht

Strafrecht en strafprocesrecht

Deel 1: Algemene oriëntatie
Wat is strafrecht?

Het verschijnsel “strafrecht”:

 Bestaat om grenzen te stellen aan het bestraffingsgebeuren
 “Oog om oog, tand om tand” principe
o Klinkt wreed, maar eigenlijk positief
o Wraak is beperkt: men mag niet meer terugdoen, dan dat er aangedaan is
 Evenredigheidsbeginsel
 Is ook een beleidsinstrument
o De overheid wil bepaalde doelen bereiken/normconform gedrag afdwingen

Het begrip “strafrecht”:

 Er is een definitieprobleem: het begrip is meerduidig
o Bv. iemand rijdt door rood licht en krijgt van de overheid een geldboete (=
boete op strafrechtelijk vlak)
o Bv. iemand brengt zijn boek te laat terug binnen bij een bibliotheek en
moet een boete betalen (= boete op burgerlijk vlak)
 Naargelang de gekozen invalshoek kan het verschillende betekenissen dekken,
andere vragen oproepen en verwijzen naar andere feitelijke toestanden
 Sommige straffen zijn verbonden aan bepaalde voorwaarden
 Strafrecht in de ruime zin:
o Bepaalt onder welke voorwaarden de overheid voor specifieke gedragingen
(misdrijven) specifieke sancties (strafrechtelijke sancties) kan opleggen en
uitvoeren
o Omschrijft waaruit deze gedragingen en sancties bestaan
o Bepaalt welke personen die sancties wel of niet kunnen krijgen
o Schrijft voor op welke wijze de daartoe bevoegde (publiekrechtelijke)
instanties hun recht (en soms plicht) om voor deze gedragingen sancties
op te leggen en uit te voeren moeten uitoefenen
 Materieel strafrecht:
o Behandelt de inhoud van het strafrecht
o Wat straffen (misdrijven)? Hoe straffen (strafrechtelijke sancties)?
Wanneer, wie en waar straffen?
o Belangrijkste bron: NSw. (2024)
 Formeel strafrecht (stravordering/strafprocesrecht/strafrechtspleging):
o Regelt de procedure rondom strafrecht
o Vaststelling van misdrijven, opsporing, vervolging, berechting en
organisatie van het gerechtelijk apparaat
o Soms wordt ook de tenuitvoerlegging van straffen hieronder gerekend,
maar didactisch hoort dit beter bij penitentiair recht
o Belangrijkste bron: Sv. (1808)
 Samenhang materieel en formeel strafrecht:
o Verschillend, maar nauw verbonden: materieel strafrecht krijgt betekenis
via het formeel strafprocesrecht
o Het strafprocesrecht is de noodzakelijke arm van het strafrecht
 Zorgt dat het correct wordt toegepast
 Beschermt tegen ongerechtvaardigd overheidsoptreden

,Codificatie/bronnen

Het Belgisch Strafwetboek:

 1867: Belgisch Strafwetboek ingevoerd, verving de Napoleontische Code Pénal
o Drieledige indeling: misdaden (assisen), wanbedrijven (correctionele
rechtbank), overtredingen (politierechtbank)
 Na 1867: talloze ad hoc wijzigingen en nieuwe straffen
o Wetboek werd onsamenhangend en moeilijk leesbaar
 2024: NSw. goedgekeurd, treedt (grotendeels) in werking in 2026
o Belangrijkste vernieuwing: drieledige indeling verdwijnt
o Eén categorie “misdrijven” met acht strafniveaus

Het Belgisch Wetboek van Strafvordering:

 Compromis maatschappelijk en individueel belang
o Evenwicht tussen efficiëntie van strafrechtspleging en bescherming van
individuele rechten
 Twee soorten procedures: accusatoir (openbaar, mondeling, tegensprekelijk) en
inquisitoir (geheim, schriftelijk, niet-tegensprekelijk)
o Belgisch systeem is gemengd
 1808: ontstaan Wetboek van Strafvordering
o Nog aanpassingen gebeurd
 Er is nog geen nieuw Wetboek van Strafvordering
o Maar: impact NSw.
o Nood aan aanpassing van strafprocesrecht
o Wetgever moet nog hervormingen doorvoeren om coherentie te bewaren
 Welk al enkele eerdere stappen ondernomen: potpourri-wetten, MSS-wetten,
wetten hervorming/digitalisering justitie, …

Situering van het strafrecht tussen andere rechtsdisciplines

Autonomie van het strafrecht:

 Strafrecht is niet volledig autonoom
 Maar is evenmin slechts een hulprecht van andere rechtstakken
 Strafrecht heeft t.a.v. andere rechtstakken een relatieve autonomie
o Functioneel vlak
o Conceptueel vlak
 Functionele autonomie:
o Het is meer dan enkel een sanctierecht
o Strafrecht draagt ook bij aan rechtsvorming
 Trekt eigen grenzen tussen recht en onrecht
 Bv. strafbaarstelling van het nalaten van hulp te verlenen aan
personen in gevaar
o Strafrecht is ook een sterke arm van andere rechtstakken:
afdwinginstrument voor andere sectoren
 Conceptuele autonomie:
o Eigen invulling begrippen
o Strafrechters zijn niet verplicht om begrippen uit andere rechtstakken (bv.
burgerlijk recht) op dezelfde manier te interpreteren
o Strafrecht heeft eigen logica en doelstellingen
o Bv.

,  Burgerlijk recht: geld op je bankrekening = geen eigendom, maar
een schuldvordering t.o.v. de bank
 Strafrecht: behandelt dat geld wél alsof het jouw eigendom is, om
verduistering of diefstal te kunnen vervolgen
o Uitz.: art. 16 V.T.Sv. (bewijs in contractuele geschillen)
 Autonomie van het strafprocesrecht t.a.v. het gerechtelijk recht:
o Ger. W. is burgerlijk procesrecht
o Art. 2 Ger. W. (basisregel): regels van het Ger. W. gelden aanvullend in
strafzaken
 Ger. W. = lex generalis
 Strafprocesrecht = lex specialis  voorrang
o Regels of beginselen uit het Ger. W. die botsen met strafrechtelijke
principes mogen niet toegepast worden
 Bv. normaal moeten procespartijen elkaar alle bewijsstukken leveren
(art. 736 Ger. W.), maar dat kan niet in strafzaken, want de
verdachte heeft het recht om te zwijgen

Publiekrechtelijk karakter:

 Kern: zaak tussen een individu en de staat
o Staat grijpt in namens het slachtoffer en de maatschappij
o Of het slachtoffer nu een klacht intrekt of niet, doet er niet toe
 Vervolging en bestraffing gebeuren altijd door de staat (OM)
o Uitz. kan het slachtoffer zelf de procedure op gang brengen, maar de straf
wordt niet door hem/haar beslist
 Benadeelde particulier kan BP worden voor schadevergoeding
o Privaatrechtelijk ‘aanhangsel’ van publieke vordering
 Strafwetten = openbare orde
o Mogen niet door contracten of overeenkomsten worden omzeild
 Nietig als dat wel gebeurt
o Bv. huurmoordenaar

Indelingen van het strafrecht

Algemeen en bijzonder strafrecht:

 Algemeen strafrecht:
o Regels die voor elk misdrijf gelden
o Belangrijkste bron: Boek I NSw.
 Aangevuld door complementaire strafwetten
 Zijn niet in het wetboek zelf opgenomen, maar maken er een
logisch en integraal deel van uit
 Bv. Jeugdbeschermingswet (1965)
 Bv. Wet op de Voorlopige Hechtenis (1990)
 Bijzonder strafrecht:
o Strafwetten die specifieke gedragingen strafbaar stellen en de daarop
toepasselijke straffen vermelden
o Omvat strafwetten gericht op specifieke personen, gebieden of materies
 Bv. Militair Strafwetboek
o Belangrijkste bron: Boek II NSw.
 Ook strafrecht uitgevaardigd door de gemeenschappen en de
gewesten (art. 11 BWHI)

,  Federale staat: deelstaten kunnen ook strafrecht maken via
decreten of ordonnanties
 Bv. Vlaams decreet op de begraafplaatsen en de
lijkbezorging
o Dient als sterke arm voor andere wetten
 Bv. als men de verkeersregels niet naleeft, moet die handeling ook
afgedwongen kunnen worden
 Toepasselijkheid van beginselen van algemeen strafrecht op het bijzonder
strafrecht:
o Art. 77 NSw. (basisregel): tenzij de wet anders bepaald, gelden de regels
van Boek I
o Een bijzondere wet of verordening kan expliciet afwijken van Boek I
 Lex specialis derogat legi generali

Buitenlands en internationaal strafrecht:

 Buitenlands strafrecht:
o Verschillend in elk land
o Soms moet je het toch kennen
 Bv. bij internationale misdrijven of grensoverschrijdende delicten
o Rechtsvergelijking is nuttig: door te kijken hoe andere landen bepaalde
problemen aanpakken, kunnen oplossingen worden gevonden voor
uitdagingen die in eigen land nog niet eerder zijn voorgekomen
 Internationaal strafrecht:
o Gaat vooral over genocide, misdaden tegen de mensheid en
oorlogsmisdaden
 Altijd strafbaar (los van de nationale wetgeving)
o Er bestaan internationale tribunalen om deze misdrijven te berechten
 Bv. Tribunaal van Neurenberg
 Permanent ISH in Den Haag
o Europeanisering:
 Toenemende rol EU
o Rechtsmacht:
 = recht inzake bevoegdheid om het bereik van hun strafwetten te
bepalen
 Belgisch strafrecht is, zoals in de meeste landen, sterk territoriaal
gebonden
 Territorialiteitsbeginsel (art. 3 Sw.)
 Extraterritoriale uitbreiding van de strafrechtelijke rechtsmacht (zie
art. 6 e.v. V.T.Sv.)
o Internationale rechtshulp:
 Primaire rechtshulp = een staat draagt de afhandeling van een
strafzaak geheel of gedeeltelijk over aan een andere staat
 Bv. overname tenuitvoerlegging strafvonnis/arrest
 Secundaire rechtshulp = een staat biedt hulp bij de afwikkeling van
een strafprocedure in een andere staat
 Bv. uitlevering van kleine rechtshulp
 Instrument: internationale verdragen

Deel 2: De Strafwet
Legaliteitsbeginsel

,Nullum crimen, nulla poena sine lege:

 = materieelrechtelijk beginsel
 Gedragingen die strafbaar worden gesteld en de straffen die daarop van
toepassing zijn worden uitsluitend door of krachtens een wet bepaald
o Rechtszekerheid: beschermt individuen tegen willekeurige bestraffing door
de overheid
 Verankering in het interne recht:
o Art. 12 en 14 Gw.
o Art. 1 NSw.
 Verankering in internationaal recht:
o Art. 7.1. EVRM
o Art. 15.1° IVBPR
 Uitz.: Nurembergclausule
Art. 1 NSw. bepaalt dat iemand kan worden bestraft voor gedragingen die
destijds nog niet uitdrukkelijk nationaal strafbaar waren, mits zij al in strijd
waren met algemeen erkende internationale rechtsbeginselen
 Garandeert dat ernstige internationale misdrijven niet ongestraft blijven,
ook als er op nationaal niveau geen wet bestond
 Andere betekenis in het strafprocesrecht:
o (Onderzoeks)bevoegdheden, die grondrechten aantasten, moeten wettelijk
geregeld zijn
o Kan ook betekenen dat het OM verplicht is tot vervolging van bekende
misdrijven
 Meestal geldt opportuniteitsbeginsel (vrijheid van oordeel bij
vervolging)
 Uitz.: EU-fraudezaken bij het Europees Openbaar Ministerie
 Materieelrechtelijke draagwijdte:
o Voor de wetgever:
 Wetten moeten duidelijk en precies zijn (= lex certa)
 Grens tussen strafbaar en niet-strafbaar gedrag moet helder zijn
o Voor de rechter:
 Verbod om te veroordelen voor gedragingen die niet wettelijk als
misdrijf zijn omschreven
 Verbod om straffen uit te spreken die niet door de wet zijn bepaald
 Motiveringsplicht: moet altijd wetsartikelen vermelden die de
strafbaarstelling en toepasselijke straf bevatten

Het legaliteitsbeginsel en de bronnen van het strafrecht

Algemeen beginsel:

 Strafrecht is geschreven, wettelijk recht
 Géén strafrecht zonder wettekst
 Géén bron van nieuwe strafbaarstellingen: gewoonterecht en rechtspraak

Wet in materiële zin:

 Strafbaar feit of straf moet op wet gebaseerd zijn
 Gaat niet alleen om de federale wetten zoals bedoeld in art. 36 Gw.
 Ook andere wetgevende en regelgevende instanties kunnen een “wet” maken in
materiële zin, zolang het binnen hun wettelijke bevoegdheid valt
o De Koning (KB)
o Ministers (MB)

, o De gemeenschappen en gewesten (decreten, ordonnanties, besluiten)
o Sommige provinciale en gemeentelijke instanties

Strafprocesrecht:

 Art. 12 Gw.: niemand kan worden vervolgd dan in de gevallen bij de wet bepaald
en in de vorm die de wet voorschrijft

Formele bronnen

Internationale verdragen:

 Verdragen m.b.t. grondrechten:
o EVRM (materieel)
 Bepalingen beperken het recht van staten om bepaalde
strafbaarstellingen in te voeren, bepaalde straffen op te leggen of
op een bepaalde wijze uit te voeren
 Bv. art. 2: verbod op doodstraf
o EVRM (formeel)
 Art. 5 (recht persoonlijke vrijheid en de waarborgen bij aanhouding
en vrijheidsberoving)
 Art 6 (algemene garanties voor een behoorlijke strafrechtsbedeling)
 Art. 8 (recht op privéleven)
 Protocol 7 EHRM (recht op hoger beroep)
o EVRM (samenhang materieel en formeel)
 Art. 3 (laat zien dat niet alleen de wet zelf (materieel), maar ook de
uitvoering ervan (formeel) mensenrechten moet respecteren)
o IVBPR
 Art. 6-22
 Verdragen in het kader van de Europese samenwerking en integratie:
o Raad van Europa
 Lidstaten sloten naast het EVRM vele verdragen die invloed hebben
op het strafrecht
o Drie EU-pijlers tot Lissabon
 Verdrag van Maastricht (1992) en Amsterdam (1997) gaven de EU
meer macht om lidstaten te beïnvloeden op strafrechtelijk gebied
o Schengen
 Vrij verkeer van personen zonder interne grenscontroles in de
Schengenzone
 Afspraken rond gemaakt
o Normalisering door Lissabon
 Verdrag van Lissabon
 Oprichting EU
 Andere internationale verdragen
o Bv. VN-verdragen

Federale strafwetgeving:

 Grondwet
o Legaliteitsbeginsel (art. 12, lid 2; art. 14)
o Openbaarheid van de terechtzittingen (art. 148)
o Motiveringsplicht (art. 149)
 Wetten in formele zin
o Sw.