Je mag wetgeving meenemen naar het examen, als die niet geannoteerd (geen verwijzingen
naar andere rechtspraak, markeren en onderlijnen mag) is & moet aan elkaar geniet zijn!
--> kruisverwijzingen mogen ook (bv. ‘zie art. 5 EVRM’, maar niet ‘in tegenstelling tot art. 5’)
Inhoudsopgave
LES 1: INLEIDING ............................................................................................................................................. 6
1. Inleiding................................................................................................................................................. 6
1.1 Veiligheid .............................................................................................................................................. 6
1.2 U-curve van T.R. Gurr ........................................................................................................................... 6
1.3 Vroege middeleeuwen en eerder.......................................................................................................... 7
1.4 Modernisering ...................................................................................................................................... 7
1.5 Mensenrechten op veiligheid?.............................................................................................................. 8
1.5.1 Con'nu spanningsveld .................................................................................................................... 8
1.6 Terrorisme ............................................................................................................................................ 8
1.6.1 Enkele cijfers .................................................................................................................................... 9
1.7 Terugblik ............................................................................................................................................... 9
1.8 Vooruitblik ............................................................................................................................................ 9
1.9 Uitgangspunten .................................................................................................................................. 10
LES 2: DE PARADOXEN VAN DE VEILIGHEIDSCULTUUR ................................................................................... 11
2. Sociogenese van de angst .................................................................................................................... 11
2.1 Herhaling vorige les ............................................................................................................................ 11
2.2 Culturele angst ................................................................................................................................... 11
2.3 De laatmoderene angstcultuur .......................................................................................................... 12
2.4 Angst, risico en betekenisgeving in een geseculariseerde samenleving ............................................. 12
2.4.1 De priva'sering van de angst ........................................................................................................ 13
2.5 De risicomaatschappij en de paradox van veiligheid ......................................................................... 13
3. Strategieën van criminaliteitscontrole .................................................................................................. 14
3.1 Veranderende houding tov criminaliteit in de laatmoderniteit .......................................................... 14
3.2 Laatmoderne samenleving als high crime society .............................................................................. 15
3.3 Strategieën om met het groeiende besef om te gaan: ....................................................................... 16
3.4 De twee criminologische narraVeven van de laatmoderniteit ........................................................... 16
4. De paradoxen van veiligheid als onomstreden beleidsopMe ................................................................. 18
LES 3 & 4: VEILIGHEID EN TECHNOLOGIE; ACTUELE JURIDISCHE VRAAGSTUKKEN .......................................... 21
5. Surveillance ......................................................................................................................................... 21
Fiebe Willems 1
, 5.1 Van digitale surveillance … ................................................................................................................. 22
5.1.1 Aandachtspunten veiligheidstechnologieën.................................................................................. 22
5.2 Naar algoritmische surveillance … ..................................................................................................... 23
5.2.1 Aandachtspunten veiligheidsalgoritmes ....................................................................................... 24
6. Gezichts- en gedragsherkenningcamera’s ............................................................................................. 24
6.1 Algemeen ........................................................................................................................................... 24
6.2 Risico’s/bezwaren ............................................................................................................................... 25
7. Regulering biometrische idenMficaMe ................................................................................................... 26
7.1 EHRM ................................................................................................................................................. 26
7.1.1 Voorbeelden mbt biometrische iden'fica'e; EHRM 4 juli 2023, Glukhin/Rusland ............................ 26
7.2 EU-regulering van de grondrechten: EU-Handvest............................................................................. 28
7.3 EU-regulering: AVG ............................................................................................................................ 28
7.3.1 Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG)................................................................... 28
7.3.2 Biometrische gegevens in de AVG ................................................................................................ 29
7.4 EU-regulering: Poli,erichtlijn............................................................................................................. 29
7.4.1 Biometrische gegevens in de Poli'erichtlijn .................................................................................. 30
7.5 EU-regulering: AI-Verordening .......................................................................................................... 30
7.5.1 Verboden systemen (art. 5, § 1) .................................................................................................... 31
7.5.2 Verboden systemen: uitzonderingen ............................................................................................. 32
7.6 Vereisten in real ,me biometrische idenVficaVe (art. 5, § 2)............................................................. 32
7.7 Biometrische idenVficaVe achteraf (art. 26.10) ................................................................................. 33
7.8 Enkele proefprojecten in België .......................................................................................................... 33
7.9 Variant: gedragsherkenningscamera’s .............................................................................................. 35
8. Online extremisme en terrorisme ........................................................................................................ 36
8.1 AanzeCngsmisdrijven: online haatspraak in (gesloten) chat-groepen ............................................. 36
8.1.1 In het openbaar vs. online ............................................................................................................. 37
8.2 Verenigingsmisdrijf (art. 22 AnVracismewet/art. 252 nieuw Sw.) ..................................................... 37
8.3 Nega,onisme..................................................................................................................................... 38
8.3.1 Toepassing: de zaak Schild & Vrienden.......................................................................................... 38
9. Vrije meningsuiMng .............................................................................................................................. 39
9.1 Belkacem naar het EHRM (art. 10 EVRM) .......................................................................................... 39
9.2 Voorbeeld Sanchez ............................................................................................................................. 40
9.2.1 Strafrechtelijke veroordeling propor'oneel? ................................................................................ 40
10. Extreem gewelddadige en pornografische inhoud ........................................................................... 41
11. Aanzeaen tot terrorisme ................................................................................................................. 41
11.1 Verheerlijken van terrorisme .............................................................................................................. 41
12. Procedurele beperking: de vervolging van drukpersmisdrijven ........................................................ 42
12.1 Drukpersmisdrijven ingegeven door racisme en xenofobie ................................................................ 42
12.2 Bestanddelen van een drukpersmisdrijven ......................................................................................... 43
12.3 Vervolging online vrouwenhaat?........................................................................................................ 43
Fiebe Willems 2
,LES 5: THE THIRD GENERATION OF ONLINE RADICALISATION (gastcollege van Cauberghs) ............................. 44
13. GeneraMes van online radicalisaMe .................................................................................................. 44
13.1 Eerste generaVe ................................................................................................................................. 44
13.2 Tweede generaVe ............................................................................................................................... 45
13.3 Derde generaVe.................................................................................................................................. 45
14. Hoe de online ecosystemen in elkaar ziaen en verworven zijn met offline wereld ........................... 46
LES 6: MENSENRECHTEN EN TERRORISME ..................................................................................................... 46
15. Art. 2 EVRM: het recht op leven....................................................................................................... 46
15.1 Materiële bescherming ..................................................................................................................... 47
15.2 Procedurele bescherming .................................................................................................................. 47
15.3 Zelfverdediging ................................................................................................................................... 47
16. Art. 3 EVRM: het folterverbod ......................................................................................................... 48
16.1 Het folterverbod in het Belgische Sw. ................................................................................................. 48
16.2 Foltering in de prakVjk ....................................................................................................................... 48
16.3 Het folterverbod volgens het EHRM ................................................................................................... 49
16.4 Het terreurproces in Brussel ............................................................................................................... 49
16.5 Het folterverbod: twee ethische benaderingen .................................................................................. 50
16.6 “Wreedheid” of folteringen in de (Westerse) filosofie ........................................................................ 50
16.7 De vijf voornaamste doelstellingen van foltering ............................................................................... 50
16.7.1 De vijfde (oneigenlijke) folteringsgrond .................................................................................... 51
Art. 5 EVRM: recht op vrijheid ....................................................................................................................... 52
17. Art. 6 EVRM: het recht op een eerlijk proces.................................................................................... 52
17.1 Onrechtma,g verkregen bewijs (Art. 32 VT Sv)................................................................................ 52
17.2 Recht op openbare terechtziCng ...................................................................................................... 53
18. Art. 7 EVRM: geen straf zonder wet ................................................................................................. 53
19. Art. 8 EVRM: recht op eerbiediging van privé-, familie- en gezinsleven ............................................ 54
20. Art. 11 EVRM: de vrijheid van vergadering en van vereniging .......................................................... 54
21. Art. 15 EVRM: afwijking in geval van noodtoestand ......................................................................... 55
LES 7: Terrorisme en het recht op vrijheid ..................................................................................................... 56
22. PrevenMe ......................................................................................................................................... 56
23. Het recht op vrijheid (Art. 5 EVRM).................................................................................................. 56
23.1 Subparagraaf (b) ................................................................................................................................ 57
23.2 Subparagraaf (c) ................................................................................................................................ 57
24. Vrijheidsberoving vs. vrijheidsbeperking ......................................................................................... 58
Fiebe Willems 3
, LES 8: Terrorisme – geschiedenis en poging tot definiMe ................................................................................ 59
25. Poging tot definiMe van terrorisme .................................................................................................. 59
25.1 Kenmerken van terrorisme ................................................................................................................. 60
25.1.1 Angst zaaien .............................................................................................................................. 61
26. Korte geschiedenis .......................................................................................................................... 62
27. Vier golven van terrorisme (David Rapoport) ................................................................................... 63
27.1 Anarchis,sche golf (eerste) ............................................................................................................... 63
27.2 An,koloniaal terrorisme (tweede golf) ............................................................................................. 63
27.3 Sociaal-revolu,onair terrorisme (derde golf).................................................................................... 63
27.4 ‘Heilig’ terrorisme (vierde golf) .......................................................................................................... 63
LES 9: Terrorismebestrijding: materieel en procedureel strafrecht in België ................................................... 64
28. Totstandkoming/uitbreiding van anM-terreur weaen ....................................................................... 64
29. TerrorisMsche misdrijven: materieel (bijzonder) strafrecht ............................................................... 66
29.1 TerrorisVsche misdrijven sensu stricto (art. 137-138 Sw.) .................................................................. 66
29.2 TerrorisVsche midrijven sensu lato ..................................................................................................... 67
29.2.1 Deelname aan de ac'viteiten, deelname aan de beslissingen en leiderschap van de
terroris'sche groep (art. 139-140 Sw.) ........................................................................................................ 68
29.2.2 Reizen met terroris'sch oogmerk (art. 140sexies Sw.) ............................................................. 69
29.2.3 Voorbereidingshandelingen (art. 140sepVes Sw.) .................................................................... 70
29.2.4 Ter vergelijking: in het Verenigd Koninkrijk ............................................................................... 72
29.3 InternaVonaal humanitaire excepVe .................................................................................................. 73
Specifieke maatregelen die in de strijd tegen terreur genomen worden: ....................................................... 73
30. Meldplichten voor OCMW-medewerkers ......................................................................................... 73
31. Afschaffing anonieme belkaarten .................................................................................................... 74
Uitzonderingsregimes in de strafprocedure ................................................................................................... 74
32. De voorlopige hechtenis .................................................................................................................. 74
33. Opsporings- en onderzoekshandelingen .......................................................................................... 75
33.1 Afscherming van de idenVteit van de leden van de poliVediensten (art. 112quater Sv. e.v.) ............. 75
33.2 De nachtelijke huiszoeking ................................................................................................................. 76
33.3 Bewaring van en toegang tot metadata van communicaVe .............................................................. 76
33.3.1 Bewaring van metadata van communica'e .............................................................................. 77
33.3.2 Toegang tot en opvragen van metadata van communica'e ..................................................... 78
34. Conclusie ......................................................................................................................................... 78
LES 10: Narcoterrorisme, de war on drugs en datagedreven strafonderzoeken .............................................. 79
35. Is België een narcostaat? ................................................................................................................. 79
36. Wat is narcoterrorisme? .................................................................................................................. 80
Fiebe Willems 4