PSYCHOLOGIE
Psychologie
Inhoudstabel
1 TERREINVERKENNING (P11-42) ................................................................................... 4
1.1 Een korte historiek.............................................................................................................................. 4
1.1.1 De verre voorgeschiedenis..................................................................................................................... 4
1.1.2 Start van de ‘genetische’ psychologie .................................................................................................... 5
1.1.3 Omvorming tot een ontwikkelingspsychologie ...................................................................................... 5
1.1.4 Uitgroei tot een volwaardige levenslooppsychologie ............................................................................ 5
1.2 De indeling in fasen ............................................................................................................................ 6
1.2.1 Continuïteit of discontinuïteit in de ontwikkeling.................................................................................. 6
1.2.2 Trapmodel (NK) ............................................................................................................................................... 7
1.2.3 Gelaagd model (NK) .......................................................................................................................................... 7
1.2.4 Lijnmodel (NK) ................................................................................................................................................ 7
1.2.5 Poging tot synthese................................................................................................................................ 7
1.3 Factoren die de ontwikkeling sturen ................................................................................................... 7
1.3.1 Rol van de erfelijkheid NATURE ............................................................................................................. 7
1.3.2 Invloeden vanuit het milieu NURTURE .................................................................................................. 8
1.3.3 Interacties tussen erfelijkheid en milieu ................................................................................................ 9
1.3.4 Zelfsturing als derde factor .................................................................................................................... 9
2 DE BABYTIJD (P110-145) ............................................................................................ 11
2.1 Uitrusting van de pasgeborene ......................................................................................................... 11
2.1.1 Motorische reacties ............................................................................................................................. 11
2.1.2 Waarneming en cognitie ...................................................................................................................... 11
2.1.3 Sociale gerichtheid en emoties ............................................................................................................ 12
2.2 De verdere motorische ontwikkeling ................................................................................................ 12
2.3 Ontwikkelingen in de waarneming en de cognitie ............................................................................. 14
2.3.1 De sensomotorische ontwikkelingsperiode ......................................................................................... 14
2.3.2 Bespreking van enkele afzonderlijke processen................................................................................... 15
2.4 Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling........................................................................................... 16
2.4.1 Sociale ontwikkeling ............................................................................................................................ 16
2.4.2 Dynamisch-affectieve ontwikkeling ..................................................................................................... 17
3 DE PEUTERTIJD (P148-180) ........................................................................................ 18
3.1 Lichamelijke en motorische ontwikkeling ......................................................................................... 18
3.1.1 Gebruik van de skeletspieren............................................................................................................... 18
3.1.2 Zindelijkheid(straining) ........................................................................................................................ 18
3.2 Ontiwkkelingen in de waarneming en de cognitie ............................................................................. 18
3.2.1 Einde van de sensomotorische periode ............................................................................................... 19
3.2.2 Begin van het preoperationele denken................................................................................................ 20
3.3 Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling........................................................................................... 22
3.3.1 Sociale ontwikkeling ............................................................................................................................ 22
3.3.1.1 Naar een evenwichtigere relatie met volwassenen .................................................................... 22
1
,PSYCHOLOGIE
3.3.1.2 Beginnende interesse voor leeftijdsgenoten .............................................................................. 23
3.3.1.3 Ontstaan van zelfbewustzijn ....................................................................................................... 23
3.3.2 Dynamisch-affectieve ontwikkeling ..................................................................................................... 24
3.3.2.1 Nieuwe gevoelens en emoties .................................................................................................... 24
3.3.2.2 Kernconflict van de peutertijd..................................................................................................... 24
4 DE KLEUTERJAREN (P182-216) ................................................................................... 25
4.1 Lichamelijke en motorische ontwikkeling ......................................................................................... 25
4.1.1 Lichamelijke veranderingen ................................................................................................................. 25
4.1.2 Motorische ontwikkeling ..................................................................................................................... 25
4.2 Ontwikkelingen in de waarneming en het mentaal functioneren ...................................................... 26
4.2.1 Het preoperationele denken van kleuters ........................................................................................... 27
4.2.2 Bespreking van enkele afzonderlijke processen................................................................................... 28
4.2.2.1 Waarneming ................................................................................................................................ 28
4.2.2.2 Geheugen .................................................................................................................................... 28
4.2.2.3 Denken ........................................................................................................................................ 28
4.2.2.4 Fantasie ....................................................................................................................................... 29
4.2.2.5 Taalontwikkeling.......................................................................................................................... 29
4.3 Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling........................................................................................... 30
4.3.1 Sociale ontwikkeling ............................................................................................................................ 30
4.3.1.1 Relatie met leeftijdgenoten ........................................................................................................ 30
4.3.1.2 Ontluikend zelfconcept ............................................................................................................... 31
4.3.1.3 Het ontwikkelen van een genderidentiteit.................................................................................. 31
4.3.2 Dynamisch-affectieve ontwikkeling ..................................................................................................... 31
4.3.2.1 Ontstaan moreel besef ................................................................................................................ 31
4.3.2.2 Taakgerichtheid ........................................................................................................................... 32
4.3.2.3 Gevoelens en emoties ................................................................................................................. 32
4.3.2.4 Kernconflict van de kleuterperiode ............................................................................................. 32
5 DE SCHOOLPERIODE (P218-255) ................................................................................ 33
5.1 Lichamelijke en motorische ontwikkeling ......................................................................................... 33
5.1.1 Lichamelijke veranderingen ................................................................................................................. 33
5.1.2 Motorische ontwikkeling ..................................................................................................................... 33
5.2 Ontwikkelingen in de waarneming en cognitie.................................................................................. 34
5.2.1 Het concreet-operationeel denken ...................................................................................................... 34
5.2.2 Bespreking van enkele afzonderlike processen.................................................................................... 35
5.3 Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling........................................................................................... 36
5.3.1 Sociale ontwikkeling ............................................................................................................................ 36
5.3.2 Dynamisch-affectieve ontwikkeling ..................................................................................................... 37
6 DE ADOLESCENTIE (P258-296) ................................................................................... 40
6.1 Lichamelijke ontwikkeling................................................................................................................. 40
6.1.1 De lichamelijke veranderingen in de puberteit .................................................................................... 40
6.1.2 Psychologische gevolgen van de lichaamsveranderingen .................................................................... 41
6.2 Cognitieve ontwikkeling ................................................................................................................... 42
6.2.1 Kenmerken van formeel-operationeel denken .................................................................................... 42
6.2.2 Enkele gevolgen van het formeel-operationeel denken ...................................................................... 44
2
,PSYCHOLOGIE
6.2.3 Bespreking van enkele afzonderlijke processen................................................................................... 45
6.3 Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling........................................................................................... 46
6.3.1 Sociale ontwikkeling ............................................................................................................................ 46
6.3.2 Dynamisch-affectieve ontwikkeling ..................................................................................................... 47
Psychologie
= wetenschappelijke studie, gebaseerd op wetenschappelijk verkregen gegevens (door onderzoek)
- Objectief, systematisch en controleerbaar
= studie van gedrag (manier waarop een I zich aanpast aan zijn omgeving) à waarneembaar
= studie van mentale processen (menselijke activiteiten die inwendig plaatsvinden) à persoonlijk en
niet-waarneembaar (denken, emoties, verlangens…)
= studie van het individu (bestuderen van de mens ≠ groep)
è wetenschappelijke studie van gedrag en mentale processen van individuen
Deelgebieden: klinische P / sociale P / ontwikkelings-P / gezondheids-P
Stromingen binnen de psychologie:
- Behavioristisch: wetenschap van het zintuiglijk waarneembare (gedrag is aangeleerd en
bepaald door de omgeving; straffen en belonen)
- Cognitief: studie van mentale functies
- Humanistisch: gedrag van een persoon ≠ bepaald door ervaringen maar door subjectieve
ervaring bv vrijheid, verantwoordelijkheid
- Psychodynamisch: persoonsgerichte benadering waarbij ontwikkeling van de mens centraal
staat
- Biologisch: focus op de biologische basis van gedrag
- Systeemtheorie: interactie tss mensen (mensen in hun sociale context)
3
, PSYCHOLOGIE
1 Terreinverkenning (p11-42)
Ontwikkelingspsychologie of levenslooppsychologie = studie van het gedrag door ≠ levensfasen
Gedrag = zichtbare handelen
= wijze waarop mensen zichzelf en de wereld waarnemen, hoe ze denken, fantaseren
en welke gevoelens/verlangens ze ervaren (niet-zichtbaar)
Extra ***
De ijsberg metafoor
à helpt om gedrag te begrijpen
Bv iemand maakt iets kapot -> gevolg van frustratie / pesten -> zelf niet goed in zijn vel
To do: in gesprek gaan met leerling om iets te veranderen aan gedrag -> werken op wat lln denkt en wil
1.1 Een korte historiek
Ontstaan tweede helft 19e eeuw
1.1.1 De verre voorgeschiedenis
Voorwetenschappelijke ‘ontwikkelingspsychologie’
- Alledaagse opvattingen: wat mensen intuïtief denken bv kinderlijke fantasie, wijsheid komt
met de jaren
- Theoretische beschouwingen: denkwerk van filosofen
MAAR nog geen wetenschap: ≠ systematische observaties, ≠ samenhangende theorieën
Welke factoren sturen de ontwikkeling?
2 opvattingen: nature-nurture debat
- Nativisten (nature): we worden wat de natuur ons heeft meegegeven (alles ligt vast bij de
geboorte) = natuurlijke aanleg – Rousseau
- Empiristen (nurture): nadruk op ervaring en opvoeding = via invloeden na de geboorte –
Locke: ‘tabula rasa’: ‘een ongeschreven blad’
CAVE: uitspraken staan los van onderzoek (voorwetenschappelijk!)
Andere (!) termen:
Interactionisme = interactie tussen nature en nurture bepalen wat we worden
Zelfbepaling = de mens geeft mee richting aan zijn leven
Pedagogisch optimisme = opvoeding is belangrijk. Je kan veel invloed hebben op kinderen
4
Psychologie
Inhoudstabel
1 TERREINVERKENNING (P11-42) ................................................................................... 4
1.1 Een korte historiek.............................................................................................................................. 4
1.1.1 De verre voorgeschiedenis..................................................................................................................... 4
1.1.2 Start van de ‘genetische’ psychologie .................................................................................................... 5
1.1.3 Omvorming tot een ontwikkelingspsychologie ...................................................................................... 5
1.1.4 Uitgroei tot een volwaardige levenslooppsychologie ............................................................................ 5
1.2 De indeling in fasen ............................................................................................................................ 6
1.2.1 Continuïteit of discontinuïteit in de ontwikkeling.................................................................................. 6
1.2.2 Trapmodel (NK) ............................................................................................................................................... 7
1.2.3 Gelaagd model (NK) .......................................................................................................................................... 7
1.2.4 Lijnmodel (NK) ................................................................................................................................................ 7
1.2.5 Poging tot synthese................................................................................................................................ 7
1.3 Factoren die de ontwikkeling sturen ................................................................................................... 7
1.3.1 Rol van de erfelijkheid NATURE ............................................................................................................. 7
1.3.2 Invloeden vanuit het milieu NURTURE .................................................................................................. 8
1.3.3 Interacties tussen erfelijkheid en milieu ................................................................................................ 9
1.3.4 Zelfsturing als derde factor .................................................................................................................... 9
2 DE BABYTIJD (P110-145) ............................................................................................ 11
2.1 Uitrusting van de pasgeborene ......................................................................................................... 11
2.1.1 Motorische reacties ............................................................................................................................. 11
2.1.2 Waarneming en cognitie ...................................................................................................................... 11
2.1.3 Sociale gerichtheid en emoties ............................................................................................................ 12
2.2 De verdere motorische ontwikkeling ................................................................................................ 12
2.3 Ontwikkelingen in de waarneming en de cognitie ............................................................................. 14
2.3.1 De sensomotorische ontwikkelingsperiode ......................................................................................... 14
2.3.2 Bespreking van enkele afzonderlijke processen................................................................................... 15
2.4 Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling........................................................................................... 16
2.4.1 Sociale ontwikkeling ............................................................................................................................ 16
2.4.2 Dynamisch-affectieve ontwikkeling ..................................................................................................... 17
3 DE PEUTERTIJD (P148-180) ........................................................................................ 18
3.1 Lichamelijke en motorische ontwikkeling ......................................................................................... 18
3.1.1 Gebruik van de skeletspieren............................................................................................................... 18
3.1.2 Zindelijkheid(straining) ........................................................................................................................ 18
3.2 Ontiwkkelingen in de waarneming en de cognitie ............................................................................. 18
3.2.1 Einde van de sensomotorische periode ............................................................................................... 19
3.2.2 Begin van het preoperationele denken................................................................................................ 20
3.3 Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling........................................................................................... 22
3.3.1 Sociale ontwikkeling ............................................................................................................................ 22
3.3.1.1 Naar een evenwichtigere relatie met volwassenen .................................................................... 22
1
,PSYCHOLOGIE
3.3.1.2 Beginnende interesse voor leeftijdsgenoten .............................................................................. 23
3.3.1.3 Ontstaan van zelfbewustzijn ....................................................................................................... 23
3.3.2 Dynamisch-affectieve ontwikkeling ..................................................................................................... 24
3.3.2.1 Nieuwe gevoelens en emoties .................................................................................................... 24
3.3.2.2 Kernconflict van de peutertijd..................................................................................................... 24
4 DE KLEUTERJAREN (P182-216) ................................................................................... 25
4.1 Lichamelijke en motorische ontwikkeling ......................................................................................... 25
4.1.1 Lichamelijke veranderingen ................................................................................................................. 25
4.1.2 Motorische ontwikkeling ..................................................................................................................... 25
4.2 Ontwikkelingen in de waarneming en het mentaal functioneren ...................................................... 26
4.2.1 Het preoperationele denken van kleuters ........................................................................................... 27
4.2.2 Bespreking van enkele afzonderlijke processen................................................................................... 28
4.2.2.1 Waarneming ................................................................................................................................ 28
4.2.2.2 Geheugen .................................................................................................................................... 28
4.2.2.3 Denken ........................................................................................................................................ 28
4.2.2.4 Fantasie ....................................................................................................................................... 29
4.2.2.5 Taalontwikkeling.......................................................................................................................... 29
4.3 Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling........................................................................................... 30
4.3.1 Sociale ontwikkeling ............................................................................................................................ 30
4.3.1.1 Relatie met leeftijdgenoten ........................................................................................................ 30
4.3.1.2 Ontluikend zelfconcept ............................................................................................................... 31
4.3.1.3 Het ontwikkelen van een genderidentiteit.................................................................................. 31
4.3.2 Dynamisch-affectieve ontwikkeling ..................................................................................................... 31
4.3.2.1 Ontstaan moreel besef ................................................................................................................ 31
4.3.2.2 Taakgerichtheid ........................................................................................................................... 32
4.3.2.3 Gevoelens en emoties ................................................................................................................. 32
4.3.2.4 Kernconflict van de kleuterperiode ............................................................................................. 32
5 DE SCHOOLPERIODE (P218-255) ................................................................................ 33
5.1 Lichamelijke en motorische ontwikkeling ......................................................................................... 33
5.1.1 Lichamelijke veranderingen ................................................................................................................. 33
5.1.2 Motorische ontwikkeling ..................................................................................................................... 33
5.2 Ontwikkelingen in de waarneming en cognitie.................................................................................. 34
5.2.1 Het concreet-operationeel denken ...................................................................................................... 34
5.2.2 Bespreking van enkele afzonderlike processen.................................................................................... 35
5.3 Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling........................................................................................... 36
5.3.1 Sociale ontwikkeling ............................................................................................................................ 36
5.3.2 Dynamisch-affectieve ontwikkeling ..................................................................................................... 37
6 DE ADOLESCENTIE (P258-296) ................................................................................... 40
6.1 Lichamelijke ontwikkeling................................................................................................................. 40
6.1.1 De lichamelijke veranderingen in de puberteit .................................................................................... 40
6.1.2 Psychologische gevolgen van de lichaamsveranderingen .................................................................... 41
6.2 Cognitieve ontwikkeling ................................................................................................................... 42
6.2.1 Kenmerken van formeel-operationeel denken .................................................................................... 42
6.2.2 Enkele gevolgen van het formeel-operationeel denken ...................................................................... 44
2
,PSYCHOLOGIE
6.2.3 Bespreking van enkele afzonderlijke processen................................................................................... 45
6.3 Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling........................................................................................... 46
6.3.1 Sociale ontwikkeling ............................................................................................................................ 46
6.3.2 Dynamisch-affectieve ontwikkeling ..................................................................................................... 47
Psychologie
= wetenschappelijke studie, gebaseerd op wetenschappelijk verkregen gegevens (door onderzoek)
- Objectief, systematisch en controleerbaar
= studie van gedrag (manier waarop een I zich aanpast aan zijn omgeving) à waarneembaar
= studie van mentale processen (menselijke activiteiten die inwendig plaatsvinden) à persoonlijk en
niet-waarneembaar (denken, emoties, verlangens…)
= studie van het individu (bestuderen van de mens ≠ groep)
è wetenschappelijke studie van gedrag en mentale processen van individuen
Deelgebieden: klinische P / sociale P / ontwikkelings-P / gezondheids-P
Stromingen binnen de psychologie:
- Behavioristisch: wetenschap van het zintuiglijk waarneembare (gedrag is aangeleerd en
bepaald door de omgeving; straffen en belonen)
- Cognitief: studie van mentale functies
- Humanistisch: gedrag van een persoon ≠ bepaald door ervaringen maar door subjectieve
ervaring bv vrijheid, verantwoordelijkheid
- Psychodynamisch: persoonsgerichte benadering waarbij ontwikkeling van de mens centraal
staat
- Biologisch: focus op de biologische basis van gedrag
- Systeemtheorie: interactie tss mensen (mensen in hun sociale context)
3
, PSYCHOLOGIE
1 Terreinverkenning (p11-42)
Ontwikkelingspsychologie of levenslooppsychologie = studie van het gedrag door ≠ levensfasen
Gedrag = zichtbare handelen
= wijze waarop mensen zichzelf en de wereld waarnemen, hoe ze denken, fantaseren
en welke gevoelens/verlangens ze ervaren (niet-zichtbaar)
Extra ***
De ijsberg metafoor
à helpt om gedrag te begrijpen
Bv iemand maakt iets kapot -> gevolg van frustratie / pesten -> zelf niet goed in zijn vel
To do: in gesprek gaan met leerling om iets te veranderen aan gedrag -> werken op wat lln denkt en wil
1.1 Een korte historiek
Ontstaan tweede helft 19e eeuw
1.1.1 De verre voorgeschiedenis
Voorwetenschappelijke ‘ontwikkelingspsychologie’
- Alledaagse opvattingen: wat mensen intuïtief denken bv kinderlijke fantasie, wijsheid komt
met de jaren
- Theoretische beschouwingen: denkwerk van filosofen
MAAR nog geen wetenschap: ≠ systematische observaties, ≠ samenhangende theorieën
Welke factoren sturen de ontwikkeling?
2 opvattingen: nature-nurture debat
- Nativisten (nature): we worden wat de natuur ons heeft meegegeven (alles ligt vast bij de
geboorte) = natuurlijke aanleg – Rousseau
- Empiristen (nurture): nadruk op ervaring en opvoeding = via invloeden na de geboorte –
Locke: ‘tabula rasa’: ‘een ongeschreven blad’
CAVE: uitspraken staan los van onderzoek (voorwetenschappelijk!)
Andere (!) termen:
Interactionisme = interactie tussen nature en nurture bepalen wat we worden
Zelfbepaling = de mens geeft mee richting aan zijn leven
Pedagogisch optimisme = opvoeding is belangrijk. Je kan veel invloed hebben op kinderen
4
