PMK Vroege-prehistorie
samenvatting
VUISTBIJL:
- Kerngereedschap van vuursteen uit het Vroege en Midden Paleolithicum
- Afgeplatte vorm
- Scherpe rand rondom en altijd aan twee zijden bewerkt.
- Top is spits, andere uiteinde rond.
- Functies
Slachten van dieren
Snijden van hout
-werden in de hand gehouden
-waren echter géén bijlen
-vuistbijlen = multi-tools
-Acheuléen = 1,75 MA-500.000 BP
Bi-faciale vuistbijl: aan twee zijden bewerkt
Cultuurhistorische benadering (ook wel: traditionele archeologie): Cultuur beschouwen we
als ontwikkeling in de geschiedenis.
Systeemtheorie en ecologische benadering: NEW ARCHAEOLOGY
Ecologische benadering: menselijk gedrag afhankelijk van omgeving
Systeemtheorie: menselijk gedrag bevindt zich in een systeem van omgevingsfactoren
Post-processuele archeologie (1990-2000): Gender Archaeology
Studie van het verleden richt zich vaak op mannen, rol vrouwen ook belangrijk.
Maker van voorwerp is ook de gebruiker ervan. Maar is dit waar?
VROEG PALEO
- Het paleolithicum komt overeen met het Pleistoceen (geologisch tijdvak)
- Gekenmerkt door ‘ijstijden’ (glacialen, interglacialen)
- Van 2,5 MA BP tot 8.800 v. Chr.:
- Jagen, vissen en verzamelen Vroeg- of oud-paleolithicum Tot 300.000 BP
Midden-paleolithicum 300.000 tot 35.000 BP
Laat- of jong-paleolithicum 35.000 BP tot 8.800 v. Chr.
- Vroeg- of oud-paleolithicum tot 300.000 BP
- Midden-paleolithicum 300.000 tot 35.000 BP (les 3)
- Laat- of jong-paleolithicum 35.000 BP tot 8.800 v. Chr. (les 4)
,Hominiden = pre-moderne mensachtigen die nog niet volledig ontwikkeld zijn er niet alle
mensachtige trekjes hebben.
- Kwamen uit Afrika (1.8 miljoen jaar geleden gingen ze naar Europa/Azië)
- Ontstaan vanuit aapachtigen
- Homo Erectus en Homo Egaster waren de soorten die vertrokken.
- Eenmaal gevestigd ontstond de Homo Neanderthalensis
OUT OF AFRICA
OoA1: 1,8 miljoen jaar geleden (Homo Erectus/Ergaster)
OoA2: 1 miljoen jaar geleden (Homo Erectus) > Europa
OoA3: 200.000-50.000 jaar geleden (Homo Sapiens: “de Wijze Mens” = de moderne mens) >
Europa
In OoA3 zal de moderne mens in aanraking zijn gekomen met de Neanderthalers en “hun
plek hebben ingenomen”.
Waarom OOA?
- Apen leven in bosrijke omgeving
- Ongeveer 3,2 miljoen jaar geleden naar savanne (op 2 benen).
- Dieet van zaden/vruchten naar vlees
- Over op vuurstenen werktuigen (groei intelligentie)
- Mobiele groepen ontdekken een wereld buiten savanne (op zoek naar eten?)
- Komen uit in de koudere streken van Europa en Azië
- Nieuwe omgeving leidt tot ontwikkeling van nieuwe subtypen van mensachtigen,
nieuwe voedselstrategieën en nieuwe technologieën.
Aapachtigen
Australopithecus Afarensis: Lucy
- Oost Afrika
- 4,3-2 MA BP
- Voorlopers Homo
- Klimmen en rechtop lopen
- Tanzania
Homo Erectus
- loopt rechtop
- grote lichaamslengte, 150–170 cm
- 2 miljoen - 30.000 jaar geleden
- eerste ‘Out of Africa’
- Vuurmaker? (vanaf 400.000 BP?)
Vroege hominiden: in Europa – Homo Heidelbergensis
-‘Out of Africa’ 2
- Speer of lans
- 800.000-300.000 BP
- kenmerken van zowel H. Erectus – H. Neanderthalensis en H. Sapiens
-voorouder van Homo Neanderthalensis (en Homo Sapiens?)
, MIDDEN PALEO
Homo Heidelbergensis: ontstaan uit Homo Erectus (“pre-neanderthaler”)
- 500.000-200.000 BP (Siberie-Spanje)
- Vindplaats: Gran Dolina, in Atapuerca (Spanje)
Resten van 30 individuen
- breder en robuuster dan de moderne mens
- Aanwijzingen voor kannibalisme?
- Grote wenkbrauwbogen, donkere huidskleur (DNA)
- Jacht met speren op grote beesten
Homo Neanderthalensis (Neanderthaler): ontstaan uit H. Heidelbergensis
- 200.000-30.000 BP
- Aangepast aan de kou (zware en robuuste botten)
- Grote neus, laag voorhoofd (maar meer herseninhoud dan moderne mens!), grote
wenkbrauwen, grotere tanden en bredere kaak
- Leefgebied: Europa (ca. 70.000 omstreeks 40.000 BP)
- Niet voorouder van moderne mens, maar een uitgestorven zijtak van Homo Erectus
(ontwikkeld uit de Homo Heidelbergensis)
- Is aangepast aan de barre omstandigheden: sterk, compact, gedrongen
- Genetisch 99,8% hetzelfde als moderne mens
- Genetisch beschikt elk modern mens buiten Afrika genetisch materiaal van
Neanderthalers (aanwijzing voor vermenging?)
- Neanderthalers uit beeld tussen 50.000 (Azië) en 35.000 BP (Europa)
- Eerste ontdekking: Luik 1829 (skelet met “idiotenschedel”)
- Bekend door vondst in het Neanderthal (Dld) in 1856: schedeldak + veel
skeletelementen – veel onduidelijkheid: primitieve mens of moderne mens met
afwijkingen?
- Nu: ca. 400 (delen van) skeletten bekend. Groot verspreidingsgebied.
- Belangrijke vindplaats: Krapina (Kroatië)
Krapina: 800 skeletresten van grote groep Neanderthalers (ca 130.000 BP)
- Botten waren gebroken en beenmerg verwijderd. Ook: snijsporen met vuurstenen
werktuigen (ontvlezing): kannibalisme? > ook in Frankrijk (Moula-Guercy-grot) –
schedel opengebroken voor hersenen.
- Kan ook duiden op grafritueel!
- Ook aanwijzingen voor verwondingen die geheeld zijn
- Verwondingen lijken op rodeo-rijders: fysiek contact met grote dieren – bespringen
van prooi en steken op korte afstand?
- Homo (Sapiens) Neanderthalensis
- -herseninhoud groter dan moderne mens
- -tongbeen duidt op spraakvermogen
- Technologie: levalloistechniek
samenvatting
VUISTBIJL:
- Kerngereedschap van vuursteen uit het Vroege en Midden Paleolithicum
- Afgeplatte vorm
- Scherpe rand rondom en altijd aan twee zijden bewerkt.
- Top is spits, andere uiteinde rond.
- Functies
Slachten van dieren
Snijden van hout
-werden in de hand gehouden
-waren echter géén bijlen
-vuistbijlen = multi-tools
-Acheuléen = 1,75 MA-500.000 BP
Bi-faciale vuistbijl: aan twee zijden bewerkt
Cultuurhistorische benadering (ook wel: traditionele archeologie): Cultuur beschouwen we
als ontwikkeling in de geschiedenis.
Systeemtheorie en ecologische benadering: NEW ARCHAEOLOGY
Ecologische benadering: menselijk gedrag afhankelijk van omgeving
Systeemtheorie: menselijk gedrag bevindt zich in een systeem van omgevingsfactoren
Post-processuele archeologie (1990-2000): Gender Archaeology
Studie van het verleden richt zich vaak op mannen, rol vrouwen ook belangrijk.
Maker van voorwerp is ook de gebruiker ervan. Maar is dit waar?
VROEG PALEO
- Het paleolithicum komt overeen met het Pleistoceen (geologisch tijdvak)
- Gekenmerkt door ‘ijstijden’ (glacialen, interglacialen)
- Van 2,5 MA BP tot 8.800 v. Chr.:
- Jagen, vissen en verzamelen Vroeg- of oud-paleolithicum Tot 300.000 BP
Midden-paleolithicum 300.000 tot 35.000 BP
Laat- of jong-paleolithicum 35.000 BP tot 8.800 v. Chr.
- Vroeg- of oud-paleolithicum tot 300.000 BP
- Midden-paleolithicum 300.000 tot 35.000 BP (les 3)
- Laat- of jong-paleolithicum 35.000 BP tot 8.800 v. Chr. (les 4)
,Hominiden = pre-moderne mensachtigen die nog niet volledig ontwikkeld zijn er niet alle
mensachtige trekjes hebben.
- Kwamen uit Afrika (1.8 miljoen jaar geleden gingen ze naar Europa/Azië)
- Ontstaan vanuit aapachtigen
- Homo Erectus en Homo Egaster waren de soorten die vertrokken.
- Eenmaal gevestigd ontstond de Homo Neanderthalensis
OUT OF AFRICA
OoA1: 1,8 miljoen jaar geleden (Homo Erectus/Ergaster)
OoA2: 1 miljoen jaar geleden (Homo Erectus) > Europa
OoA3: 200.000-50.000 jaar geleden (Homo Sapiens: “de Wijze Mens” = de moderne mens) >
Europa
In OoA3 zal de moderne mens in aanraking zijn gekomen met de Neanderthalers en “hun
plek hebben ingenomen”.
Waarom OOA?
- Apen leven in bosrijke omgeving
- Ongeveer 3,2 miljoen jaar geleden naar savanne (op 2 benen).
- Dieet van zaden/vruchten naar vlees
- Over op vuurstenen werktuigen (groei intelligentie)
- Mobiele groepen ontdekken een wereld buiten savanne (op zoek naar eten?)
- Komen uit in de koudere streken van Europa en Azië
- Nieuwe omgeving leidt tot ontwikkeling van nieuwe subtypen van mensachtigen,
nieuwe voedselstrategieën en nieuwe technologieën.
Aapachtigen
Australopithecus Afarensis: Lucy
- Oost Afrika
- 4,3-2 MA BP
- Voorlopers Homo
- Klimmen en rechtop lopen
- Tanzania
Homo Erectus
- loopt rechtop
- grote lichaamslengte, 150–170 cm
- 2 miljoen - 30.000 jaar geleden
- eerste ‘Out of Africa’
- Vuurmaker? (vanaf 400.000 BP?)
Vroege hominiden: in Europa – Homo Heidelbergensis
-‘Out of Africa’ 2
- Speer of lans
- 800.000-300.000 BP
- kenmerken van zowel H. Erectus – H. Neanderthalensis en H. Sapiens
-voorouder van Homo Neanderthalensis (en Homo Sapiens?)
, MIDDEN PALEO
Homo Heidelbergensis: ontstaan uit Homo Erectus (“pre-neanderthaler”)
- 500.000-200.000 BP (Siberie-Spanje)
- Vindplaats: Gran Dolina, in Atapuerca (Spanje)
Resten van 30 individuen
- breder en robuuster dan de moderne mens
- Aanwijzingen voor kannibalisme?
- Grote wenkbrauwbogen, donkere huidskleur (DNA)
- Jacht met speren op grote beesten
Homo Neanderthalensis (Neanderthaler): ontstaan uit H. Heidelbergensis
- 200.000-30.000 BP
- Aangepast aan de kou (zware en robuuste botten)
- Grote neus, laag voorhoofd (maar meer herseninhoud dan moderne mens!), grote
wenkbrauwen, grotere tanden en bredere kaak
- Leefgebied: Europa (ca. 70.000 omstreeks 40.000 BP)
- Niet voorouder van moderne mens, maar een uitgestorven zijtak van Homo Erectus
(ontwikkeld uit de Homo Heidelbergensis)
- Is aangepast aan de barre omstandigheden: sterk, compact, gedrongen
- Genetisch 99,8% hetzelfde als moderne mens
- Genetisch beschikt elk modern mens buiten Afrika genetisch materiaal van
Neanderthalers (aanwijzing voor vermenging?)
- Neanderthalers uit beeld tussen 50.000 (Azië) en 35.000 BP (Europa)
- Eerste ontdekking: Luik 1829 (skelet met “idiotenschedel”)
- Bekend door vondst in het Neanderthal (Dld) in 1856: schedeldak + veel
skeletelementen – veel onduidelijkheid: primitieve mens of moderne mens met
afwijkingen?
- Nu: ca. 400 (delen van) skeletten bekend. Groot verspreidingsgebied.
- Belangrijke vindplaats: Krapina (Kroatië)
Krapina: 800 skeletresten van grote groep Neanderthalers (ca 130.000 BP)
- Botten waren gebroken en beenmerg verwijderd. Ook: snijsporen met vuurstenen
werktuigen (ontvlezing): kannibalisme? > ook in Frankrijk (Moula-Guercy-grot) –
schedel opengebroken voor hersenen.
- Kan ook duiden op grafritueel!
- Ook aanwijzingen voor verwondingen die geheeld zijn
- Verwondingen lijken op rodeo-rijders: fysiek contact met grote dieren – bespringen
van prooi en steken op korte afstand?
- Homo (Sapiens) Neanderthalensis
- -herseninhoud groter dan moderne mens
- -tongbeen duidt op spraakvermogen
- Technologie: levalloistechniek
