Inleiding in de Archeologie
Samenvatting
Les 1
Wat is archeologie?
Definitie: oudheidkunde. Bestuderen en reconstrueren van het verleden a.d.h.v. sporen en
vondsten die zijn nagelaten.
In situ = op de plek
Ex situ = opgraven
Kernbegrippen uit de archeologie:
- Woonstalhuizen = combinatie Woonhuis & stal = mens/dier onder één dak. Indeling:
Eenschepig/tweeschepig (eenbeukig/tweebeukig). Vaak lastig mens en diergedeelte
te onderscheiden.
Eenbeukig, zonder middenstijlen.
- Archeologisch Erf: Hoofdgebouw met bijgebouwen.
- Nederzetting: Een erf of groep erven. Zit geen minimumaantal huizen aan.
- Microregio: waar wonen de mensen, waar zijn de begraven, waar zijn de wegen etc.
Onderlinge samenhang is van belang voor reconstructie.
- Vindplaats of site: plek waar je de grond ingaat en iets vindt. Letterlijk betekent site
een ‘plek’. Kan ook een schip zijn etc.
- Object: voorwerp, artefact of vondst.
Indeling: organisch – anorganisch
Plantaardig/dierlijk – kunstmatig
Geheel aan overblijfselen noemen we materiële cultuur.
Met organisch ga je anders om dan met anorganische vondsten. Organisch: hout,
bot, textiel. Anorganisch is hard gebakken of kan niet stuk. Potjes, glas etc.
Wie zijn de actoren?
- Overheden
- Universiteiten
- Bedrijfsleven
- Overige instanties
Overheden:
RCE Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. ROB Rijksdienst voor het Oudheidkundig
Bodemonderzoek. RACM Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en
Monumenten. Samen met: RDMZ Rijksdienst voor de Monumenten Zorg.
Taak: politiek, beleid, regelgeving, handhaving. GEEN uitvoering veldwerk, soms
advies, soms onderzoek. Gaven vroeger een opgravingsvergunning af namens de
minister. Alle dingen op de achtergrond die wettelijk van belang zijn om een taak uit
te voeren. Baas over archeologische monumenten.
Provincies: beleidsmakers, depothouders en nb. Regioarcheologen.
Taak: idem als Rijk, maar dan op provinciaal niveau. Depothouder (!): eigenaar en
beheerder van de data bij archeologisch onderzoek.
1
, Gemeenten.
Taak: decentralisatie: uitvoerder!!! Wet en beleid; AMZ op gemeentelijk niveau.
Meestal bevoegd gezag = wetshandhaver.
Grote gemeenten hebben eigen archeologische dienst. Gaan dus minder de markt
op, tenzij groot project.
Middelgrote/kleine gemeenten: één poppetje die alles regelt, soms geen
archeologisch verstand. Huren vaak adviesbureau in.
Universiteiten: Universiteit Leiden (bedrijf Archol), Rijksuniversiteit Groningen (ooit
bedrijf ARC = failliet), Katholieke Universiteit Nijmegen (bedrijf Auxilia = failliet).
Vrije Universiteit Amsterdam, Universiteit van Amsterdam. Nu: samen in ACASA
(amsterdam centre for anient studies and archaeology.)
Saxion: enige HBO-instelling(!) Aparte positie werkveld, veel praktijkgericht.
Aansluiting BA-MA mogelijk via doorstroom-minor of Master Applied (Leiden).
Les 2
1992: Europese cultuurministers tekenden op Malta het Verdrag van Valletta
BEHOUD: Bescherming van het archeologische erfgoed (behoud in situ)
INPASSING: in ruimtelijke ordening (behoud in situ)
VOORLICHTING: verantwoording publiek/maatschappij
FINANCIEN: De ‘verstoorder’ betaalt
Hoe werkt dat dan in de praktijk?
- Ruimtelijke plannen? Vergunning nodig? Gemeente geeft die af.
- Volgens beleid: ook archeologievergunning nodig... dat betekent: onderzoeken of er
iets archeologisch waardevol zou kunnen zitten.
- AMZ-cyclus in werking
- Na elke stap een afweging: gaat het onderzoek door of niet
(Selectiebesluit) en dan eventueel maatregelen nemen.
- DOEL: Niet onnodig op kosten jagen!
- DOEL: Maar ook …geen waardevolle archeologie verloren laten gaan!
Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW)
= kans op het aantreffen van archeologische resten
= combinatie kennis van landschap, bodem en menselijk handelen en activiteiten
Archeologische Monumentenkaart (AMK) overzicht van belangrijke terreinen in Nederland
met vastgestelde waarden!
En verder...
• ARCHIS !!!
• Literatuur over “de plek” (of vergelijkbare plekken)
• archeologieinnederland.nl/bronnen-en-kaarten,
Stap2: Inventariserend Veldonderzoek overig (IVO-o)
Toetsing bureauonderzoek; klopt de verwachting?
2
Samenvatting
Les 1
Wat is archeologie?
Definitie: oudheidkunde. Bestuderen en reconstrueren van het verleden a.d.h.v. sporen en
vondsten die zijn nagelaten.
In situ = op de plek
Ex situ = opgraven
Kernbegrippen uit de archeologie:
- Woonstalhuizen = combinatie Woonhuis & stal = mens/dier onder één dak. Indeling:
Eenschepig/tweeschepig (eenbeukig/tweebeukig). Vaak lastig mens en diergedeelte
te onderscheiden.
Eenbeukig, zonder middenstijlen.
- Archeologisch Erf: Hoofdgebouw met bijgebouwen.
- Nederzetting: Een erf of groep erven. Zit geen minimumaantal huizen aan.
- Microregio: waar wonen de mensen, waar zijn de begraven, waar zijn de wegen etc.
Onderlinge samenhang is van belang voor reconstructie.
- Vindplaats of site: plek waar je de grond ingaat en iets vindt. Letterlijk betekent site
een ‘plek’. Kan ook een schip zijn etc.
- Object: voorwerp, artefact of vondst.
Indeling: organisch – anorganisch
Plantaardig/dierlijk – kunstmatig
Geheel aan overblijfselen noemen we materiële cultuur.
Met organisch ga je anders om dan met anorganische vondsten. Organisch: hout,
bot, textiel. Anorganisch is hard gebakken of kan niet stuk. Potjes, glas etc.
Wie zijn de actoren?
- Overheden
- Universiteiten
- Bedrijfsleven
- Overige instanties
Overheden:
RCE Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. ROB Rijksdienst voor het Oudheidkundig
Bodemonderzoek. RACM Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en
Monumenten. Samen met: RDMZ Rijksdienst voor de Monumenten Zorg.
Taak: politiek, beleid, regelgeving, handhaving. GEEN uitvoering veldwerk, soms
advies, soms onderzoek. Gaven vroeger een opgravingsvergunning af namens de
minister. Alle dingen op de achtergrond die wettelijk van belang zijn om een taak uit
te voeren. Baas over archeologische monumenten.
Provincies: beleidsmakers, depothouders en nb. Regioarcheologen.
Taak: idem als Rijk, maar dan op provinciaal niveau. Depothouder (!): eigenaar en
beheerder van de data bij archeologisch onderzoek.
1
, Gemeenten.
Taak: decentralisatie: uitvoerder!!! Wet en beleid; AMZ op gemeentelijk niveau.
Meestal bevoegd gezag = wetshandhaver.
Grote gemeenten hebben eigen archeologische dienst. Gaan dus minder de markt
op, tenzij groot project.
Middelgrote/kleine gemeenten: één poppetje die alles regelt, soms geen
archeologisch verstand. Huren vaak adviesbureau in.
Universiteiten: Universiteit Leiden (bedrijf Archol), Rijksuniversiteit Groningen (ooit
bedrijf ARC = failliet), Katholieke Universiteit Nijmegen (bedrijf Auxilia = failliet).
Vrije Universiteit Amsterdam, Universiteit van Amsterdam. Nu: samen in ACASA
(amsterdam centre for anient studies and archaeology.)
Saxion: enige HBO-instelling(!) Aparte positie werkveld, veel praktijkgericht.
Aansluiting BA-MA mogelijk via doorstroom-minor of Master Applied (Leiden).
Les 2
1992: Europese cultuurministers tekenden op Malta het Verdrag van Valletta
BEHOUD: Bescherming van het archeologische erfgoed (behoud in situ)
INPASSING: in ruimtelijke ordening (behoud in situ)
VOORLICHTING: verantwoording publiek/maatschappij
FINANCIEN: De ‘verstoorder’ betaalt
Hoe werkt dat dan in de praktijk?
- Ruimtelijke plannen? Vergunning nodig? Gemeente geeft die af.
- Volgens beleid: ook archeologievergunning nodig... dat betekent: onderzoeken of er
iets archeologisch waardevol zou kunnen zitten.
- AMZ-cyclus in werking
- Na elke stap een afweging: gaat het onderzoek door of niet
(Selectiebesluit) en dan eventueel maatregelen nemen.
- DOEL: Niet onnodig op kosten jagen!
- DOEL: Maar ook …geen waardevolle archeologie verloren laten gaan!
Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW)
= kans op het aantreffen van archeologische resten
= combinatie kennis van landschap, bodem en menselijk handelen en activiteiten
Archeologische Monumentenkaart (AMK) overzicht van belangrijke terreinen in Nederland
met vastgestelde waarden!
En verder...
• ARCHIS !!!
• Literatuur over “de plek” (of vergelijkbare plekken)
• archeologieinnederland.nl/bronnen-en-kaarten,
Stap2: Inventariserend Veldonderzoek overig (IVO-o)
Toetsing bureauonderzoek; klopt de verwachting?
2
