Sociale psychologie
H1 + H2 + H4 + H5 + H10 + H11 + H12 + H14 + H15 + H16
Hoofdstuk1: Inleiding
De mens = fundamenteel een sociaal wezen
Sociale psychologie = de wetenschappelijke studie naar de wijze waarop gedachten, gevoelens,
motivaties en gedragingen van mensen beïnvloed worden door de aanwezigheid van anderen en hoe
we zelf invloed hebben op over hoe andere personen denken, voelen en zich gedragen.
Aandacht voor cognitieve (= denkprocessen), affectieve (= emoties) en motivationele (=
drijfveren) processen.
Bv onderzoek naar vooroordelen (= negatieve gevoelens tegenover andere personen gebaseerd op
hun lidmaatschap van bepaalde sociale groepen).
Experiment = een vorm van onderzoek waarbij de onderzoeker controle heeft over de gebeurtenissen
en de deelnemers volkomen toevallig aan condities worden toegewezen
Sociale psychologie: definitie en verwante disciplines
De kracht van de situatie: een voorbeeld van een sociaalpsychologische studie
Het Stanford Prison Experiment door P. Zimbardo.
= een slechte omgeving zet mensen aan tot het stellen van slecht gedrag. De sociale context heeft een
grote invloed op ons gedrag.
Experiment waarbij gevangenis wordt nagebootst en alle deelnemers als gevangenen worden
behandeld. Opvallend: de eerstvolgende dagen begonnen ‘bewakers’ zich steeds wreder te gedragen.
Na 36 uur: eerste afvaller omdat hij symptomen van depressie vertoonde.
Veel kritiek om ethische redenen
Sociale psychologie richt zich op het individuele, in tegenstelling tot sociologie. Via multilevel analyses
(= analyses die effecten bepalen van e verschillende hiërarchische niveaus op een uitkomstvariabele,
waarbij het individuele niveau het ondergeschikte niveau vormt en de groep, organisatie, maatschappij,
het bovengeschikte uitmaakt) worden effecten van variabelen op groepsniveau en op individueel niveau
in een enkele analyse nagegaan.
Een ‘vriend’ vd sociale psychologie = persoonlijkheidspsychologie: de studie van de structuur en de
effecten van stabiele en cross-situationele eigenschappen van individuen. Deze stelt ook modellen dei
gedrag voorspellen, op basis van gedachten, affect en motivaties.
Hebben belangstelling voor cross-situationele consistentie.
Sociaalpsychologen daarentegen: proveren te begrijpen hoe situaties invloed hebben op personen,
ondanks hun verschillende persoonlijkheden.
Klinische psychologie BV
Het effect van verschillende therapieën voor
reductie van vooroordelen bij antisociale
personen
Welke therapie helpt om pestgedrag te
reduceren?
1
Samenvatting sociale psychologie VO 2019-2020
, Persoonlijkheidspsychologie BV
Constructie van een vragenlijst om mannen met
sterke vooroordelen te identificeren
Wat zijn de kenmerken van personen die pesten
Cognitieve psychologie BV
Manipuleer blootstelling aan een lid van een
sociale categorie en registreer automatische
gedachten
Worden stimuli met betrekking tot lijden
geassocieerd met woorden gerelateerd aan
pesten?
Bestudeert mentale processen die
betrekking hebben op
informatieverwerking
Sociale psychologie BV
Manipuleer diverse soorten contact tussen
allochtonen en autochtonen en registreer het
effect van vooroordelen
Welke situaties faciliteren en reduceren
pestgedrag
Arbeids- en organisatiepsychologie Bestudeert de mens in relatie tot zijn werk en
organisatie
Het interactionisme= stroming die de nadruk legt op het feit dat er een dynamische wisselwerking is
tussen individuele verschillen en de situatie, waarbij uitingen van individuele verschillen afhankelijk zijn
van de situatie.
Onderscheid tussen sterke en zwakke situaties:
o Zwakke situaties = beïnvloeden het gedrag slechts matig -> disposities hebben een
grotere impact op het gedrag.
Bv. wachtzaal bij de dokter: er is hier geen specifieke norm om te praten of om juist te
zwijgen. Als je sociaal bent zal je eens een babbel doen, terwijl je al je introvert bent dit
niet doet. De dispositie ‘introversie’ bepaalt of er interactie komt, of niet.
o Sterke situaties geven op een meer dwingende wijze richting aan het gedrag.
Persoonlijkheid speelt maar een kleine rol.
De geschiedenis van de sociale psychologie
Griekse filosofen deden reeds uitspraken over bv de gemeenschapszin.
Gustave Le Bon (1895) Psychologie des Foules = boek die als een van de eerste het sociologisch
perspectief uitbreidt naar het individu. Hij bestudeerde massageweld en is daarom een bijdrage,
aangezien massageweld gerelateerd wordt aan psychologische principes. Hij schrijft oa dat de massa
het individu een gevoel van anonimiteit bezorgt, waardoor dit individu elk gevoel van
verantwoordelijkheid verliest.
M. Triplett: fietsers hebben de neiging sneller te fietsen in bijzijn van anderen
M. Ringelmann: enkele eerste onderzoeken die geen coherent programma vormen. Vergelijking van
groepsprestaties met individuele prestaties (touwtrekken) + In groep presteert men minder dan alleen.
2
Samenvatting sociale psychologie VO 2019-2020
,Eerste Handboeken :
Mc Dougall (1908)
Edward Ross (1908)
Floyd Allport (1924)
De jaren van bevestiging
Rond WO2: verhoogde belangstelling voor sociale psychologie.
Kurt Lewin: beschouwd als vader van de sociale psychologie. Hij formuleerde de grondbeginselen van
deze discipline:
1) Gedrag wordt bepaald door hoe we de wereld om ons heen waarnemen en interpreteren
2) Gedrag is afhankelijk van de persoon en de omgeving
a. 2 soorten gedragsdeterminanten: interne en externe
3) Sociaalpsychologische theorieën kunnen worden toegepast oor de oplossing van
maatschappelijke problemen
a. Fundamenteel onderzoek: onderzoek met het oog op een beter begrip van het
menselijk gedrag, voornamelijk door het toetsen van hypothesen die uit een theorie zijn
afgeleid. => inzicht op menselijk gedrag verruimen
b. Toegepast onderzoek: onderzoek met het oog op het verbeteren van onze kennis
over natuurlijke gebeurtenissen en het oplossen van praktische problemen. =>
gebeurtenissen beter begrijpen. Geen onderzoek zonder actie, geen actie zonder
onderzoek.
Te kennen mensen
Theodor Adorno + collega’s Publiceerden The authoritarian personality, een
invloedrijk boek over vooroordelen en
ideologische attitudes
Gordon Allport Publiceerde The nature of prejudice, een werk
dat nog altijd een bron van inspiratie is voor
onderzoek naar stereotypering, vooroordelen en
intern groepcontact
Solomon Asch Demonstreerde de behoefte van personen om
zich te conformeren aan een meerderheid, hij
bestudeerde ook hoe men zich over anderen een
beeld vormt
= conformiteit en persoonsreceptie
Leon Festinger Ontwikkelde de sociale vergelijkingstheorie, die
handelt over hoe men zichzelf leert kennen door
zich met anderen te vergelijken; ontwikkelde de
cognitieve dissonantietheorie, die de behoefte
aan consistentie tussen cognities en gedrag
bestudeert
Fritz Heider Ontwikkelde de attributietheorie, die zich
bezighoudt met hoe personen oorzaken
toeschrijven aan eigen gedrag of aan andermans
gerag, introduceerde de balanstheorie, die de
behoefte aan consistentie tussen gedachten,
gevoelens en sociale relaties bestudeert.
Carl Hovland + collega’s Voerden experimenten uit over attitudes en
3
Samenvatting sociale psychologie VO 2019-2020
, overtuigende communicatie
Harold Kelley Ontwikkelde de attributietheorie. Bestudeerde
hoe men kosten en baten van sociale relaties
bestudeert
Jaren ’60:
Vertrouwen en uitbreiding ̈Sociale psychologie wordt op steeds meer domeinen toegepast en
bestudeerd
Maar
Crisis: verschillende debatonderwerpen, centraal = ethische kritiek op laboratoriumexperimenten: ze
zouden daarnaast niet juist zijn omdat de verwachtingen van het experiment het gedrag van de
deelnemers beïnvloeden, daarnaast werd gesteld dat de theorieën de gesteld werden historisch en
cultureel beperkt waren.
Ander punt van kritiek -> sociale psychologie werd gedomineerd door mannelijke onderzoekers.
Methodologisch en inhoudelijk pluralisme
Jaren ’70: nadruk op de cognitieve aspecten van psychologie -> opkomst sociale cognitie: de studie
van het waarnemen, onthouden en interpreteren van informatie over onszelf en anderen (= de KOELE
benadering). De HETE benadering= onderzoekers richten zich op emotie en motivatie als
determinanten van cognities en gedrag.
Poging om deze benaderingen te integreren (bv., dissonantietheorie combineert aspecten van
motivatie en cognitie)
Internationale en culturele perspectieven:
opkomst van sociale psychologie in Europa + Azië. Internationaal en multicultureel onderzoek
Veel sociaalpsychologische fenomenen zijn cultureel bepaald
Sociale psychologie in de 21e eeuw
Technologische innovaties
Hersenonderzoek
Het brein in werking bestuderen via nieuwe beeldvormingstechnieken (bv FMRI). Hierdoor: ontstaan
sociale neurowetenschap: de studie van de relatie tussen neurologische en sociale processen.
Er is ook een schaduwkant aan dit verhaal -> het kost veel dus ‘traditioneel’ onderzoek wordt meestal
minder onderzocht, terwijl we eigenlijk nog dieper moeten graven in wat we al weten ipv altijd nieuwe
zaken te willen onderzoeken.
Het internet
= zorgt voor massale groei in beschikbare data (door onze enorme digitale voetafdruk)
Evolutie in de manier waarop informatie wordt verworven en hoe we communiceren.
Sociaal-culturele perspectieven
Via cross-cultureel onderzoek: studie van gelijkenissen en verschillen tussen mensen uit
verschillende culturen.
Via multicultureel onderzoek: studie van gelijkenissen en verschillen tussen mensen uit een raciale of
etnische groep binnen eenzelfde cultuur.
4
Samenvatting sociale psychologie VO 2019-2020
H1 + H2 + H4 + H5 + H10 + H11 + H12 + H14 + H15 + H16
Hoofdstuk1: Inleiding
De mens = fundamenteel een sociaal wezen
Sociale psychologie = de wetenschappelijke studie naar de wijze waarop gedachten, gevoelens,
motivaties en gedragingen van mensen beïnvloed worden door de aanwezigheid van anderen en hoe
we zelf invloed hebben op over hoe andere personen denken, voelen en zich gedragen.
Aandacht voor cognitieve (= denkprocessen), affectieve (= emoties) en motivationele (=
drijfveren) processen.
Bv onderzoek naar vooroordelen (= negatieve gevoelens tegenover andere personen gebaseerd op
hun lidmaatschap van bepaalde sociale groepen).
Experiment = een vorm van onderzoek waarbij de onderzoeker controle heeft over de gebeurtenissen
en de deelnemers volkomen toevallig aan condities worden toegewezen
Sociale psychologie: definitie en verwante disciplines
De kracht van de situatie: een voorbeeld van een sociaalpsychologische studie
Het Stanford Prison Experiment door P. Zimbardo.
= een slechte omgeving zet mensen aan tot het stellen van slecht gedrag. De sociale context heeft een
grote invloed op ons gedrag.
Experiment waarbij gevangenis wordt nagebootst en alle deelnemers als gevangenen worden
behandeld. Opvallend: de eerstvolgende dagen begonnen ‘bewakers’ zich steeds wreder te gedragen.
Na 36 uur: eerste afvaller omdat hij symptomen van depressie vertoonde.
Veel kritiek om ethische redenen
Sociale psychologie richt zich op het individuele, in tegenstelling tot sociologie. Via multilevel analyses
(= analyses die effecten bepalen van e verschillende hiërarchische niveaus op een uitkomstvariabele,
waarbij het individuele niveau het ondergeschikte niveau vormt en de groep, organisatie, maatschappij,
het bovengeschikte uitmaakt) worden effecten van variabelen op groepsniveau en op individueel niveau
in een enkele analyse nagegaan.
Een ‘vriend’ vd sociale psychologie = persoonlijkheidspsychologie: de studie van de structuur en de
effecten van stabiele en cross-situationele eigenschappen van individuen. Deze stelt ook modellen dei
gedrag voorspellen, op basis van gedachten, affect en motivaties.
Hebben belangstelling voor cross-situationele consistentie.
Sociaalpsychologen daarentegen: proveren te begrijpen hoe situaties invloed hebben op personen,
ondanks hun verschillende persoonlijkheden.
Klinische psychologie BV
Het effect van verschillende therapieën voor
reductie van vooroordelen bij antisociale
personen
Welke therapie helpt om pestgedrag te
reduceren?
1
Samenvatting sociale psychologie VO 2019-2020
, Persoonlijkheidspsychologie BV
Constructie van een vragenlijst om mannen met
sterke vooroordelen te identificeren
Wat zijn de kenmerken van personen die pesten
Cognitieve psychologie BV
Manipuleer blootstelling aan een lid van een
sociale categorie en registreer automatische
gedachten
Worden stimuli met betrekking tot lijden
geassocieerd met woorden gerelateerd aan
pesten?
Bestudeert mentale processen die
betrekking hebben op
informatieverwerking
Sociale psychologie BV
Manipuleer diverse soorten contact tussen
allochtonen en autochtonen en registreer het
effect van vooroordelen
Welke situaties faciliteren en reduceren
pestgedrag
Arbeids- en organisatiepsychologie Bestudeert de mens in relatie tot zijn werk en
organisatie
Het interactionisme= stroming die de nadruk legt op het feit dat er een dynamische wisselwerking is
tussen individuele verschillen en de situatie, waarbij uitingen van individuele verschillen afhankelijk zijn
van de situatie.
Onderscheid tussen sterke en zwakke situaties:
o Zwakke situaties = beïnvloeden het gedrag slechts matig -> disposities hebben een
grotere impact op het gedrag.
Bv. wachtzaal bij de dokter: er is hier geen specifieke norm om te praten of om juist te
zwijgen. Als je sociaal bent zal je eens een babbel doen, terwijl je al je introvert bent dit
niet doet. De dispositie ‘introversie’ bepaalt of er interactie komt, of niet.
o Sterke situaties geven op een meer dwingende wijze richting aan het gedrag.
Persoonlijkheid speelt maar een kleine rol.
De geschiedenis van de sociale psychologie
Griekse filosofen deden reeds uitspraken over bv de gemeenschapszin.
Gustave Le Bon (1895) Psychologie des Foules = boek die als een van de eerste het sociologisch
perspectief uitbreidt naar het individu. Hij bestudeerde massageweld en is daarom een bijdrage,
aangezien massageweld gerelateerd wordt aan psychologische principes. Hij schrijft oa dat de massa
het individu een gevoel van anonimiteit bezorgt, waardoor dit individu elk gevoel van
verantwoordelijkheid verliest.
M. Triplett: fietsers hebben de neiging sneller te fietsen in bijzijn van anderen
M. Ringelmann: enkele eerste onderzoeken die geen coherent programma vormen. Vergelijking van
groepsprestaties met individuele prestaties (touwtrekken) + In groep presteert men minder dan alleen.
2
Samenvatting sociale psychologie VO 2019-2020
,Eerste Handboeken :
Mc Dougall (1908)
Edward Ross (1908)
Floyd Allport (1924)
De jaren van bevestiging
Rond WO2: verhoogde belangstelling voor sociale psychologie.
Kurt Lewin: beschouwd als vader van de sociale psychologie. Hij formuleerde de grondbeginselen van
deze discipline:
1) Gedrag wordt bepaald door hoe we de wereld om ons heen waarnemen en interpreteren
2) Gedrag is afhankelijk van de persoon en de omgeving
a. 2 soorten gedragsdeterminanten: interne en externe
3) Sociaalpsychologische theorieën kunnen worden toegepast oor de oplossing van
maatschappelijke problemen
a. Fundamenteel onderzoek: onderzoek met het oog op een beter begrip van het
menselijk gedrag, voornamelijk door het toetsen van hypothesen die uit een theorie zijn
afgeleid. => inzicht op menselijk gedrag verruimen
b. Toegepast onderzoek: onderzoek met het oog op het verbeteren van onze kennis
over natuurlijke gebeurtenissen en het oplossen van praktische problemen. =>
gebeurtenissen beter begrijpen. Geen onderzoek zonder actie, geen actie zonder
onderzoek.
Te kennen mensen
Theodor Adorno + collega’s Publiceerden The authoritarian personality, een
invloedrijk boek over vooroordelen en
ideologische attitudes
Gordon Allport Publiceerde The nature of prejudice, een werk
dat nog altijd een bron van inspiratie is voor
onderzoek naar stereotypering, vooroordelen en
intern groepcontact
Solomon Asch Demonstreerde de behoefte van personen om
zich te conformeren aan een meerderheid, hij
bestudeerde ook hoe men zich over anderen een
beeld vormt
= conformiteit en persoonsreceptie
Leon Festinger Ontwikkelde de sociale vergelijkingstheorie, die
handelt over hoe men zichzelf leert kennen door
zich met anderen te vergelijken; ontwikkelde de
cognitieve dissonantietheorie, die de behoefte
aan consistentie tussen cognities en gedrag
bestudeert
Fritz Heider Ontwikkelde de attributietheorie, die zich
bezighoudt met hoe personen oorzaken
toeschrijven aan eigen gedrag of aan andermans
gerag, introduceerde de balanstheorie, die de
behoefte aan consistentie tussen gedachten,
gevoelens en sociale relaties bestudeert.
Carl Hovland + collega’s Voerden experimenten uit over attitudes en
3
Samenvatting sociale psychologie VO 2019-2020
, overtuigende communicatie
Harold Kelley Ontwikkelde de attributietheorie. Bestudeerde
hoe men kosten en baten van sociale relaties
bestudeert
Jaren ’60:
Vertrouwen en uitbreiding ̈Sociale psychologie wordt op steeds meer domeinen toegepast en
bestudeerd
Maar
Crisis: verschillende debatonderwerpen, centraal = ethische kritiek op laboratoriumexperimenten: ze
zouden daarnaast niet juist zijn omdat de verwachtingen van het experiment het gedrag van de
deelnemers beïnvloeden, daarnaast werd gesteld dat de theorieën de gesteld werden historisch en
cultureel beperkt waren.
Ander punt van kritiek -> sociale psychologie werd gedomineerd door mannelijke onderzoekers.
Methodologisch en inhoudelijk pluralisme
Jaren ’70: nadruk op de cognitieve aspecten van psychologie -> opkomst sociale cognitie: de studie
van het waarnemen, onthouden en interpreteren van informatie over onszelf en anderen (= de KOELE
benadering). De HETE benadering= onderzoekers richten zich op emotie en motivatie als
determinanten van cognities en gedrag.
Poging om deze benaderingen te integreren (bv., dissonantietheorie combineert aspecten van
motivatie en cognitie)
Internationale en culturele perspectieven:
opkomst van sociale psychologie in Europa + Azië. Internationaal en multicultureel onderzoek
Veel sociaalpsychologische fenomenen zijn cultureel bepaald
Sociale psychologie in de 21e eeuw
Technologische innovaties
Hersenonderzoek
Het brein in werking bestuderen via nieuwe beeldvormingstechnieken (bv FMRI). Hierdoor: ontstaan
sociale neurowetenschap: de studie van de relatie tussen neurologische en sociale processen.
Er is ook een schaduwkant aan dit verhaal -> het kost veel dus ‘traditioneel’ onderzoek wordt meestal
minder onderzocht, terwijl we eigenlijk nog dieper moeten graven in wat we al weten ipv altijd nieuwe
zaken te willen onderzoeken.
Het internet
= zorgt voor massale groei in beschikbare data (door onze enorme digitale voetafdruk)
Evolutie in de manier waarop informatie wordt verworven en hoe we communiceren.
Sociaal-culturele perspectieven
Via cross-cultureel onderzoek: studie van gelijkenissen en verschillen tussen mensen uit
verschillende culturen.
Via multicultureel onderzoek: studie van gelijkenissen en verschillen tussen mensen uit een raciale of
etnische groep binnen eenzelfde cultuur.
4
Samenvatting sociale psychologie VO 2019-2020
