Geschiedenis van de Nieuwste Tijd
1. inleiding
1. ‘Moderniteit’
1.1. Definities
• Wikipedia: “Verwijzing naar het feit dat iets recent of nieuw is.”
→ + andere definities, vb. “tot de nieuwe tijd behorend”, “Het tegenovergestelde van
klassiek”, “passend bij of geneigd tot de nieuwste opvattingen”,…
Vage, weinigzeggende definities
Doorgaans een positieve connotatie, gezien als iets inherent positiefs → maar klopt dat?
• History of the Modern World
→ “The term modern ... refers to the historical evolution of societies and cultures that may
be said to have had the greatest influence in shaping the modern world”
→ Cirkelredenering: “moderniteit schept de moderne wereld”
• Gerard1
“Moderniteit impliceert verandering op politiek vlak …, op sociaal-economisch vlak … en op
cultureel vlak (culturele homogenisering als resultaat van een nationaal onderwijsnet en
pers…, de identiteit steunt niet meer op de loyauteit tegenover de vorst of een leidende elite
maar op de door de volksgemeenschap gedragen waarden)”
→ “Moderniteit impliceert verandering … maar tegelijk ook homogenisering”
o Verandering, maar tegelijkertijd homogenisering (= uniformisering, gelijk maken)
o = belangrijk kenmerk van de moderniteit
→ Referentie naar ‘het volk’ WANT politieke macht ligt bij het volk dat een gedeelde waarde
heeft (= gerelateerd aan culturele homogenisering)
→ DUS: moderniteit volgens Gerard
o Gecentraliseerde staat (geen verdeelde macht maar nationale, gecentraliseerde
macht, = homogenisering)
o Industriële samenleving = economische verandering
o Homogene cultuur met gedeelde waarden
o Volkssoevereiniteit
→ Deze 4 concepten vormen de definitie van de moderniteit
o +/- = moderniseringstheorie (proces van modernisering, hoe wordt een land/volk/
modern)
• Mandarins of the Future – Gilman
“modernity as social leveling to minimize class distinctions; state-guided industrialism; an
exaltation of rationalism, science and expertise as the guide for democratic institutions; and
convergence on a consensual model of social organization based on progressive taxation and
state provision of social benefits”
1
voorzitter commissie Vlaamse canon, bekende historicus
1
, → Rede > God (verstand ipv religie)
→ Ongelijkheid in samenleving zou moeten weggewerkt worden
1.2. Moderniteit = Verlichtingsproject?
• Moderniteit = gebaseerd op rede, gelijkheid, democratie
• = Zelfde kenmerken als Verlichting: Vrijheid, Vooruitgang (socio-economisch niveau),
Democratie; Gelijkheid, Rede
→ Al deze zaken zouden tot vrede leiden
→ DUS het lijkt op het Verlichtingsproject
• Moderniteit: positieve kenmerken/gevolgen
→ Kennis:
o Werd toegepast op de industrie en landbouw: nieuwe technieken, machines
o Kennis >>>> God: de MENS maakt de machines
→ Wetenschap:
o Nieuwe instrumenten
o Hogere levensverwachting (chemie, medicalisering)
→ (Democratisering van het) onderwijs:
o Schoolplicht
o Kinderarbeid is geen normaal gegeven meer
→ Parken:
o Voornamelijk aangelegd in 19e eeuw
o Naar aanleiding van epidemieën
➢ vb. cholera: autoriteiten zagen de nadelen van mensen die samenkwamen in
kleine ruimtes
o Naar aanleiding van slechte luchtkwaliteit
➢ België = 1 van de eerste industriële landen in het continent
➢ Parken en bomen zijn bevorderlijk voor de luchtkwaliteit
o + straatverlichting die zorgde voor veiligheid
→ Vrouwen in de geneeskunde
o Als dokters, verpleegkundigen
o Vooruitgang van de algemene volksgezondheid
→ Ontspanning
o Mensen hadden meer tijd en geld om te spenderen aan ontspannende activiteiten
o Ook investering van de staat: werd gezien als disciplinering
→ Emancipatie
o Verandering in klederdracht
o Op de foto: vrouw met ontblote armen = bewijs
van emancipatie
➢ Is geen evidentie (aantal decennia ervoor zou
het niet mogen): toont dus dat er meer
gelijkheid komt tussen mannen en vrouwen
2
,• Maar ook: negatieve kenmerken/gevolgen (van de – oorspronkelijk positieve – gevolgen van de
moderniteit)
→ Guillotine
o Het symbool van de Franse Revolutie
o Bedenker: Joseph Ignace Guillotin
➢ Hij was tegen de doodstraf, maar wist dat dat niet zomaar afgeschaft zou
worden, daarom: meer menselijk (sneller) maken
o Gezien als symbool van modernisering, vernieuwing
➢ MAAR het gevolg: massaal leed
Bewijs dat de moderniteit veel tegenstrijdigheden met zich meebracht!!
o Laatst publiekelijk gebruikt in de jaren 1930, nog achter gesloten deuren tot jaren
1970
→ Industrialisering, MAAR gevolg: klimaatvervuiling
→ Globalisering, MAAR gevolg: kolonialisme
→ Wetenschap:
o Atoombommen
o Door dictators van extreme partijen gebruikt voor gruwelijke straffen en menselijk
leed
→ Ontspanning, MAAR gevolg: Natuur wordt vernietigd door massatoerisme
1.3. Complexe definitie
• Moderniteit is dus niet alleen maar positief: er zijn positieve maar ook negatieve dingen
• inherente tegenstellingen (dingen die zowel positieve als negatieve kenmerken hebben)
• Verschillende vormen:
→ Westerse moderniteit
→ Maar ook vb. ontwikkeling van moderniteit in Japan
• Moderniteit leidde niet altijd tot vrijheid, vooruitgang, democratie, gelijkheid en (v)rede
→ Veel mensen verzetten zich tegen de uniformiseringsvormen
→ Nieuwste tijd heeft de gruwelijkste oorlogen gekend in de geschiedenis
1.4. Bruikbare term?
• Moderniseringstheorie:
→ = Het ideaal van westerse denkers, gelijkaardig aan verlichtingsdenkers
→ MAAR ≠ realiteit
→ niet (altijd) ‘exaltation of rationalism’ (= rationaliteit en redelijkheid centraal)
• Term ‘moderniteit’ staat wel voor:
→ Verandering: een breuk met het ancien régime + snelle verandering
o Rond de 17e-18e eeuw afstand van het Ancien Régime
o Snelle revolutie (beïnvloed door Franse en Amerikaanse Revolutie)
→ DUS: nuttige term MAAR kritisch gebruiken en goed weten wat het betekent (niet enkel
positief, vooruitgang, niet altijd/ enkel geleid tot vrede/vrijheid…)
3
, 2. Kenmerken moderne wereld (1600)
• ‘Great domestication’/ sedentarisme
→ Term uit Birth of the Modern World – Christopher Bailey
→ wanneer begint de moderne wereld? => rond 1600
o omdat mensen zich vanaf dan gaan settelen
o daarvoor: mensen nog niet volledig sedentair, steeds in beweging op zoek naar
betere werk- en levensomstandigheden
• Industrious revolutions (MEER dan alleen industriële revolutie)
→ Verhoogde productiviteit (zowel in landbouw ALS in nijverheid) dus niet enkel industrie
→ Vraag exotische goederen
o Kolonialisme werd belangrijke factor: veel contacten tussen verschillende gebieden –
bv aardappel, suiker koffie werden basisproducten
o OOK omgekeerd: textiel was heel gegeerd in vele gebieden van de wereld
• Het moderne lichaam
→ Strakke tijdsindeling: mensen deelden de dag in volgens de tijd (a.d.h.v. klok op openbare
plaatsen, vb. dorpsplein)
o Vaste maaltijden op vaste tijdstippen (eerst twee, dan drie)
o DUS lichaam past zich hieraan aan
→ Voeding en ziektes
o Voeding: exotische goederen
o Ziektes (epidemieën): door verhoogd contact tussen verschillende volkeren
• Globale communicatie
→ De post wordt gemoderniseerd + ontwikkeling van de pers
→ Mensen staan voortdurend in contact met elkaar: ideeën kunnen zich beter en verder
verspreiden
→ Gekoppeld aan nieuwe vormen van transport
!! Globale communicatie en transport leiden tot culturele en wetenschappelijke revoluties
• Moderne denkers en wetenschappelijke ontwikkelingen op verschillende plaatsen:
→ Zera Yacob
o Rede centraal om de wereld te begrijpen (afstand van God, belang van rationalisme)
o Hatata (= onderzoek)
➢ Zoekt naar ‘de waarheid’, hoe kunnen we tot de waarheid komen
→ René Descartes
o Denker van het humanisme (16e -17e eeuw): rede, wetenschap centraal
o Kwam onafhankelijk tot gelijkaardige conclusies in ongeveer dezelfde periode als Zera
Yacob
→ A Global Enlightenment – Alexander Statman
o Hoe maken Europese denkers gebruik van Chinese ontwikkeling
Geen Europees fenomeen maar een globaal fenomeen, denkers stonden in contact met
elkaar, wisselden ideeën uit
4
1. inleiding
1. ‘Moderniteit’
1.1. Definities
• Wikipedia: “Verwijzing naar het feit dat iets recent of nieuw is.”
→ + andere definities, vb. “tot de nieuwe tijd behorend”, “Het tegenovergestelde van
klassiek”, “passend bij of geneigd tot de nieuwste opvattingen”,…
Vage, weinigzeggende definities
Doorgaans een positieve connotatie, gezien als iets inherent positiefs → maar klopt dat?
• History of the Modern World
→ “The term modern ... refers to the historical evolution of societies and cultures that may
be said to have had the greatest influence in shaping the modern world”
→ Cirkelredenering: “moderniteit schept de moderne wereld”
• Gerard1
“Moderniteit impliceert verandering op politiek vlak …, op sociaal-economisch vlak … en op
cultureel vlak (culturele homogenisering als resultaat van een nationaal onderwijsnet en
pers…, de identiteit steunt niet meer op de loyauteit tegenover de vorst of een leidende elite
maar op de door de volksgemeenschap gedragen waarden)”
→ “Moderniteit impliceert verandering … maar tegelijk ook homogenisering”
o Verandering, maar tegelijkertijd homogenisering (= uniformisering, gelijk maken)
o = belangrijk kenmerk van de moderniteit
→ Referentie naar ‘het volk’ WANT politieke macht ligt bij het volk dat een gedeelde waarde
heeft (= gerelateerd aan culturele homogenisering)
→ DUS: moderniteit volgens Gerard
o Gecentraliseerde staat (geen verdeelde macht maar nationale, gecentraliseerde
macht, = homogenisering)
o Industriële samenleving = economische verandering
o Homogene cultuur met gedeelde waarden
o Volkssoevereiniteit
→ Deze 4 concepten vormen de definitie van de moderniteit
o +/- = moderniseringstheorie (proces van modernisering, hoe wordt een land/volk/
modern)
• Mandarins of the Future – Gilman
“modernity as social leveling to minimize class distinctions; state-guided industrialism; an
exaltation of rationalism, science and expertise as the guide for democratic institutions; and
convergence on a consensual model of social organization based on progressive taxation and
state provision of social benefits”
1
voorzitter commissie Vlaamse canon, bekende historicus
1
, → Rede > God (verstand ipv religie)
→ Ongelijkheid in samenleving zou moeten weggewerkt worden
1.2. Moderniteit = Verlichtingsproject?
• Moderniteit = gebaseerd op rede, gelijkheid, democratie
• = Zelfde kenmerken als Verlichting: Vrijheid, Vooruitgang (socio-economisch niveau),
Democratie; Gelijkheid, Rede
→ Al deze zaken zouden tot vrede leiden
→ DUS het lijkt op het Verlichtingsproject
• Moderniteit: positieve kenmerken/gevolgen
→ Kennis:
o Werd toegepast op de industrie en landbouw: nieuwe technieken, machines
o Kennis >>>> God: de MENS maakt de machines
→ Wetenschap:
o Nieuwe instrumenten
o Hogere levensverwachting (chemie, medicalisering)
→ (Democratisering van het) onderwijs:
o Schoolplicht
o Kinderarbeid is geen normaal gegeven meer
→ Parken:
o Voornamelijk aangelegd in 19e eeuw
o Naar aanleiding van epidemieën
➢ vb. cholera: autoriteiten zagen de nadelen van mensen die samenkwamen in
kleine ruimtes
o Naar aanleiding van slechte luchtkwaliteit
➢ België = 1 van de eerste industriële landen in het continent
➢ Parken en bomen zijn bevorderlijk voor de luchtkwaliteit
o + straatverlichting die zorgde voor veiligheid
→ Vrouwen in de geneeskunde
o Als dokters, verpleegkundigen
o Vooruitgang van de algemene volksgezondheid
→ Ontspanning
o Mensen hadden meer tijd en geld om te spenderen aan ontspannende activiteiten
o Ook investering van de staat: werd gezien als disciplinering
→ Emancipatie
o Verandering in klederdracht
o Op de foto: vrouw met ontblote armen = bewijs
van emancipatie
➢ Is geen evidentie (aantal decennia ervoor zou
het niet mogen): toont dus dat er meer
gelijkheid komt tussen mannen en vrouwen
2
,• Maar ook: negatieve kenmerken/gevolgen (van de – oorspronkelijk positieve – gevolgen van de
moderniteit)
→ Guillotine
o Het symbool van de Franse Revolutie
o Bedenker: Joseph Ignace Guillotin
➢ Hij was tegen de doodstraf, maar wist dat dat niet zomaar afgeschaft zou
worden, daarom: meer menselijk (sneller) maken
o Gezien als symbool van modernisering, vernieuwing
➢ MAAR het gevolg: massaal leed
Bewijs dat de moderniteit veel tegenstrijdigheden met zich meebracht!!
o Laatst publiekelijk gebruikt in de jaren 1930, nog achter gesloten deuren tot jaren
1970
→ Industrialisering, MAAR gevolg: klimaatvervuiling
→ Globalisering, MAAR gevolg: kolonialisme
→ Wetenschap:
o Atoombommen
o Door dictators van extreme partijen gebruikt voor gruwelijke straffen en menselijk
leed
→ Ontspanning, MAAR gevolg: Natuur wordt vernietigd door massatoerisme
1.3. Complexe definitie
• Moderniteit is dus niet alleen maar positief: er zijn positieve maar ook negatieve dingen
• inherente tegenstellingen (dingen die zowel positieve als negatieve kenmerken hebben)
• Verschillende vormen:
→ Westerse moderniteit
→ Maar ook vb. ontwikkeling van moderniteit in Japan
• Moderniteit leidde niet altijd tot vrijheid, vooruitgang, democratie, gelijkheid en (v)rede
→ Veel mensen verzetten zich tegen de uniformiseringsvormen
→ Nieuwste tijd heeft de gruwelijkste oorlogen gekend in de geschiedenis
1.4. Bruikbare term?
• Moderniseringstheorie:
→ = Het ideaal van westerse denkers, gelijkaardig aan verlichtingsdenkers
→ MAAR ≠ realiteit
→ niet (altijd) ‘exaltation of rationalism’ (= rationaliteit en redelijkheid centraal)
• Term ‘moderniteit’ staat wel voor:
→ Verandering: een breuk met het ancien régime + snelle verandering
o Rond de 17e-18e eeuw afstand van het Ancien Régime
o Snelle revolutie (beïnvloed door Franse en Amerikaanse Revolutie)
→ DUS: nuttige term MAAR kritisch gebruiken en goed weten wat het betekent (niet enkel
positief, vooruitgang, niet altijd/ enkel geleid tot vrede/vrijheid…)
3
, 2. Kenmerken moderne wereld (1600)
• ‘Great domestication’/ sedentarisme
→ Term uit Birth of the Modern World – Christopher Bailey
→ wanneer begint de moderne wereld? => rond 1600
o omdat mensen zich vanaf dan gaan settelen
o daarvoor: mensen nog niet volledig sedentair, steeds in beweging op zoek naar
betere werk- en levensomstandigheden
• Industrious revolutions (MEER dan alleen industriële revolutie)
→ Verhoogde productiviteit (zowel in landbouw ALS in nijverheid) dus niet enkel industrie
→ Vraag exotische goederen
o Kolonialisme werd belangrijke factor: veel contacten tussen verschillende gebieden –
bv aardappel, suiker koffie werden basisproducten
o OOK omgekeerd: textiel was heel gegeerd in vele gebieden van de wereld
• Het moderne lichaam
→ Strakke tijdsindeling: mensen deelden de dag in volgens de tijd (a.d.h.v. klok op openbare
plaatsen, vb. dorpsplein)
o Vaste maaltijden op vaste tijdstippen (eerst twee, dan drie)
o DUS lichaam past zich hieraan aan
→ Voeding en ziektes
o Voeding: exotische goederen
o Ziektes (epidemieën): door verhoogd contact tussen verschillende volkeren
• Globale communicatie
→ De post wordt gemoderniseerd + ontwikkeling van de pers
→ Mensen staan voortdurend in contact met elkaar: ideeën kunnen zich beter en verder
verspreiden
→ Gekoppeld aan nieuwe vormen van transport
!! Globale communicatie en transport leiden tot culturele en wetenschappelijke revoluties
• Moderne denkers en wetenschappelijke ontwikkelingen op verschillende plaatsen:
→ Zera Yacob
o Rede centraal om de wereld te begrijpen (afstand van God, belang van rationalisme)
o Hatata (= onderzoek)
➢ Zoekt naar ‘de waarheid’, hoe kunnen we tot de waarheid komen
→ René Descartes
o Denker van het humanisme (16e -17e eeuw): rede, wetenschap centraal
o Kwam onafhankelijk tot gelijkaardige conclusies in ongeveer dezelfde periode als Zera
Yacob
→ A Global Enlightenment – Alexander Statman
o Hoe maken Europese denkers gebruik van Chinese ontwikkeling
Geen Europees fenomeen maar een globaal fenomeen, denkers stonden in contact met
elkaar, wisselden ideeën uit
4
