Leerdoelen Nieuwe Tijd
1. De student kent de dateringen van de archeologische perioden conform het ABR en kan
deze op een kritische wijze toepassen.
Nieuwe Tijd: 1500 - heden...................................................................................................................... NT
Nieuwe Tijd A: 1500 - 1650 nC................................................................................................ NTA
Nieuwe Tijd B: 1650 - 1850 nC............................................................................................... NTB
Nieuwe Tijd C: 1850 - heden .................................................................................................. NTC
1
,Leerdoelen Nieuwe Tijd
2. De student heeft een kritische houding ten opzichte van gangbare archeologische
denkbeelden betreffende de periode.
Word verwerk in andere leerdoelen
2
,Leerdoelen Nieuwe Tijd
3. De student heeft kennis van de periode in een bredere context buiten de landsgrenzen en
heeft een kritische houding ten opzichte van de gangbare archeologische en historische
denkbeelden betreffende de periode.
De 16e eeuw, het begin van de Nieuwe Tijd
1500: het begin van de Nieuwe Tijd. Kenmerkend voor de Nieuwe tijd:
- Groote machtsblokken
- De beweging van de ‘macht’ van het zuiden (middellandse zee) naar het noorden (Noordzee).
- Noordzeecultuur, op het gebied van handel, macht, etc.
Rond deze periode vormt zich een drieluik, bestaande uit drie periodes:
1. 1500-1725: aanloop en bloeiperiode >> De Gouden eeuw (alle handel ging door/via
Amsterdam)
2. 1725-1850: periode van neergang, Nederland was arm, nam niet deel aan de industriële
revolutie.
3. 1850-nu: periode van economische groei, nieuwe welvaard, de wederopbouw en
welbevinden.
Het kapitalisme: een economisch stelsel
Een economisch stelsel dat wordt gekenmerkt door het particuliere eigendom van de middelen van
productie, Vervoer en handel. En door vrije markten voor goederen, diensten, kapitaal en arbeid. In zijn
meest zuivere vorm heeft het kapitalistisch stelsel nooit bestaan.
Het handelskapitalisme heeft daarentegen wel echt bestaan, dit ontstond bij de opkomst van de rijke
stedelijke gebieden in Noord-Italië en Vlaanderen in de hoge en late Middeleeuwen. Kenmerkend voor
het handelskapitalisme is de VOC.
De VOC: verenigde Oost-Indische compagnie
De VOC bestond uit handel op de Oostzee, daar kon je zakendoen. Er
werd met name gehandeld in luxe-goederen zoals specerijen en
gebruiksvoorwerpen. Ook de huizen werden hierop ingesteld, bij de
(pak)huizen van de 16e eeuw zijn witte lijnen te zien. Onder andere de
witte lijnen zijn bedoeld om op te schepen ‘kijk hoe goed wij het
hebben, hoe rijk wij zijn’
>>> Deze (natuurstenen) witte lijnen wijzen op rijkdom!!
Rijkdom zie je terug in de Gouden Bocht in Amsterdam, in de vierde uitleg van Amsterdam werd in
1668 de Herengracht aangelegd. Met enorme huizen werd gepronkt, zo zie je vaak hoge deuren in deze
wijken.
3
, Leerdoelen Nieuwe Tijd
Het Calvinisme
In de 16e eeuw ontstaat er een conflict over religie! Het zou makkelijk als iedereen op
dezelfde manier christelijk zou zijn. Het conflict gaat samen met een sociaaleconomisch
verschil, om dat verschil komt er ruzie. Of oorlog?
Johannes Calvijn richt zich m.b.t. dit conflict op het gereformeerd protestantisme met een
paar uitgangspunten:
- Predestinatie: voor je geboorte staat al vast wat je lot is, wanneer je doodgaat en of
je naar de hel of de hemel gaat.
- Eenvoud is ook belangrijk.
- Gericht op het vooruitkomen in de wereld. Hard werken en betrouwbaar zijn.
Katholiek VS. Gereformeerd
Katholiek:
- Kleurrijk
- Rijkdom
- Macht en aanstelling komen van boven
- Grote altaren
Gereformeerd
- Geen/weinig versiering
- Directe band met God
- Alles komt van onder
80-jarige oorlog
1568-1648: Strijd in de Nederlanden
1609-1621: Twaalfjarig bestand
De onderliggende oorzaak van de 80-jarige oorlog was een behoefde aan zelfbeschikking en
representatieve. De gereformeerde vorm van kijken naar een koning: de koning dient zich te voegen
naar het geheel, en heeft weinig zeggenschap. Hierin staan de gereformeerden recht tegenover de
katholieken.
In 1566 vindt de Beeldenstorm plaats, beelden worden kapot gemaakt en kerken verwoest. Maar
kloppen deze dramatische verhalen wel? Beide kanten maakten het verhaal groter dan het eigenlijk
was, vaak was het niet eens zo dramatisch, omdat er weinig resten van terug te vinden zijn voor
archeologen weten we er niet zo veel van.
De slag van 1574 op de Mookerheide: Een veldslag tussen de Oranjes en de Spanjaarden tijdens de
80-jarige oorlog. Waarbij Lodewijk en Henrik van Nassau verslagen werden door het Spaanse leger.
Van deze slag vinden wij weinig sporen van terug omdat de Mookerheide een beschermd
natuurmonument is, daarnaast klopt de geografische ligging van de veldslag niet.
1648: De vrede van munster. Aan de 80-jarige oorlog wordt een einde gemaakt d.m.v. grenzen stellen
waar je als burger achter moet staan. Hierbij wordt het Nederlanderschap geboren.
4
1. De student kent de dateringen van de archeologische perioden conform het ABR en kan
deze op een kritische wijze toepassen.
Nieuwe Tijd: 1500 - heden...................................................................................................................... NT
Nieuwe Tijd A: 1500 - 1650 nC................................................................................................ NTA
Nieuwe Tijd B: 1650 - 1850 nC............................................................................................... NTB
Nieuwe Tijd C: 1850 - heden .................................................................................................. NTC
1
,Leerdoelen Nieuwe Tijd
2. De student heeft een kritische houding ten opzichte van gangbare archeologische
denkbeelden betreffende de periode.
Word verwerk in andere leerdoelen
2
,Leerdoelen Nieuwe Tijd
3. De student heeft kennis van de periode in een bredere context buiten de landsgrenzen en
heeft een kritische houding ten opzichte van de gangbare archeologische en historische
denkbeelden betreffende de periode.
De 16e eeuw, het begin van de Nieuwe Tijd
1500: het begin van de Nieuwe Tijd. Kenmerkend voor de Nieuwe tijd:
- Groote machtsblokken
- De beweging van de ‘macht’ van het zuiden (middellandse zee) naar het noorden (Noordzee).
- Noordzeecultuur, op het gebied van handel, macht, etc.
Rond deze periode vormt zich een drieluik, bestaande uit drie periodes:
1. 1500-1725: aanloop en bloeiperiode >> De Gouden eeuw (alle handel ging door/via
Amsterdam)
2. 1725-1850: periode van neergang, Nederland was arm, nam niet deel aan de industriële
revolutie.
3. 1850-nu: periode van economische groei, nieuwe welvaard, de wederopbouw en
welbevinden.
Het kapitalisme: een economisch stelsel
Een economisch stelsel dat wordt gekenmerkt door het particuliere eigendom van de middelen van
productie, Vervoer en handel. En door vrije markten voor goederen, diensten, kapitaal en arbeid. In zijn
meest zuivere vorm heeft het kapitalistisch stelsel nooit bestaan.
Het handelskapitalisme heeft daarentegen wel echt bestaan, dit ontstond bij de opkomst van de rijke
stedelijke gebieden in Noord-Italië en Vlaanderen in de hoge en late Middeleeuwen. Kenmerkend voor
het handelskapitalisme is de VOC.
De VOC: verenigde Oost-Indische compagnie
De VOC bestond uit handel op de Oostzee, daar kon je zakendoen. Er
werd met name gehandeld in luxe-goederen zoals specerijen en
gebruiksvoorwerpen. Ook de huizen werden hierop ingesteld, bij de
(pak)huizen van de 16e eeuw zijn witte lijnen te zien. Onder andere de
witte lijnen zijn bedoeld om op te schepen ‘kijk hoe goed wij het
hebben, hoe rijk wij zijn’
>>> Deze (natuurstenen) witte lijnen wijzen op rijkdom!!
Rijkdom zie je terug in de Gouden Bocht in Amsterdam, in de vierde uitleg van Amsterdam werd in
1668 de Herengracht aangelegd. Met enorme huizen werd gepronkt, zo zie je vaak hoge deuren in deze
wijken.
3
, Leerdoelen Nieuwe Tijd
Het Calvinisme
In de 16e eeuw ontstaat er een conflict over religie! Het zou makkelijk als iedereen op
dezelfde manier christelijk zou zijn. Het conflict gaat samen met een sociaaleconomisch
verschil, om dat verschil komt er ruzie. Of oorlog?
Johannes Calvijn richt zich m.b.t. dit conflict op het gereformeerd protestantisme met een
paar uitgangspunten:
- Predestinatie: voor je geboorte staat al vast wat je lot is, wanneer je doodgaat en of
je naar de hel of de hemel gaat.
- Eenvoud is ook belangrijk.
- Gericht op het vooruitkomen in de wereld. Hard werken en betrouwbaar zijn.
Katholiek VS. Gereformeerd
Katholiek:
- Kleurrijk
- Rijkdom
- Macht en aanstelling komen van boven
- Grote altaren
Gereformeerd
- Geen/weinig versiering
- Directe band met God
- Alles komt van onder
80-jarige oorlog
1568-1648: Strijd in de Nederlanden
1609-1621: Twaalfjarig bestand
De onderliggende oorzaak van de 80-jarige oorlog was een behoefde aan zelfbeschikking en
representatieve. De gereformeerde vorm van kijken naar een koning: de koning dient zich te voegen
naar het geheel, en heeft weinig zeggenschap. Hierin staan de gereformeerden recht tegenover de
katholieken.
In 1566 vindt de Beeldenstorm plaats, beelden worden kapot gemaakt en kerken verwoest. Maar
kloppen deze dramatische verhalen wel? Beide kanten maakten het verhaal groter dan het eigenlijk
was, vaak was het niet eens zo dramatisch, omdat er weinig resten van terug te vinden zijn voor
archeologen weten we er niet zo veel van.
De slag van 1574 op de Mookerheide: Een veldslag tussen de Oranjes en de Spanjaarden tijdens de
80-jarige oorlog. Waarbij Lodewijk en Henrik van Nassau verslagen werden door het Spaanse leger.
Van deze slag vinden wij weinig sporen van terug omdat de Mookerheide een beschermd
natuurmonument is, daarnaast klopt de geografische ligging van de veldslag niet.
1648: De vrede van munster. Aan de 80-jarige oorlog wordt een einde gemaakt d.m.v. grenzen stellen
waar je als burger achter moet staan. Hierbij wordt het Nederlanderschap geboren.
4
