SOCIAAL-CULTURELE CONTEXTEN
HOORCOLLEGES
HOORCOLLEGE 1:
Casus: Deze vrouw was zwanger en had al een zoon van 15 thuis. Ze was fysiek niet in
staat om iets te doen. De kinderbescherming wou ingrijpen, omdat het een ongezonde
thuissituatie zou zijn. Er waren een aantal punten waarop ze dit baseerden, namelijk dat
de moeder sprak over ‘boze geesten’, dat ze verwachtte dat de zoon de zorgtaken op
zich zou nemen en dat de moeder niks in huis was voor de baby. Dit lijken zorgwekkende
punten, maar tijdens een intervisie bleken deze punten heel normaal te zijn in de
Ethiopische cultuur. Zó verontrustend was deze situatie dus niet per se. Kortom, het is
belangrijk om bepaalde situaties in een ander intercultureel perspectief te zetten om op
deze manier de zorgpunten weg te nemen. Het toont ook aan dat er vanuit sociale en
culturele contexten dus heel verschillende perspectieven kunnen zijn over eenzelfde
casus.
In deze cursus wordt vanuit meerdere gezichtspunten inzicht geboden in de wijze waarop
opvoeding en onderwijs en de ondersteuning die in deze kaders geboden wordt, door
verschillende sociale en culturele contexten wordt bepaald. Er komen verschillende
onderwerpen aan bod, namelijk: 1) culturele en etnische diversiteit, 2) religie en
levensbeschouwing, 3) sociaaleconomische ongelijkheid én 4) gender, sekse en
seksualiteit. Domeinen waarbinnen deze onderwerpen besproken zullen worden zijn:
Opvoeding
o Opvoeding in multiculturele context;
o Opgroeien in twee culturen;
o Behandeling bij kinderen met een meertalige/multiculturele achtergrond;
o Interculturele aspecten van jeugdhulpverlening.
Onderwijs
o Culturele diversiteit in de klas;
o Prestatieverschillen;
o Relatie tussen ouders en school;
o Oordeelsvorming van leerkrachten;
o Segregatie.
Er bestaan verschillende problematieken, namelijk:
Sekse-specifieke problematieken:
o Jongens: 8/9 maal zo vaak ADHD, vaker autisme, verslavingen,
agressie/vermijdings-gedrag, isolement
o Meiden: 2/3 keer zo vaak depressief, vaker fobieën en angstaanvallen,
vaker automutilatie, eetstoornissen, vaker dissociatie, onzekerheid,
schuldgevoel, lage zelfwaardering
Je ziet verschil in problematieken binnen sekse. Daarom is het belangrijk om daar
verstand van te hebben zodat je weet hoe je moet handelen.
Psycho-sociale problemen LHBT:
o Homo/biseksuelen: meer kans op depressie, sociale fobie, problematisch
drugsgebruik en/of drankgebruik, eetstoornissen
o Transgender: ongezond, eenzaam, depressief, arbeidsongeschikt
Etniciteit-specifieke problematiek:
o Met migratieachtergrond en lagere SES: psychische problemen,
tienermoederschap, verwaarlozing, negatiever over opvoeding,
onderwijsprestaties/arbeidsmarkt, taalachterstand, psychosociale
problemen, criminaliteit.
Er is verschil in bevolkingsgroepen bij wie er met name terecht komen in de GGZ.
Redenen hiervoor:
, Sommige mensen komen uit landen met allerlei omstandigheden (vluchteling,
oorlog, etc), waardoor er meer risico is op een psychische aandoening
Slechte omstandigheden waar vluchtelingen in terecht komen
Hulp sluit niet goed aan, waardoor ze langer in traject zitten
Tegelijkertijd zie je dat sommigen er misschien wel behoefte aan hebben, maar dat zij
geen hulp zoeken vanwege taboe of omdat het niet normaal is in hun cultuur. Je ziet dus
twee tegengestelde richtingen. Enerzijds is er meer aanleiding om hulpverlening te
krijgen, maar tegelijkertijd is er ook rem om dit te zoeken.
De verklaringen die zijn te geven voor het feit dat er zulke waarneembare verschillen zijn,
zijn de volgende:
Verschillen in oorzaken
o Biologie
o Opvoeding
o Omstandigheden
o Verwachtingen van anderen
o Discriminatie
Verschillen in toegang/aansluiting
o Opleiding of hulpverlening
o Preventiemaatregelen
o Diagnostiek
o Soorten interventies
De oorzaken kunnen dus door verschillende dingen worden gecreëerd. Is het aangeboren
óf aangeleerd? Oftewel, nature of nurture. Deze vraag roept De Jong ook op in zijn
artikel: ligt de oorsprong van psychopathologisch en probleemgedrag in de biologie óf zijn
dit ook dingen die door de cultuur bepaald worden? Het artikel laat ook iets zien van
gevolgen van etnocentrisme voor classificaties. Vanuit welk oogpunt je kijkt, heeft invloed
op hoe je vervolgens ziektes gaat classificeren.
Verklaringen voor verschillen in genderexpressie zijn dus ook verschillend vanuit beide
hoeken:
Nature: mannen en vrouwen zijn nu eenmaal verschillend
Nurture: je wordt niet als vrouw geboren, je wordt tot vrouw gemaakt (Beauvoir)
*We verhouden hier ons vooral tot nurture in deze colleges.
Het draait dus ook een beetje om determinisme versus veranderbaarheid: de invloed van
opvoeding, onderwijs en omgeving. Is cultuur wel te veranderen? En is natuur wel
onveranderbaar?
De Jong geeft vier perspectieven op het samengaan van biologie en cultuur, namelijk:
1. Het dichotomie perspectief
Óf het wordt verklaard door biologie óf het wordt helemaal bepaald door cultuur
2. Het continuüm perspectief
, Een stoornis wordt in meer of mindere mate toegeschreven aan biologische of
sociaal-culturele factoren
3. Het spectrum perspectief
Psychopathologie wordt gezien als geänatomiseerd; verklaringen bestaan naast
elkaar
4. Het culturele neurowetenschap perspectief
Er is een wederzijdse interactie van neurobiologie en cultuur
1) Het dichotome perspectief interpreteerde de vanuit het westen bekende ‘grote
psychiatrie’ biologisch, terwijl andere onbegrijpelijke of ‘bizarre’ gedragingen werden
beschouwd als exotische cultuurvarianten.
Biologische denkers zeggen dat ziekten (bijvoorbeeld psychose) universele en
zelfstandige entiteiten zijn die mensen overal ter wereld op identieke wijze treffen
(uiteindelijk leidend tot de universele DSM-criteria). Verschillen in cultuurspecifieke
uitingen werden toegeschreven aan een gebrekkige intellectuele ontwikkeling of
inferioriteit van het brein van een inboorling of aan exotische gewoonten (bijvoorbeeld de
pibloctoc; de arctische hysterie). Sociaal georiënteerde denkers zeggen juist dat lokaal
optredende exotische aandoeningen die beschouwd worden als unieke vormen van
psychopathologie zich manifesteren in een specifieke cultuur (cultuurgebonden
syndromen).
2) Het continuüm perspectief zegt dat bij iedere psychische aandoening universele en
cultuurspecifieke componenten een rol spelen. Gedragspatronen en psychopathologie
passen op een continuüm met aan
het ene eind universele stoornissen die het beste te begrijpen zijn vanuit een biologisch
paradigma, en aan het andere einde cultuur gerelateerde gedragsvarianten of -
stoornissen die beter te verklaren zijn vanuit een sociaalpsychologisch paradigma. Soms
schiet men van het ene naar het andere einde van het continuüm (bijvoorbeeld bij de
KURU: prionen = virus-eiwitten).
3) Het spectrum perspectief zegt dat uiteenlopende vormen van psychopathologie als het
ware door een prisma gebroken worden in gedragspatronen die beschreven worden
vanuit verschillende invalshoeken en vanuit verschillende disciplines. Er worden geen
pogingen meer ondernomen om een alomvattend model te ontwikkelen. Sommige
elementen van psychopathologie kunnen goed vanuit biologische
elementen verklaard worden, andere door cultuurspecifieke (bijv. specifieke symptomen,
communicatie erover, beleving (ernst) er van).
4) Het perspectief van de culturele neurowetenschap draait om de invloed van culturele
karakteristieken als waarden, opvattingen en praktijken op gedrag en neurobiologie. En
tegelijkertijd ook om de wijze waarop neurobiologische mechanismen als genetica en
neurale processen de transmissie van culturele trekken faciliteren. Het is onderzoek naar
verbanden tussen culturele en biologische variatie. De cultuur boetseert het brein zoals
het brein cultuur boetseert. En de oude dichotomie tussen biologie en cultuur en tussen
fenotype en genotype kan afgevoerd worden.
Verschil in context zit in de leefomgeving, medische zorg, voorzieningen, mensen
betrokken bij de opvoeding en ga zo maar door.
De sociale wetenschappen en gedragswetenschappen zijn:
De sociaal wetenschapper zelf
Afhankelijk van sociale, culturele, materiële, en planetaire contexten
Situationeel afhankelijk
Onderhevig aan verandering
Etc.
Ze zijn dus per definitie normatief van aard.
Om onze bevindingen te gebruiken moet je kijken naar de oorsprong van onze
wetenschappen. Maar wij als sociale wetenschappers hebben altijd te maken met hoe we
ons verhouden tegenover de natuurwetenschappen. Bij natuurwetenschappen kan je
dingen meten en zijn dingen universeel. Bij de sociale wetenschappen ligt dat anders.
, Wat de sociale wetenschappen nou precies wetenschappelijk maakt, is nog wat discussie
over. Je kan bijvoorbeeld zeggen wij zijn wetenschappers, want wij kijken ook naar
biologische factoren zoals bijvoorbeeld hersenen.
Er is dus een beetje een strijd tussen het universalisme en het cultuurrelativisme. Veel
van de literatuur in deze cursus zit hier precies tussenin. Verreweg de meeste literatuur is
geschreven door WEIRD scientists en bestudeerd ook WEIRD-respondenten. WEIRD is
een Amerikaans begrip en staat voor Western, Educated, Individualistic, Rich &
Democratic. De meeste onderzoeken zijn dus gebaseerd op een select stukje van de
mensen. Dit zie je nog steeds terug in veel van het onderzoek en in de dagelijkse praktijk.
Voorbeeld: Over de tijd heen veranderen gewoontes, zo ook met baby’s. Eerst werd het
dobberen van baby’s in Shanghai als iets geks gezien, nu wordt het hier ook gedaan.
Advies van literatuur WEIRD:
Erken het en pas het aan! Wees je bewust van je eigen normatieve kader en
begrijp ook andere normatieve kaders. Wees bewust dat het niet generaliserend is
en doe onderzoek in andere groepen.
Doe onderzoek met focus op: wat is universeel en wat is cultuurspecifiek?
Het belang van contexten is steeds nijpender. Een van de redenen dat we kijken naar
context is omdat de wereld steeds diverser wordt. Professor Van den Vijver zegt dat
iedereen migrant zou zijn: “Migration and diversity are part and parcel of the human
condition”. Daarnaast weet je ook zeker door globalisering en internet dat er toenemende
diversiteit is. Je hebt hierdoor steeds meer majority-minority cities. Dit zijn steden waarin
de meerderheid een minderheidsachtergrond heeft. Amsterdam en Rotterdam zijn dit
ook. Dit noem je ook wel superdiversiteit. Dit betekent ook dat er steeds meer diversiteit
is in onze opvoed ideeën.
HOORCOLLEGES
HOORCOLLEGE 1:
Casus: Deze vrouw was zwanger en had al een zoon van 15 thuis. Ze was fysiek niet in
staat om iets te doen. De kinderbescherming wou ingrijpen, omdat het een ongezonde
thuissituatie zou zijn. Er waren een aantal punten waarop ze dit baseerden, namelijk dat
de moeder sprak over ‘boze geesten’, dat ze verwachtte dat de zoon de zorgtaken op
zich zou nemen en dat de moeder niks in huis was voor de baby. Dit lijken zorgwekkende
punten, maar tijdens een intervisie bleken deze punten heel normaal te zijn in de
Ethiopische cultuur. Zó verontrustend was deze situatie dus niet per se. Kortom, het is
belangrijk om bepaalde situaties in een ander intercultureel perspectief te zetten om op
deze manier de zorgpunten weg te nemen. Het toont ook aan dat er vanuit sociale en
culturele contexten dus heel verschillende perspectieven kunnen zijn over eenzelfde
casus.
In deze cursus wordt vanuit meerdere gezichtspunten inzicht geboden in de wijze waarop
opvoeding en onderwijs en de ondersteuning die in deze kaders geboden wordt, door
verschillende sociale en culturele contexten wordt bepaald. Er komen verschillende
onderwerpen aan bod, namelijk: 1) culturele en etnische diversiteit, 2) religie en
levensbeschouwing, 3) sociaaleconomische ongelijkheid én 4) gender, sekse en
seksualiteit. Domeinen waarbinnen deze onderwerpen besproken zullen worden zijn:
Opvoeding
o Opvoeding in multiculturele context;
o Opgroeien in twee culturen;
o Behandeling bij kinderen met een meertalige/multiculturele achtergrond;
o Interculturele aspecten van jeugdhulpverlening.
Onderwijs
o Culturele diversiteit in de klas;
o Prestatieverschillen;
o Relatie tussen ouders en school;
o Oordeelsvorming van leerkrachten;
o Segregatie.
Er bestaan verschillende problematieken, namelijk:
Sekse-specifieke problematieken:
o Jongens: 8/9 maal zo vaak ADHD, vaker autisme, verslavingen,
agressie/vermijdings-gedrag, isolement
o Meiden: 2/3 keer zo vaak depressief, vaker fobieën en angstaanvallen,
vaker automutilatie, eetstoornissen, vaker dissociatie, onzekerheid,
schuldgevoel, lage zelfwaardering
Je ziet verschil in problematieken binnen sekse. Daarom is het belangrijk om daar
verstand van te hebben zodat je weet hoe je moet handelen.
Psycho-sociale problemen LHBT:
o Homo/biseksuelen: meer kans op depressie, sociale fobie, problematisch
drugsgebruik en/of drankgebruik, eetstoornissen
o Transgender: ongezond, eenzaam, depressief, arbeidsongeschikt
Etniciteit-specifieke problematiek:
o Met migratieachtergrond en lagere SES: psychische problemen,
tienermoederschap, verwaarlozing, negatiever over opvoeding,
onderwijsprestaties/arbeidsmarkt, taalachterstand, psychosociale
problemen, criminaliteit.
Er is verschil in bevolkingsgroepen bij wie er met name terecht komen in de GGZ.
Redenen hiervoor:
, Sommige mensen komen uit landen met allerlei omstandigheden (vluchteling,
oorlog, etc), waardoor er meer risico is op een psychische aandoening
Slechte omstandigheden waar vluchtelingen in terecht komen
Hulp sluit niet goed aan, waardoor ze langer in traject zitten
Tegelijkertijd zie je dat sommigen er misschien wel behoefte aan hebben, maar dat zij
geen hulp zoeken vanwege taboe of omdat het niet normaal is in hun cultuur. Je ziet dus
twee tegengestelde richtingen. Enerzijds is er meer aanleiding om hulpverlening te
krijgen, maar tegelijkertijd is er ook rem om dit te zoeken.
De verklaringen die zijn te geven voor het feit dat er zulke waarneembare verschillen zijn,
zijn de volgende:
Verschillen in oorzaken
o Biologie
o Opvoeding
o Omstandigheden
o Verwachtingen van anderen
o Discriminatie
Verschillen in toegang/aansluiting
o Opleiding of hulpverlening
o Preventiemaatregelen
o Diagnostiek
o Soorten interventies
De oorzaken kunnen dus door verschillende dingen worden gecreëerd. Is het aangeboren
óf aangeleerd? Oftewel, nature of nurture. Deze vraag roept De Jong ook op in zijn
artikel: ligt de oorsprong van psychopathologisch en probleemgedrag in de biologie óf zijn
dit ook dingen die door de cultuur bepaald worden? Het artikel laat ook iets zien van
gevolgen van etnocentrisme voor classificaties. Vanuit welk oogpunt je kijkt, heeft invloed
op hoe je vervolgens ziektes gaat classificeren.
Verklaringen voor verschillen in genderexpressie zijn dus ook verschillend vanuit beide
hoeken:
Nature: mannen en vrouwen zijn nu eenmaal verschillend
Nurture: je wordt niet als vrouw geboren, je wordt tot vrouw gemaakt (Beauvoir)
*We verhouden hier ons vooral tot nurture in deze colleges.
Het draait dus ook een beetje om determinisme versus veranderbaarheid: de invloed van
opvoeding, onderwijs en omgeving. Is cultuur wel te veranderen? En is natuur wel
onveranderbaar?
De Jong geeft vier perspectieven op het samengaan van biologie en cultuur, namelijk:
1. Het dichotomie perspectief
Óf het wordt verklaard door biologie óf het wordt helemaal bepaald door cultuur
2. Het continuüm perspectief
, Een stoornis wordt in meer of mindere mate toegeschreven aan biologische of
sociaal-culturele factoren
3. Het spectrum perspectief
Psychopathologie wordt gezien als geänatomiseerd; verklaringen bestaan naast
elkaar
4. Het culturele neurowetenschap perspectief
Er is een wederzijdse interactie van neurobiologie en cultuur
1) Het dichotome perspectief interpreteerde de vanuit het westen bekende ‘grote
psychiatrie’ biologisch, terwijl andere onbegrijpelijke of ‘bizarre’ gedragingen werden
beschouwd als exotische cultuurvarianten.
Biologische denkers zeggen dat ziekten (bijvoorbeeld psychose) universele en
zelfstandige entiteiten zijn die mensen overal ter wereld op identieke wijze treffen
(uiteindelijk leidend tot de universele DSM-criteria). Verschillen in cultuurspecifieke
uitingen werden toegeschreven aan een gebrekkige intellectuele ontwikkeling of
inferioriteit van het brein van een inboorling of aan exotische gewoonten (bijvoorbeeld de
pibloctoc; de arctische hysterie). Sociaal georiënteerde denkers zeggen juist dat lokaal
optredende exotische aandoeningen die beschouwd worden als unieke vormen van
psychopathologie zich manifesteren in een specifieke cultuur (cultuurgebonden
syndromen).
2) Het continuüm perspectief zegt dat bij iedere psychische aandoening universele en
cultuurspecifieke componenten een rol spelen. Gedragspatronen en psychopathologie
passen op een continuüm met aan
het ene eind universele stoornissen die het beste te begrijpen zijn vanuit een biologisch
paradigma, en aan het andere einde cultuur gerelateerde gedragsvarianten of -
stoornissen die beter te verklaren zijn vanuit een sociaalpsychologisch paradigma. Soms
schiet men van het ene naar het andere einde van het continuüm (bijvoorbeeld bij de
KURU: prionen = virus-eiwitten).
3) Het spectrum perspectief zegt dat uiteenlopende vormen van psychopathologie als het
ware door een prisma gebroken worden in gedragspatronen die beschreven worden
vanuit verschillende invalshoeken en vanuit verschillende disciplines. Er worden geen
pogingen meer ondernomen om een alomvattend model te ontwikkelen. Sommige
elementen van psychopathologie kunnen goed vanuit biologische
elementen verklaard worden, andere door cultuurspecifieke (bijv. specifieke symptomen,
communicatie erover, beleving (ernst) er van).
4) Het perspectief van de culturele neurowetenschap draait om de invloed van culturele
karakteristieken als waarden, opvattingen en praktijken op gedrag en neurobiologie. En
tegelijkertijd ook om de wijze waarop neurobiologische mechanismen als genetica en
neurale processen de transmissie van culturele trekken faciliteren. Het is onderzoek naar
verbanden tussen culturele en biologische variatie. De cultuur boetseert het brein zoals
het brein cultuur boetseert. En de oude dichotomie tussen biologie en cultuur en tussen
fenotype en genotype kan afgevoerd worden.
Verschil in context zit in de leefomgeving, medische zorg, voorzieningen, mensen
betrokken bij de opvoeding en ga zo maar door.
De sociale wetenschappen en gedragswetenschappen zijn:
De sociaal wetenschapper zelf
Afhankelijk van sociale, culturele, materiële, en planetaire contexten
Situationeel afhankelijk
Onderhevig aan verandering
Etc.
Ze zijn dus per definitie normatief van aard.
Om onze bevindingen te gebruiken moet je kijken naar de oorsprong van onze
wetenschappen. Maar wij als sociale wetenschappers hebben altijd te maken met hoe we
ons verhouden tegenover de natuurwetenschappen. Bij natuurwetenschappen kan je
dingen meten en zijn dingen universeel. Bij de sociale wetenschappen ligt dat anders.
, Wat de sociale wetenschappen nou precies wetenschappelijk maakt, is nog wat discussie
over. Je kan bijvoorbeeld zeggen wij zijn wetenschappers, want wij kijken ook naar
biologische factoren zoals bijvoorbeeld hersenen.
Er is dus een beetje een strijd tussen het universalisme en het cultuurrelativisme. Veel
van de literatuur in deze cursus zit hier precies tussenin. Verreweg de meeste literatuur is
geschreven door WEIRD scientists en bestudeerd ook WEIRD-respondenten. WEIRD is
een Amerikaans begrip en staat voor Western, Educated, Individualistic, Rich &
Democratic. De meeste onderzoeken zijn dus gebaseerd op een select stukje van de
mensen. Dit zie je nog steeds terug in veel van het onderzoek en in de dagelijkse praktijk.
Voorbeeld: Over de tijd heen veranderen gewoontes, zo ook met baby’s. Eerst werd het
dobberen van baby’s in Shanghai als iets geks gezien, nu wordt het hier ook gedaan.
Advies van literatuur WEIRD:
Erken het en pas het aan! Wees je bewust van je eigen normatieve kader en
begrijp ook andere normatieve kaders. Wees bewust dat het niet generaliserend is
en doe onderzoek in andere groepen.
Doe onderzoek met focus op: wat is universeel en wat is cultuurspecifiek?
Het belang van contexten is steeds nijpender. Een van de redenen dat we kijken naar
context is omdat de wereld steeds diverser wordt. Professor Van den Vijver zegt dat
iedereen migrant zou zijn: “Migration and diversity are part and parcel of the human
condition”. Daarnaast weet je ook zeker door globalisering en internet dat er toenemende
diversiteit is. Je hebt hierdoor steeds meer majority-minority cities. Dit zijn steden waarin
de meerderheid een minderheidsachtergrond heeft. Amsterdam en Rotterdam zijn dit
ook. Dit noem je ook wel superdiversiteit. Dit betekent ook dat er steeds meer diversiteit
is in onze opvoed ideeën.
