Hoofdstuk 4 De Late Middeleeuwen
4.1 De steden komen weer tot bloei
4.1.1 De opkomst van de handel
Vanaf de 11e eeuw leefde de handel weer op. Dit kwam door de toegenomen opbrengsten in de
landbouw. Deze opbrengsten hadden drie gevolgen tot zich:
Gevolg: Toelichting:
Het drieslagstelsel Dit was een andere manier van landbouw bedrijven.
In de herfst zaaiden boeren een derde van het land in met graan, in de
lente deden ze dat nog eens bij het andere deel. Het andere deel
lieten ze ongemoeid om uit te rusten en te herstellen. Elk jaar kwam
een ander deel braak te liggen en dit leverde veel meer opbrengsten
op.
Woeste gronden worden Bossen en moerassen werden nu ook als landbouwgrond gebruikt.
gebruikt Deze ontginningen leidden tot een toename in akkers.
IJzeren ploegen & Boeren begonnen in de late middeleeuwen met ijzeren ploegen het
paarden. land te bewerken. Deze scheurden de plaggen niet alleen los, maar
keerde ze ook direct om. Later verving men de ossen door paarden,
die beter konden trekken.
De grotere hoeveelheid voedsel had twee gevolgen:
1. De bevolking groeide. (Indirect gevolg)
2. Handel nam erg toe. (Direct gevolg)
Boeren gingen hun overschotten op de lokale markt verkopen, deze ontstonden bij bevaarbare
wegen of bij kruispunten van landwegen. Naast lokale markten met regionale producten ontstonden
ook jaarmarkten. Daar vindt langeafstandshandel plaats. Venetië, Pisa en Genua (Italiaanse steden)
dreven een winstgevende handel met het Byzantische Rijk en het Midden-Oosten.
Vanaf Italië liep een handelsroute naar via Frankrijk en Vlaanderen naar Engeland. De Italiaanse,
Vlaamse en Noord-Franse kooplieden troffen elkaar in Saint-Denis en op andere jaarmarkten in de
Franse streek Champagne. Ook het noorden van Europa was aangesloten op dit grote
handelsnetwerk.
De opbloei van de handel had verschillende gevolgen:
Gevolg: Toelichting:
Hanze In de 12e eeuw ontstond de Hanze. Dat was een
samenwerkingsverband van handelssteden in Noord-Europa. Deze
steden hielpen elkaar bij de bescherming van reizende kooplieden en
gaven elkaar handelsvoordelen.
Nederlandse steden die hierbij waren aangesloten:
Deventer, Kampen, Zwolle.
Belangrijke handelsproducten waren:
Specerijen, graan, wol, textiel en vis.
Koningen en landsheren Koningen en andere landsheren gingen zich actief bemoeien met de
bemoeien met handel. handel. Ze probeerde de handel in hun gebied te bevorderen, omdat
handel voor veel welvaart zorgt. Dat deden ze onder meer door
veiligheid – kooplieden waren namelijk kwetsbaar voor overvallen.
Landsheren gaven leenmannen opdracht te zorgen voor toezicht langs
de wegen en de markt zelf. Ze stelden ook vaak een rechtbank in om
conflicten tussen handelaren snel op te lossen.
, Groeiende vraag naar Zolang de handel vooral plaatselijk was, kon men makkelijk gebruik
geld maken van kleine, zilveren munten. Gouden munten werden weer
ingeslagen vanaf het midden van de 13 e eeuw. Voorbeelden zijn de
florijn in Florence en de dukaat in Venetië.
Door de gouden munten kwamen de geldeconomie en de geldhandel tot ontwikkeling. Op alle
markten waren geldwisselaars aanwezig. Soms leenden ze ook geld uit aan kooplieden. Hierdoor
kwamen de eerste Italiaanse banken.
4.1.2 De stad herleeft
Door de toegenomen handel in Europa komen er steeds meer steden. Handelaren vormden
handelaarsgemeenschappen waar vrij veel rijkelui zaten. Bijvoorbeeld een adellijk hof, een militaire
vestiging of een klooster. Ze vestigden zich ook op plaatsen die goed bereikbaar waren. Deze
gemeenschappen trokken al snel ambachtslieden aan: die konden hier gemakkelijk aan grondstoffen
komen om verder aan hun stoel te timmeren etc. Ze konden hier ook meer afzetten dan op het
platteland.
In het begin waren deze gemeenschappen vrij eenvoudig met handelaren en ambachtslieden. Dit
veranderde toen de bewoners gingen onderhandelen met de landsheer – de graaf of de koning in dat
gebied. Daarbij vroegen ze privileges, zoals het recht om een jaarmarkt te houden of een eigen
rechtspraak te regelen. Een andere privilege was tolvrijheid, waarbij kooplieden niet meer belasting
hoeven te betalen als ze hun handelswaar door het gebied van de heer vervoerden. Veel plaatsen
vroegen ook om een stadsmuur. Als zij een aantal van dit soort rechten kregen, spreken we van
stadsrecht. Landsheren gaven graaf stadsrechten, aangezien ze er belastingen en militaire steun voor
terug kregen.
Een stad met stadsrechten was redelijk onafhankelijk van
de heer. Ze konden eigen wetten maken. Maar om eigen
wetten te maken moest men wel weten wie de baas was.
Er werd in een stad onderscheid gemaakt tussen
verschillende groepen bewoners. Mensen met burgerrecht
waren de voornaamste inwoners. Wanneer ze iets hadden
misdreven, werden ze berecht door hun stadsgenoten; ook
kwamen ze in aanmerking voor bestuursambten. Mensen
met burgerrecht vormden de burgerij. Binnen deze groep
ontstond meestal een aantal rijke en machtige families die
de belangrijkste bestuursfuncties vervulden. Zij werden de
patriciërs genoemd. Eerst waren dat kooplieden, maar
later ook ambachtslieden. Er waren ook mensen zonder
burgerrecht. Dit waren arme, ongeschoolde arbeiders.
Deze deden het sjouwwerk. Dit waren vaak mensen die op het platteland niet meer nodig waren en
naar de stad waren vertrokken. Er was een mogelijkheid om tot de burgerij te treden door middel
van een huwelijk of een geldsom.
De komst van de nieuwe stedelingen leidde tot meer concurrentie. Om dat te voorkomen stichtten
handelaren en ambachtslieden een gilde op. Een gilde behartigde de belangen van de leden. Elk lid
behoorde tot hetzelfde beroep. Wie niet tot de gilde hoorde, was verboden om dat bepaalde beroep
te beoefenen. Wie het vak wilde leren, moest eerst bij een meester van de gilde in de leer gaan. Zo
hielden gildeleden de concurrentie klein – en de prijzen heel erg hoog.
Door de groeiende zelfstandigheid verzwakte de positie van de adel en dus ook het feodale stelsel. In
feodale verhoudingen draaide alles om trouw, gehoorzaamheid en afhankelijkheid. De geldeconomie
veranderde dit. De burgers in de stad kochten hun vrijheid door belastingen aan de landheer te
betalen. De opleving van de handel en de terugkeer van de steden zijn typische kenmerken van de
late middeleeuwen. Maar er was niet alleen sprake van groei. Tussen het begin van de 14 e eeuw en
4.1 De steden komen weer tot bloei
4.1.1 De opkomst van de handel
Vanaf de 11e eeuw leefde de handel weer op. Dit kwam door de toegenomen opbrengsten in de
landbouw. Deze opbrengsten hadden drie gevolgen tot zich:
Gevolg: Toelichting:
Het drieslagstelsel Dit was een andere manier van landbouw bedrijven.
In de herfst zaaiden boeren een derde van het land in met graan, in de
lente deden ze dat nog eens bij het andere deel. Het andere deel
lieten ze ongemoeid om uit te rusten en te herstellen. Elk jaar kwam
een ander deel braak te liggen en dit leverde veel meer opbrengsten
op.
Woeste gronden worden Bossen en moerassen werden nu ook als landbouwgrond gebruikt.
gebruikt Deze ontginningen leidden tot een toename in akkers.
IJzeren ploegen & Boeren begonnen in de late middeleeuwen met ijzeren ploegen het
paarden. land te bewerken. Deze scheurden de plaggen niet alleen los, maar
keerde ze ook direct om. Later verving men de ossen door paarden,
die beter konden trekken.
De grotere hoeveelheid voedsel had twee gevolgen:
1. De bevolking groeide. (Indirect gevolg)
2. Handel nam erg toe. (Direct gevolg)
Boeren gingen hun overschotten op de lokale markt verkopen, deze ontstonden bij bevaarbare
wegen of bij kruispunten van landwegen. Naast lokale markten met regionale producten ontstonden
ook jaarmarkten. Daar vindt langeafstandshandel plaats. Venetië, Pisa en Genua (Italiaanse steden)
dreven een winstgevende handel met het Byzantische Rijk en het Midden-Oosten.
Vanaf Italië liep een handelsroute naar via Frankrijk en Vlaanderen naar Engeland. De Italiaanse,
Vlaamse en Noord-Franse kooplieden troffen elkaar in Saint-Denis en op andere jaarmarkten in de
Franse streek Champagne. Ook het noorden van Europa was aangesloten op dit grote
handelsnetwerk.
De opbloei van de handel had verschillende gevolgen:
Gevolg: Toelichting:
Hanze In de 12e eeuw ontstond de Hanze. Dat was een
samenwerkingsverband van handelssteden in Noord-Europa. Deze
steden hielpen elkaar bij de bescherming van reizende kooplieden en
gaven elkaar handelsvoordelen.
Nederlandse steden die hierbij waren aangesloten:
Deventer, Kampen, Zwolle.
Belangrijke handelsproducten waren:
Specerijen, graan, wol, textiel en vis.
Koningen en landsheren Koningen en andere landsheren gingen zich actief bemoeien met de
bemoeien met handel. handel. Ze probeerde de handel in hun gebied te bevorderen, omdat
handel voor veel welvaart zorgt. Dat deden ze onder meer door
veiligheid – kooplieden waren namelijk kwetsbaar voor overvallen.
Landsheren gaven leenmannen opdracht te zorgen voor toezicht langs
de wegen en de markt zelf. Ze stelden ook vaak een rechtbank in om
conflicten tussen handelaren snel op te lossen.
, Groeiende vraag naar Zolang de handel vooral plaatselijk was, kon men makkelijk gebruik
geld maken van kleine, zilveren munten. Gouden munten werden weer
ingeslagen vanaf het midden van de 13 e eeuw. Voorbeelden zijn de
florijn in Florence en de dukaat in Venetië.
Door de gouden munten kwamen de geldeconomie en de geldhandel tot ontwikkeling. Op alle
markten waren geldwisselaars aanwezig. Soms leenden ze ook geld uit aan kooplieden. Hierdoor
kwamen de eerste Italiaanse banken.
4.1.2 De stad herleeft
Door de toegenomen handel in Europa komen er steeds meer steden. Handelaren vormden
handelaarsgemeenschappen waar vrij veel rijkelui zaten. Bijvoorbeeld een adellijk hof, een militaire
vestiging of een klooster. Ze vestigden zich ook op plaatsen die goed bereikbaar waren. Deze
gemeenschappen trokken al snel ambachtslieden aan: die konden hier gemakkelijk aan grondstoffen
komen om verder aan hun stoel te timmeren etc. Ze konden hier ook meer afzetten dan op het
platteland.
In het begin waren deze gemeenschappen vrij eenvoudig met handelaren en ambachtslieden. Dit
veranderde toen de bewoners gingen onderhandelen met de landsheer – de graaf of de koning in dat
gebied. Daarbij vroegen ze privileges, zoals het recht om een jaarmarkt te houden of een eigen
rechtspraak te regelen. Een andere privilege was tolvrijheid, waarbij kooplieden niet meer belasting
hoeven te betalen als ze hun handelswaar door het gebied van de heer vervoerden. Veel plaatsen
vroegen ook om een stadsmuur. Als zij een aantal van dit soort rechten kregen, spreken we van
stadsrecht. Landsheren gaven graaf stadsrechten, aangezien ze er belastingen en militaire steun voor
terug kregen.
Een stad met stadsrechten was redelijk onafhankelijk van
de heer. Ze konden eigen wetten maken. Maar om eigen
wetten te maken moest men wel weten wie de baas was.
Er werd in een stad onderscheid gemaakt tussen
verschillende groepen bewoners. Mensen met burgerrecht
waren de voornaamste inwoners. Wanneer ze iets hadden
misdreven, werden ze berecht door hun stadsgenoten; ook
kwamen ze in aanmerking voor bestuursambten. Mensen
met burgerrecht vormden de burgerij. Binnen deze groep
ontstond meestal een aantal rijke en machtige families die
de belangrijkste bestuursfuncties vervulden. Zij werden de
patriciërs genoemd. Eerst waren dat kooplieden, maar
later ook ambachtslieden. Er waren ook mensen zonder
burgerrecht. Dit waren arme, ongeschoolde arbeiders.
Deze deden het sjouwwerk. Dit waren vaak mensen die op het platteland niet meer nodig waren en
naar de stad waren vertrokken. Er was een mogelijkheid om tot de burgerij te treden door middel
van een huwelijk of een geldsom.
De komst van de nieuwe stedelingen leidde tot meer concurrentie. Om dat te voorkomen stichtten
handelaren en ambachtslieden een gilde op. Een gilde behartigde de belangen van de leden. Elk lid
behoorde tot hetzelfde beroep. Wie niet tot de gilde hoorde, was verboden om dat bepaalde beroep
te beoefenen. Wie het vak wilde leren, moest eerst bij een meester van de gilde in de leer gaan. Zo
hielden gildeleden de concurrentie klein – en de prijzen heel erg hoog.
Door de groeiende zelfstandigheid verzwakte de positie van de adel en dus ook het feodale stelsel. In
feodale verhoudingen draaide alles om trouw, gehoorzaamheid en afhankelijkheid. De geldeconomie
veranderde dit. De burgers in de stad kochten hun vrijheid door belastingen aan de landheer te
betalen. De opleving van de handel en de terugkeer van de steden zijn typische kenmerken van de
late middeleeuwen. Maar er was niet alleen sprake van groei. Tussen het begin van de 14 e eeuw en
