FILOSOFIE
,1 Wat is filosofie?
• (Radicaal) kritische reflectie: gaat zich ergens over buigen → gaat zich vragen stellen → wil tot oordeel
komen → wil vragen graag beantwoord zien
o Radicaal: durft eigen statuut te bevragen: wat houdt filosofie juist in?
• Filosofie kan overal over gaan
• Verwondering! = begin + sturende beginsel (fundament, principe) van filosofie
• Filosofische theorieën spreken elkaar vaak tegen (de vraag is hetzelfde)
Komt tot eerste hoogtepunt in de klassieke oudheid: Plato & Aristoteles (filosofie begint bij verwondering, Aristoteles
is wetenschappelijker)
G.W.F. Hegel: uil van Minerva (mythe van Nyctimene): de uil va Minerva begint haar vlucht pas bij het aanbreken van
de avondschemering → filosofie is een kritische reflectie, hetgeen waarover wordt nagedacht is voorbij/afgerond
3 aspecten
• Attitude
• Methodologie
• Domein
→ Wat is filosofie, en waarin verschilt deze van andere kennisdomeinen? → Niet zozeer te maken met attitude of
methodologie, maar met de aard van vragen en problemen waarmee ze zich bezighouden (abstract en eigenaardig)
Attitude
• Kritisch denken: bv. eigen zintuigen, kunnen we wel ergens zeker van zijn? Is het betrouwbaar? → bv.
optische illusies
o René Descartes (rationalist): waar kan ik zeker van zijn? (Uitgangspunt) → zintuigen zijn niet
betrouwbaar, mogelijk at deze ons vaker bedriegen dan we denken (bv. Müller-Lyer illusie)
• Filosofie is vragen stellen bij bepaalde autoriteiten en deze in twijfel durven trekken (uitdagen + uitspraken in
twijfel trekken) → zowel autoriteit van personen (wetenschappers, politici, …) en autoriteit van eigen
vermogens (zintuigen, cognitieve vermogens, …)
o Bv. blootleggen dat we intuïtief geneigd zijn dat we te veel steunen op onze zintuigen zonder dat dit
gegrond is
• Kritiek ≠ einddoel van filosofie: filosofische kritiek opent mogelijkheid dat dingen ander zouden/hadden
kunnen zijn + tracht vaak positief of constructief project te formuleren zodat bekritiseerde elementen
vervangen worden door elementen beter bestand tegen kritiek
o Wetenschap is ook kritisch (Richard Feynman): twijfelen aan de traditie is zowel filosofisch als
wetenschappelijk
Methodologie
Zijn er methoden die enkel gebruikt worden door filosofen en niet door wetenschappers?
• Eigen intuïties
• Conceptuele analyse
• Gedachte-experiment
→ Ook gebruikt door wetenschappers
Intuïties
• Vanzelfsprekend (zelf evident, vroeger → kennis die op onmiddellijke manier verkregen wordt) vs. spontane
overtuigingen (niet gegrond/niet per se zeker, nu)
Conceptuele analyse
• Is iets een noodzakelijke en voldoende voorwaarde voor een bepaald concept/begrip
• Tracht belangrijke begrippen te ontleden in meer eenvoudige begrippen, zodat we belangrijke begrippen
beter begrijpen en beter kunnen gebruiken
→ Doel: bepalen waarover we precies spreken (bv. liefde, tijd, geluk, …)
1
,Gedachte-experimenten
• Bv. brain in a vat, trolley problem
→ Brain in a vat: experiment ondersteunt sceptische positie over kennis → wat garandeert mij dat ik hier werkelijk dit
aan het doen ben en niet gemanipuleerd wordt door een kwaadaardige wetenschapper die mij dit enkel doet geloven
→ onze zekerheid is geen echte, fundamentele zekerheid
Domein (Thomas Nagel)
• Abstracte en eigenaardige vragen: bv. heeft de natuur een doel, zijn wij meer dan onze hersenen, …
• Onderscheid wetenschap – filosofie: wetenschappers weten perfect hoe methoden en theorieën ineen zitten,
het is de filosofie die hier vragen over gaat stellen waardoor de wetenschap omvervalt
Filosofie en vooruitgang
• Ook in wetenschappen niet evident: incommensurabiliteit (Thomas Kuhn)
o Incommensurabiliteit = onvergelijkbaarheid
▪ Je kan niet zeggen dat hedendaagse wetenschap beter is dan die van vroeger, hij is gewoon
anders, niet met elkaar vergelijkbaar → vooruitgangsgedachte van meeste
wetenschappers
• Wetenschap ontstaat soms (oorspronkelijk) vanuit filosofie/bouwt hierop verder:
o Isaac Newton: Philosophiae Naturalis Principia Mathematica
o John Dalton: A New System of Chemical Philosophy
4 deeldomeinen
• Metafysica: bestudeerd aard en structuur van de wereld = zijnsleer → wat betekent het om te bestaan?
• Logica: redeneerkunde → wat zijn geldige redeneringen?
• Epistemologie: kennisleer → wat is (wetenschappelijke) kennis, hoe verwerven we kennis, …?
o Brain in a vat = epistemologisch experiment
• Ethiek: moraalfilosofie/zedenleer → wat is goed of juist handelen?
Historische evolutie
• Oudheid: filosofie vs. mythologie
• Middeleeuwen: filosofie vs. religie
• Moderniteit: filosofie vs. wetenschap
Bewegingen sinds moderniteit
Oude filosofische problemen zouden kunnen opgelost worden via nieuwe wetenschappelijke methoden: bv. vraag
naar ‘oerstof’ van de werkelijkheid → ontstaan nieuwe filosofische problemen → wetenschappers vaak enkel oog
voor eerste beweging (filosofie eindigt waar wetenschap begint)→ gevaar = sciëntisme (Bertrand Russell)
Sciëntisme = opvatting dat alleen (natuur)wetenschappen tot waardevolle kennis over wereld leiden en filosofie alleen
zinvol is als ze de wetenschappelijke methode hanteert → alternatieve kennisbronnen (kunst, godsdienst, intuïtie, …)
= zinloos
Besluit
• Geen definitief/finaal antwoord: filosofie heeft zich sinds ontstaan meerdere keren moeten heruitvinden
• Weinig resultaten als ‘blijvende’ antwoorden → kracht vanuit het blijvende vragen
2
, 2 Mechanisering en doelgerichtheid
Mechanisering van het wereldbeeld
Denken doorheen de geschiedenis:
• Antieke oudheid (religie) → moderniteit (wetenschap)
o Kentering wordt wetenschappelijke revolutie genoemd
Bertrand Russel
“In 1700 was de mentaliteit van de ontwikkelde mensen in elk opzicht modern, in 1600, op enkele uitzondering na,
nog grotendeels middeleeuws.”
Wetenschappelijke revolutie:
• Wiskundige methode om aan wetenschap te doen
o Zowel fysici (Galilei, Newton) als filosofen (Descartes, Spinoza, Leibniz) grote fan van methode
• Mechanische oorzaken
o Galilei’s traagheidswet: ieder lichaam, aan zichzelf overgelaten, blijft in rust of beweegt verder met
constante snelheid → antieke/middeleeuwse filosofen: lichamen die uit zichzelf bewegen zijn
bezield (bv. beweging van planeten als iets goddelijks zien)
o Moderne fysici geïnteresseerd in manier waarop een beweging van iets verklaard wordt, niet wat de
bedoeling van beweging is (niet geïnteresseerd in redenen, wel in verklaringen)
Doeloorzaken vs. mechanische oorzaken:
• Aristoteles (384-322 v.Chr.):
o Vieroorzakenleer
▪ Om een goede verklaring te geven moeten 4 oorzaken aangegeven worden: formeel,
materieel, bewerkstelligend en finaal (finaal = doeloorzaak, staat centraal)
o Doeloorzaak: toekomst
▪ Vraag: waarom? (Waarom is een tafel zoals hij is)
o Natuur ≈ artefacten (‘door mensen gemaakt’) (ook toepasbaar op mensen/natuur)
• Galilei (1564-1642)
o Mechanische oorzaak: verleden (bewerkstelling)
▪ Vraag: waardoor?
o Geen doeloorzaken in levenloze natuur
o Centraal sinds moderniteit: van waarom naar waardoor
Eduard J. Dijksterhuis: De mechanisering van het wereldbeeld = het systematisch vervangen van doeloorzaken door
mechanische oorzaken
Mechanisering:
• Natuurfenomenen (Descartes gaat mechanische oorzaak toepassen op natuurfenomenen)
o Wind, regen, bliksem
• Levend lichaam (Jacques de Vaucanson: mechanische eend)
o Complexe automaten
Probleem: kunnen doeloorzaken volledig vermeden worden bij het spreken over het menselijk lichaam
• Intuïtief
• Wetenschappelijk
3
,1 Wat is filosofie?
• (Radicaal) kritische reflectie: gaat zich ergens over buigen → gaat zich vragen stellen → wil tot oordeel
komen → wil vragen graag beantwoord zien
o Radicaal: durft eigen statuut te bevragen: wat houdt filosofie juist in?
• Filosofie kan overal over gaan
• Verwondering! = begin + sturende beginsel (fundament, principe) van filosofie
• Filosofische theorieën spreken elkaar vaak tegen (de vraag is hetzelfde)
Komt tot eerste hoogtepunt in de klassieke oudheid: Plato & Aristoteles (filosofie begint bij verwondering, Aristoteles
is wetenschappelijker)
G.W.F. Hegel: uil van Minerva (mythe van Nyctimene): de uil va Minerva begint haar vlucht pas bij het aanbreken van
de avondschemering → filosofie is een kritische reflectie, hetgeen waarover wordt nagedacht is voorbij/afgerond
3 aspecten
• Attitude
• Methodologie
• Domein
→ Wat is filosofie, en waarin verschilt deze van andere kennisdomeinen? → Niet zozeer te maken met attitude of
methodologie, maar met de aard van vragen en problemen waarmee ze zich bezighouden (abstract en eigenaardig)
Attitude
• Kritisch denken: bv. eigen zintuigen, kunnen we wel ergens zeker van zijn? Is het betrouwbaar? → bv.
optische illusies
o René Descartes (rationalist): waar kan ik zeker van zijn? (Uitgangspunt) → zintuigen zijn niet
betrouwbaar, mogelijk at deze ons vaker bedriegen dan we denken (bv. Müller-Lyer illusie)
• Filosofie is vragen stellen bij bepaalde autoriteiten en deze in twijfel durven trekken (uitdagen + uitspraken in
twijfel trekken) → zowel autoriteit van personen (wetenschappers, politici, …) en autoriteit van eigen
vermogens (zintuigen, cognitieve vermogens, …)
o Bv. blootleggen dat we intuïtief geneigd zijn dat we te veel steunen op onze zintuigen zonder dat dit
gegrond is
• Kritiek ≠ einddoel van filosofie: filosofische kritiek opent mogelijkheid dat dingen ander zouden/hadden
kunnen zijn + tracht vaak positief of constructief project te formuleren zodat bekritiseerde elementen
vervangen worden door elementen beter bestand tegen kritiek
o Wetenschap is ook kritisch (Richard Feynman): twijfelen aan de traditie is zowel filosofisch als
wetenschappelijk
Methodologie
Zijn er methoden die enkel gebruikt worden door filosofen en niet door wetenschappers?
• Eigen intuïties
• Conceptuele analyse
• Gedachte-experiment
→ Ook gebruikt door wetenschappers
Intuïties
• Vanzelfsprekend (zelf evident, vroeger → kennis die op onmiddellijke manier verkregen wordt) vs. spontane
overtuigingen (niet gegrond/niet per se zeker, nu)
Conceptuele analyse
• Is iets een noodzakelijke en voldoende voorwaarde voor een bepaald concept/begrip
• Tracht belangrijke begrippen te ontleden in meer eenvoudige begrippen, zodat we belangrijke begrippen
beter begrijpen en beter kunnen gebruiken
→ Doel: bepalen waarover we precies spreken (bv. liefde, tijd, geluk, …)
1
,Gedachte-experimenten
• Bv. brain in a vat, trolley problem
→ Brain in a vat: experiment ondersteunt sceptische positie over kennis → wat garandeert mij dat ik hier werkelijk dit
aan het doen ben en niet gemanipuleerd wordt door een kwaadaardige wetenschapper die mij dit enkel doet geloven
→ onze zekerheid is geen echte, fundamentele zekerheid
Domein (Thomas Nagel)
• Abstracte en eigenaardige vragen: bv. heeft de natuur een doel, zijn wij meer dan onze hersenen, …
• Onderscheid wetenschap – filosofie: wetenschappers weten perfect hoe methoden en theorieën ineen zitten,
het is de filosofie die hier vragen over gaat stellen waardoor de wetenschap omvervalt
Filosofie en vooruitgang
• Ook in wetenschappen niet evident: incommensurabiliteit (Thomas Kuhn)
o Incommensurabiliteit = onvergelijkbaarheid
▪ Je kan niet zeggen dat hedendaagse wetenschap beter is dan die van vroeger, hij is gewoon
anders, niet met elkaar vergelijkbaar → vooruitgangsgedachte van meeste
wetenschappers
• Wetenschap ontstaat soms (oorspronkelijk) vanuit filosofie/bouwt hierop verder:
o Isaac Newton: Philosophiae Naturalis Principia Mathematica
o John Dalton: A New System of Chemical Philosophy
4 deeldomeinen
• Metafysica: bestudeerd aard en structuur van de wereld = zijnsleer → wat betekent het om te bestaan?
• Logica: redeneerkunde → wat zijn geldige redeneringen?
• Epistemologie: kennisleer → wat is (wetenschappelijke) kennis, hoe verwerven we kennis, …?
o Brain in a vat = epistemologisch experiment
• Ethiek: moraalfilosofie/zedenleer → wat is goed of juist handelen?
Historische evolutie
• Oudheid: filosofie vs. mythologie
• Middeleeuwen: filosofie vs. religie
• Moderniteit: filosofie vs. wetenschap
Bewegingen sinds moderniteit
Oude filosofische problemen zouden kunnen opgelost worden via nieuwe wetenschappelijke methoden: bv. vraag
naar ‘oerstof’ van de werkelijkheid → ontstaan nieuwe filosofische problemen → wetenschappers vaak enkel oog
voor eerste beweging (filosofie eindigt waar wetenschap begint)→ gevaar = sciëntisme (Bertrand Russell)
Sciëntisme = opvatting dat alleen (natuur)wetenschappen tot waardevolle kennis over wereld leiden en filosofie alleen
zinvol is als ze de wetenschappelijke methode hanteert → alternatieve kennisbronnen (kunst, godsdienst, intuïtie, …)
= zinloos
Besluit
• Geen definitief/finaal antwoord: filosofie heeft zich sinds ontstaan meerdere keren moeten heruitvinden
• Weinig resultaten als ‘blijvende’ antwoorden → kracht vanuit het blijvende vragen
2
, 2 Mechanisering en doelgerichtheid
Mechanisering van het wereldbeeld
Denken doorheen de geschiedenis:
• Antieke oudheid (religie) → moderniteit (wetenschap)
o Kentering wordt wetenschappelijke revolutie genoemd
Bertrand Russel
“In 1700 was de mentaliteit van de ontwikkelde mensen in elk opzicht modern, in 1600, op enkele uitzondering na,
nog grotendeels middeleeuws.”
Wetenschappelijke revolutie:
• Wiskundige methode om aan wetenschap te doen
o Zowel fysici (Galilei, Newton) als filosofen (Descartes, Spinoza, Leibniz) grote fan van methode
• Mechanische oorzaken
o Galilei’s traagheidswet: ieder lichaam, aan zichzelf overgelaten, blijft in rust of beweegt verder met
constante snelheid → antieke/middeleeuwse filosofen: lichamen die uit zichzelf bewegen zijn
bezield (bv. beweging van planeten als iets goddelijks zien)
o Moderne fysici geïnteresseerd in manier waarop een beweging van iets verklaard wordt, niet wat de
bedoeling van beweging is (niet geïnteresseerd in redenen, wel in verklaringen)
Doeloorzaken vs. mechanische oorzaken:
• Aristoteles (384-322 v.Chr.):
o Vieroorzakenleer
▪ Om een goede verklaring te geven moeten 4 oorzaken aangegeven worden: formeel,
materieel, bewerkstelligend en finaal (finaal = doeloorzaak, staat centraal)
o Doeloorzaak: toekomst
▪ Vraag: waarom? (Waarom is een tafel zoals hij is)
o Natuur ≈ artefacten (‘door mensen gemaakt’) (ook toepasbaar op mensen/natuur)
• Galilei (1564-1642)
o Mechanische oorzaak: verleden (bewerkstelling)
▪ Vraag: waardoor?
o Geen doeloorzaken in levenloze natuur
o Centraal sinds moderniteit: van waarom naar waardoor
Eduard J. Dijksterhuis: De mechanisering van het wereldbeeld = het systematisch vervangen van doeloorzaken door
mechanische oorzaken
Mechanisering:
• Natuurfenomenen (Descartes gaat mechanische oorzaak toepassen op natuurfenomenen)
o Wind, regen, bliksem
• Levend lichaam (Jacques de Vaucanson: mechanische eend)
o Complexe automaten
Probleem: kunnen doeloorzaken volledig vermeden worden bij het spreken over het menselijk lichaam
• Intuïtief
• Wetenschappelijk
3
