Waarover gaat rechtssociologie?
Rechtssociologie Rechtswetenschap
Methode Doctrinaire methode
Empirische methode die meerdere 1.1
methoden omarmt en
technieken omvat
Perspectief Intern
Extern perspectief perspectief(deelnemer 1.2
aan de rechtspraktijk)
1.1 Methode
Techniek die vaak w gebruikt = subsumptie: feiten in juridische regels omzetten
Juridische (doctrinaire) methode
Technieken
Feiten verzamelen (voor zover juridisch relevant) (beperkt) empirisch
De regel moet worden ‘gevonden’ , je moet weten waar je de regel moet vinden & hoe je
die moet gebruiken = heuristiek
De regel kan open of vage normen bevatten, zodat een norm langer kan meegaan in de
tijd hierdoor ga je die regel moeten interpreteren volgens de juridische technieken om
te achterhalen wat dat betekent in een concrete situatie
De geldigheid van een norm controleren beoordelen volgens de interne systematiek,
formeel-juridische criteria(hogere rechtsregels)
Meerdere grondrechten zijn van toepassing & komen in conflict belangen afwegen:
welk grondrecht moet doorwegen
Regelcreatie of bestaande regel kent gebreken: een lacune, een leegte in het recht
doordat het achterhaalt is voorschrijven hoe het ‘zou moeten’ (sollen/ ought to be) /
verbeteren van de regel (normatief)
Deze beslissingen / een standpunt moeten worden verdedigd d.m.v. argumentatie
Interne perspectief: juristen gaan uit van het bewaken van de coherentie van het recht
Empirische methode
Op een empirische methode kijken naar het recht, hoe staat het in de samenleving & wat doet het
in de samenleving
Wetenschappelijke, systematische gegevensverzameling in de praktijk, in het ‘veld’
observeren etc.
Criteria voor sociaalwetenschappelijk onderzoek
• Betrouwbaarheid: in welke mate = verzamelde gegevens betrouwbaar? Zou ik
dezelfde resultaten behalen wnr ik dit onderzoek opnieuw doe: repliceerbaarheid
1
, • Externe validiteit – representativiteit: bv. Kan ik o.b.v. van onderzoek in
Antwerpen, zelfde conclusie trekken over rechtbanken als in West-Vlaanderen
(eerder wel)tegenover Brazilië(eerder niet door andere context)
• Interne validiteit: bv. hoeveel vonnissen gaan er over rijden over invloed?
conclusie: Bestuurders vinden dat ze te zwaar bestraft worden uw opzet en
resultaat matchen niet
• Objectiviteit van de data
Technieken: o.a.. surveys, interviews, veldwerk en statistische analyses
Wetenschappelijke analyse van de verzamelde data
Het gaat hier over recht in de samenleving & van waar dat komt
Voorbeeld van doctrinaire methode: genitale verminking/besnijdenis (genital mutilation/cutting)
in Senegal
Vaststelling van een onderzoeksprobleem: waarover kan je onderzoeksvragen stellen?
Onderzoeksvragen in juridisch ‘doctrinair’ onderzoek:
“Welke juridische instrumenten zijn relevant?”
“Hoe luidt het recht over genitale verminking/besnijdenis in Senegal?”
= basisvragen
Zoeken en analyseren van juridische bronnen
Verdragen, constitutioneel recht en wetgeving in Senegal
Rechtspraak
Rechtsleer (artikels en boeken)
Analyse van juridische bronnen wijst op bestaan van een sterk mensenrechtelijk kader:
‘probleem’ opgelost!
Maar, zijn deze instrumenten ook effectief? Worden de wetten effectief nageleefd?
Waarom wel, waarom niet? Falende implementatie/handhaving? Weinig
maatschappelijke steun/naleving?
Deze vragen kunnen niet worden beantwoord d.m.v. een uitsluitend juridische
analyse, een empirisch onderzoek is nodig.
Voorbeeld van doctrinaire methode: abortus in België
1. Vaststelling van een onderzoeksprobleem
2. Onderzoeksvragen in juridisch ‘doctrinair’ onderzoek
“Welke juridische instrumenten zijn relevant?” strafrecht?
2
, “Hoe luidt het recht in België en in Nederland over vrijwillige
zwangerschapsafbreking op verzoek van de zwangere vrouw?“ = meer
wetenschappelijke term dan gwn abortus
3. Zoeken en analyseren van juridische bronnen
Verdragen, constitutioneel recht en wetgeving België en Nederland
Rechtspraak
Rechtsleer (artikels en boeken)
Analyse van juridische bronnen wijst op verschillend juridisch kader: onderzoeks
‘probleem’ en onderzoeksvragen opgelost!
Maar, wat zijn de effecten van de regelgeving?
Wordt de regelgeving gevolgd? Waarom wel, waarom niet? Weinig
maatschappelijke steun/naleving? Leidt de regelgeving tot drempels bij vrijwillige
zwangerschapsafbreking? Zijn er verschillen in de effecten?
Deze vragen kunnen niet worden beantwoord d.m.v. een uitsluitend juridische
analyse, een empirisch onderzoek is nodig.
Doctrinaire trefwoorden, formuleringen en vragen
Privaatrecht, strafrecht, gerechtelijk recht, personen- en familierecht, …
De rechtmatigheid van …, de bevoegdheid om …, de strijd van … met …, de aansprakelijkheid
van …, de strafbaarheid van …, de gebondenheid aan …, de rechtsgevolgen van …, de
geldigheid van …., (uitzonderings)gronden, rechten, plichten, ... botsing, afweging, …
klassieke juridische vragen
Inhoud van een verdrag, wet, decreet, voorstel, procedure, …
Inhoud van een vonnis of een arrest.
Doctrine, rechtssystematiek, dogmatiek.
Law in the books antwoord op vragen vinden we hierin
Vragen: “Hoe luidt het recht?”, “Wat is het toepasselijke recht?” en “Hoe zou het recht moeten
luiden?”.
Empirische/rechtssociologische trefwoorden, formuleringen en vragen
De effectiviteit van …, de doelmatigheid van …, de werking van …, de effecten of risico’s van
…, het functioneren van …
De oorzaken van…, de totstandkoming van…, de invloed van…
Ervaringen met …, de perceptie van…, de aanvaarding van…, de waardering van…
3
, Verklaring, gevolgen en oorzaken.
Law in action gaan kijken naar wat het recht doet in de samenleving
Vragen: “Hoe is het recht ontstaan?” en “Hoe werkt het recht?”
1.2 Perspectief
Intern perspectief Extern perspectief = niet perse empirisch, kan
ook rechtsfilosofie zijn
Deelnemersperspectief Toeschouwersperspectief kijken naar recht &
wat het doet in samenleving
Rolmodel van de rechter centraal Ook rollen voor wetgever, handhaver en
uitvoerder, onderzoeker
Interne, autonome logica draagt bij aan logica Kijken naar recht in relatie tot maatschappelijke
v/h recht context
Rechtszekerheid en rechtseenheid Onzekerheid en variatie resultaten vinden die
niet op voorhand vastliggen
Structureel gericht op bewaken en versterken Constructief subversief: rechtssocioloog heeft
van de coherentie van het recht vervelende conclusies
Proberen recht te verbeteren & niet alleen
commentaar te geven
“is = ought” “is ≠ ought”
De manier hoe het is, is ook hoe het zou moeten Ze kijken naar hoe het is en niet naar hoe het zou
zijn moeten zijn
Vooronderstelling dat recht praktisch een Toetsing van effectiviteit van het recht
verschil uitmaakt = niet het enige in de rechtssociologie, heeft
meer interesses maar = wel de klassieke
benadering
Gericht op rechtspraktijk/op het functioneren Gericht op beleid(om recht te gaan verbeteren)
v/h recht op wetenschappelijke manier
Monodisciplinair(blijven binnen 1 discipline: Interdisciplinair(versch. disciplines:
enkel vanuit rechtswetenschap); doctrinair rechtswetenschap & rechtssociologie) door
aanvullende disciplines: empirisch of normatief
Vooral ‘casus-methode’ en belang argumentatie Verschillende methoden
Juridisch-normatief
Hoe luidt het recht? Hoe werkt het recht?
Hoe zou het moeten luiden? Hoe ontstaat het recht?
Illustraties externe perspectief antwoord = niet te vinden binnen recht zelf
Waarom wordt (werd) het wettelijk vastgelegde rookverbod quasi perfect nageleefd in de VS en
slechts gedeeltelijk in België?
Waarom waren de eerste rookverboden succesvol in California in de jaren ’80 – terwijl roken
daarvoor erg populair was in de VS?
Deze vraag is niet te beantwoorden vanuit een intern perspectief (en al evenmin vanuit een
doctrinaire methode). Antwoord vanuit een extern perspectief: mate van “dubbele
institutionalisering”
4
Rechtssociologie Rechtswetenschap
Methode Doctrinaire methode
Empirische methode die meerdere 1.1
methoden omarmt en
technieken omvat
Perspectief Intern
Extern perspectief perspectief(deelnemer 1.2
aan de rechtspraktijk)
1.1 Methode
Techniek die vaak w gebruikt = subsumptie: feiten in juridische regels omzetten
Juridische (doctrinaire) methode
Technieken
Feiten verzamelen (voor zover juridisch relevant) (beperkt) empirisch
De regel moet worden ‘gevonden’ , je moet weten waar je de regel moet vinden & hoe je
die moet gebruiken = heuristiek
De regel kan open of vage normen bevatten, zodat een norm langer kan meegaan in de
tijd hierdoor ga je die regel moeten interpreteren volgens de juridische technieken om
te achterhalen wat dat betekent in een concrete situatie
De geldigheid van een norm controleren beoordelen volgens de interne systematiek,
formeel-juridische criteria(hogere rechtsregels)
Meerdere grondrechten zijn van toepassing & komen in conflict belangen afwegen:
welk grondrecht moet doorwegen
Regelcreatie of bestaande regel kent gebreken: een lacune, een leegte in het recht
doordat het achterhaalt is voorschrijven hoe het ‘zou moeten’ (sollen/ ought to be) /
verbeteren van de regel (normatief)
Deze beslissingen / een standpunt moeten worden verdedigd d.m.v. argumentatie
Interne perspectief: juristen gaan uit van het bewaken van de coherentie van het recht
Empirische methode
Op een empirische methode kijken naar het recht, hoe staat het in de samenleving & wat doet het
in de samenleving
Wetenschappelijke, systematische gegevensverzameling in de praktijk, in het ‘veld’
observeren etc.
Criteria voor sociaalwetenschappelijk onderzoek
• Betrouwbaarheid: in welke mate = verzamelde gegevens betrouwbaar? Zou ik
dezelfde resultaten behalen wnr ik dit onderzoek opnieuw doe: repliceerbaarheid
1
, • Externe validiteit – representativiteit: bv. Kan ik o.b.v. van onderzoek in
Antwerpen, zelfde conclusie trekken over rechtbanken als in West-Vlaanderen
(eerder wel)tegenover Brazilië(eerder niet door andere context)
• Interne validiteit: bv. hoeveel vonnissen gaan er over rijden over invloed?
conclusie: Bestuurders vinden dat ze te zwaar bestraft worden uw opzet en
resultaat matchen niet
• Objectiviteit van de data
Technieken: o.a.. surveys, interviews, veldwerk en statistische analyses
Wetenschappelijke analyse van de verzamelde data
Het gaat hier over recht in de samenleving & van waar dat komt
Voorbeeld van doctrinaire methode: genitale verminking/besnijdenis (genital mutilation/cutting)
in Senegal
Vaststelling van een onderzoeksprobleem: waarover kan je onderzoeksvragen stellen?
Onderzoeksvragen in juridisch ‘doctrinair’ onderzoek:
“Welke juridische instrumenten zijn relevant?”
“Hoe luidt het recht over genitale verminking/besnijdenis in Senegal?”
= basisvragen
Zoeken en analyseren van juridische bronnen
Verdragen, constitutioneel recht en wetgeving in Senegal
Rechtspraak
Rechtsleer (artikels en boeken)
Analyse van juridische bronnen wijst op bestaan van een sterk mensenrechtelijk kader:
‘probleem’ opgelost!
Maar, zijn deze instrumenten ook effectief? Worden de wetten effectief nageleefd?
Waarom wel, waarom niet? Falende implementatie/handhaving? Weinig
maatschappelijke steun/naleving?
Deze vragen kunnen niet worden beantwoord d.m.v. een uitsluitend juridische
analyse, een empirisch onderzoek is nodig.
Voorbeeld van doctrinaire methode: abortus in België
1. Vaststelling van een onderzoeksprobleem
2. Onderzoeksvragen in juridisch ‘doctrinair’ onderzoek
“Welke juridische instrumenten zijn relevant?” strafrecht?
2
, “Hoe luidt het recht in België en in Nederland over vrijwillige
zwangerschapsafbreking op verzoek van de zwangere vrouw?“ = meer
wetenschappelijke term dan gwn abortus
3. Zoeken en analyseren van juridische bronnen
Verdragen, constitutioneel recht en wetgeving België en Nederland
Rechtspraak
Rechtsleer (artikels en boeken)
Analyse van juridische bronnen wijst op verschillend juridisch kader: onderzoeks
‘probleem’ en onderzoeksvragen opgelost!
Maar, wat zijn de effecten van de regelgeving?
Wordt de regelgeving gevolgd? Waarom wel, waarom niet? Weinig
maatschappelijke steun/naleving? Leidt de regelgeving tot drempels bij vrijwillige
zwangerschapsafbreking? Zijn er verschillen in de effecten?
Deze vragen kunnen niet worden beantwoord d.m.v. een uitsluitend juridische
analyse, een empirisch onderzoek is nodig.
Doctrinaire trefwoorden, formuleringen en vragen
Privaatrecht, strafrecht, gerechtelijk recht, personen- en familierecht, …
De rechtmatigheid van …, de bevoegdheid om …, de strijd van … met …, de aansprakelijkheid
van …, de strafbaarheid van …, de gebondenheid aan …, de rechtsgevolgen van …, de
geldigheid van …., (uitzonderings)gronden, rechten, plichten, ... botsing, afweging, …
klassieke juridische vragen
Inhoud van een verdrag, wet, decreet, voorstel, procedure, …
Inhoud van een vonnis of een arrest.
Doctrine, rechtssystematiek, dogmatiek.
Law in the books antwoord op vragen vinden we hierin
Vragen: “Hoe luidt het recht?”, “Wat is het toepasselijke recht?” en “Hoe zou het recht moeten
luiden?”.
Empirische/rechtssociologische trefwoorden, formuleringen en vragen
De effectiviteit van …, de doelmatigheid van …, de werking van …, de effecten of risico’s van
…, het functioneren van …
De oorzaken van…, de totstandkoming van…, de invloed van…
Ervaringen met …, de perceptie van…, de aanvaarding van…, de waardering van…
3
, Verklaring, gevolgen en oorzaken.
Law in action gaan kijken naar wat het recht doet in de samenleving
Vragen: “Hoe is het recht ontstaan?” en “Hoe werkt het recht?”
1.2 Perspectief
Intern perspectief Extern perspectief = niet perse empirisch, kan
ook rechtsfilosofie zijn
Deelnemersperspectief Toeschouwersperspectief kijken naar recht &
wat het doet in samenleving
Rolmodel van de rechter centraal Ook rollen voor wetgever, handhaver en
uitvoerder, onderzoeker
Interne, autonome logica draagt bij aan logica Kijken naar recht in relatie tot maatschappelijke
v/h recht context
Rechtszekerheid en rechtseenheid Onzekerheid en variatie resultaten vinden die
niet op voorhand vastliggen
Structureel gericht op bewaken en versterken Constructief subversief: rechtssocioloog heeft
van de coherentie van het recht vervelende conclusies
Proberen recht te verbeteren & niet alleen
commentaar te geven
“is = ought” “is ≠ ought”
De manier hoe het is, is ook hoe het zou moeten Ze kijken naar hoe het is en niet naar hoe het zou
zijn moeten zijn
Vooronderstelling dat recht praktisch een Toetsing van effectiviteit van het recht
verschil uitmaakt = niet het enige in de rechtssociologie, heeft
meer interesses maar = wel de klassieke
benadering
Gericht op rechtspraktijk/op het functioneren Gericht op beleid(om recht te gaan verbeteren)
v/h recht op wetenschappelijke manier
Monodisciplinair(blijven binnen 1 discipline: Interdisciplinair(versch. disciplines:
enkel vanuit rechtswetenschap); doctrinair rechtswetenschap & rechtssociologie) door
aanvullende disciplines: empirisch of normatief
Vooral ‘casus-methode’ en belang argumentatie Verschillende methoden
Juridisch-normatief
Hoe luidt het recht? Hoe werkt het recht?
Hoe zou het moeten luiden? Hoe ontstaat het recht?
Illustraties externe perspectief antwoord = niet te vinden binnen recht zelf
Waarom wordt (werd) het wettelijk vastgelegde rookverbod quasi perfect nageleefd in de VS en
slechts gedeeltelijk in België?
Waarom waren de eerste rookverboden succesvol in California in de jaren ’80 – terwijl roken
daarvoor erg populair was in de VS?
Deze vraag is niet te beantwoorden vanuit een intern perspectief (en al evenmin vanuit een
doctrinaire methode). Antwoord vanuit een extern perspectief: mate van “dubbele
institutionalisering”
4
