samenvatting

G G




Inhoudsopgave

DEEL I: INLEIDING OVER PREVENTIE..........................................................................................................................2


1.WAT IS PREVENTIE?...................................................................................................................................................2
VORMEN VAN PREVENTIE..............................................................................................................................................2
INDELING VOLGENS CAPLAN..............................................................................................................................................3
INDELING VOLGENS US INSITUTE OF MEDICINE.................................................................................................................3
GEZONDHEIDSPROMOTIE...............................................................................................................................................4
TOT SLOT............................................................................................................................................................................5
PREVENTIEF BELEID...............................................................................................................................................................5
2. PREVENTIE VOOR KINDEREN EN JONGEREN.....................................................................................................................5
BELANG VAN PREVENTIE IN KINDERTIJD/ADOLESCENTIE................................................................................................................5
THEORETISCHE KADERS (IK ZOU TEKSTEN ZEKER LEZEN WANT GEEN NOTITIES GENOMEN TIJDENS DE LES)...............................................9
SCHOOL ALS CONTEXT VOOR PREVENTIE: MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN........................................................................................13
3. RICHTLIJNEN VOOR PREVENTIE DOOR PSYCHOLOGEN (APA).............................................................................................15


DEEL 2: EFFECTIEVE PREVENTIE VOOR KINDEREN EN JONGEREN.............................................................................19


WAT IS EEN INTERVENTIE?....................................................................................................................................................19
WAT IS EEN EFFECTIEVE PREVENTIE?..............................................................................................................................19
STANDAARDEN OM TE BEOORDELEN OF PREVENTIEVE INTERVENTIE EFFECTIEF IS.............................................................................19
EFFECTLADDER (ALS STANDAARD)..........................................................................................................................................21
SAMENVATTING WERKZAME ELEMENTEN.................................................................................................................................35
BEOORDELING EFFECTIVITEIT DOOR NJI (VRAAG ME AF OF DIT TE KENNEN IS OF ENKEL VR OPDRACHT)................................................35
LES INTERVENTION MAPPING........................................................................................................................................37
IMPLEMENTATIE VAN EFFECTIEVE PREVENTIEVE INTERVENTIES...............................................................................................37
WAT IS IMPLEMENTATIE?.....................................................................................................................................................38
BELANG VAN IMPLEMENTATIE...............................................................................................................................................39
DETERMINANTEN VAN IMPLEMENTATIE...................................................................................................................................40


DEEL 3: SPECIFIEKE TOEPASSINGEN VAN PREVENTIE VOOR K&J..............................................................................49


PREVENTIEVE INTERVENTIE TOPSPEL..............................................................................................................................49
PREVENTIE EETSTOORNISSEN.........................................................................................................................................49
PREVENTIE VAN PESTEN OP SCHOOL...............................................................................................................................49
DEFINITIE, PREVALENTIE EN GEVOLGEN VAN PESTEN..................................................................................................................49
WAAROM PESTEN KINDEREN EN JONGEREN?............................................................................................................................55
PREVENTIE VAN PESTEN OP SCHOOL: WAT WERKT?...................................................................................................................56
PREVENTIE VAN PESTEN OP SCHOOL: ENKELE ACTUELE UITDAGINGEN............................................................................................60




1

,PREVENTIE KINDEREN EN JONGEREN
DEEL I: INLEIDING OVER PREVENTIE

! tipexamen: preventie in het enkelvoud gebruiken (niet preventies) als je meervoud wil gebruiken:
preventieve interventies!
Voorbeelden
 Tools of the mind (kleuteronderwijs)
o Doel executieve functies bij jongeren te stimuleren
o In filmpje: freeze dance: dansen tot op een bepaald moment ‘te bevriezen’ door te stoppen met dansen
(impulsen onderdrukken) – stimuleren functie: effort of control (= gedragscontrole, onderdrukken
dominante respons ten voordele van meer voordelige)
 Mindfulness class – highschool VS

Kern van preventie: voorkomen is beter dan genezen
Vb. beter kinderen leren tandenpoetsen, dan tanden trekken later
Vb. vaccineren in plaats van besmetten

In criteria tot erkenning als klinisch psycholoog (binnen onderscheidende competenties: wat specifiek is
voor klinisch psycholoog ↔ andere psychologen) staat ‘klinisch psycholoog focust op klinisch
psychologische interventie en preventie en het klinisch onderhoud’  daarom in leerpakket
Onderscheidend: specifiek voor psychologen

1.WAT IS PREVENTIE?

Doll, B., & Yoon, J. (2010). The current status of youth prevention science. In: B. Doll, W. Pfohl, & J. Yoon  Preven
(Eds.), Handbook of youth prevention science (pp.1-18). New York/London: Routledge. tie =

gedragsmatige, biologische of sociale interventies bedoeld om risico op stoornissen, ziekten of
soc.problemen voor zowel individuen als groepen te verminderen
 Voorkomen van (ernstiger worden van) problemen door vooraf gericht in te grijpen op risico- en
protectieve factoren voor problemen en positieve factoren te versterken
 Preventie heeft zijn wortels in de geneeskunde
o Denk aan het voorkomen van lichamelijke ziektes vb. polio, covid (gn contact), …
o Later ook psychische stoornissen: psychiater Caplan die na WOII inspanning heeft gedaan om
grote groepen mensen verder te helpen voordat ze stoornissen ontwikkelden – introduceerde
preventie voor psychologische stoornissen
 Belangrijke wetenschap in domein van preventie: epidemiologie
o = bestudeerd freq v voorkomen & verspreiden van ziekte/stoornissen in populatie
o Doel preventie: zorgen dat prevalentie van ziekten, stoornissen en problemen in populatie zo
laag mogelijk wordt
 Doorgaans gericht op groepen


VORMEN VAN PREVENTIE

2

,INDELING VOLGENS CAPLAN
® op basis van ernst probleem/stoornis
3 vormen van preventie
PRIMAIR = voorkomen van de stoornis vooraleer symptomen optreden (er is nog geen
probleem)
 Wie: totale populatie
o Vb. kind en gezin: wanneer een kind geboren wordt, bieden zij
vaccinaties, testen, handvaten voor de opvoeding, checklists, … aan
o Vb. BOB campagne
SECUNDAI = voorkomen van verdere ontwikkeling van een stoornis waarvan eerste symptomen
R worden vertoond
 Wie: groep die symptomen vertoont
o Vb. mindfullness programma op school: deze leerlingen die de klas
volgen hebben al depressieve/angst gevoelens – om te voorkomen dat
dit uitgroeid naar een stoornis
o Vb. regelovertredend gedrag bij kleuters dat mogelijks aanleiding geeft
tot gedragsstoornis
TERTIAIR = voorkomen van negatieve gevolgen van stoornis
 Wie: groep die stoornis heeft
 Vb. voorkomen suïcide, opname psychiatrie tijdens depressie


Kritiek op indeling van Caplan
 Kritiek op tertiaire preventie – is dit nog wel preventie? Als je mensen met een stoornis nog in het
domein preventie gaat plaatsen, dan is het domein wel heel breed – eerder behandeling
 Indeling van preventie vormen is niet volledig want er zijn subgroepen in populatie K&j die verhoogde
risico’s lopen maar nog geen problemen hebben
o vb. gescheiden ouders, armoede, vluchtelingengezinnen -> relatie op school versterken &
welbevinden bevorderen, …
 Sterk gericht op het voorkomen van iets negatief met als doel ziektevrij leven
o Dit is niet ons enige doel van het leven (deze kritiek ook toepasbaar op andere indelingen)
 Gezondheid meer dan afwezigheid ziekte
o Aanname dat diagnose van stoornissen betrouwbaar is (in psychologie veel minder
betrouwbaar/minder objectief dan in medische wereld)
 Kanker vs ASS (psychiater geeft subjectief oordeel)
o Verondersteld dat we oorzaken en antecedenten van psychische stoornissen moeten kennen
(NIET ZO’N STERKE KRITIEK VOLGENS DE PROF)


INDELING VOLGENS US INSITUTE OF MEDICINE
® Vandaag vaak gehanteerd
® door committee on the Prevention of Mental disorders
® zij zijn nagegaan wat de stand van zaken is ivm
preventieonderzoek over geestelijke gezondheid

3

, ® preventie wordt in deze indeling beperkt tot dienstverlening VOOR psychische stoornis
o Preventie = dienstverlening wanneer nog geen sprake is v/e psychische stoornis
o Wanneer er wel stoornis aanwezig is spreekt men over remediëring/behandeling

® Op basis van doelgroep(↔ ernst Caplan)
3 vormen
UNIVERSELE preventie  (~primaire preventie): hele populatie, geen onderscheid volgens
individueel risico
o Bv. kansenbevolking, leeftijdsgroepen
SELECTIEVE preventie  groep met verhoogd risico
o Bv. gescheiden ouders, vluchtelingen
GEÏNDICEERDE  groepen/personen die wel al tekenen van problemen/ symptomen
preventie vertonen maar nog niet (volledig) beantwoorden aan de diagnostische
criteria van de stoornis (~secundaire preventie)
o Actie tegen effectief optreden stoornis
 Preventie: nog geen sprake van stoornis
Kritiek op indeling van US Institute of Medicine
 Blijft uitgaan van ‘deficit model’: negatieve vermijden (zelfde als CAPLAN)
o Alternatief: mental health intervention framework
 Welness promotion (2009) toegevoegd aan het model om meer oog te hebben voor het
positieve/ bevorderen van positieve factoren


GEZONDHEIDSPROMOTIE
® Formeel geïntroduceerd door WHO in 1986
® WHO definitie:
o Gezondheidspromotie = ‘Het proces waardoor mensen of groepen van mensen in staat gesteld
worden om meer controle te verwerven over de determinanten van hun gezondheid en zo hun
gezondheid te verbeteren’
® in rijkere landen belangrijk dat we gezondheid zo veel mogelijk te promoten (wat hebben mensen nodig
om gezond te eten, geen burn out te krijgen, … )
Daarvoor zijn actieterreinen opgesteld
o healthy public policy
 goed gezondheidsbeleid bv. politieke en openbare diensten
o supportive environments: omgeving bevorderen om mensen gezonde keuzes te laten maken
(bespreken we in dit vak)
o community involvement
 lokale gemeenschap waar mensen deel van uitmaken (gemeente)
o individu: focus op het individu te ondersteunen in het maken van gezonde keuzes (bespreken we
in dit vak) bv. mindfullness
o reorient health services
 gezondheidszorg dichter bij de mensen brengen


4