Achter de deur van de psychodynamische
psychotherapie: kader & setting
Therapeutische ruimte als voorwaarde voor een therapeutisch proces
Het belang van therapeutisch model is dat het enkel zaken gaat definiëren en aan zo een kader in grote lijnen aanhoudt.
Deuren zijn voor bep stukken een kader en wat er achter die deuren gaat plaats vinden is niet onbelangrijk
Inleiding: concept ‘kader’ gesitueerd en gedefinieerd
Elke activiteit heeft een kader
Foto’s tennis, Einstein, muziek
Drie # activi in heel verschillende kaders
• Kader zijn belang: zijn manier van communiceren met elkaar en onderhandelen met elkaar daar valt over te
discussiëren in bep mate
• Bv in bovenste foto (tennis): geen plek om therapie te doen of te voetballen: duidelijke kader: dit is tennis en dit
spelen we zo en we hebben daar aantal regels voor etc en discussies kunnen plaats vinden over de bal maar niet
over waar die lijn zo (ene week staat die lijn daar en andere daar). Voordeel: je kan u richten op activiteiten en je
kan niet zomaar iets uitvinden
• De andere kaders zijn ook kaders met hun verwachtingen. Die kaders maakt eenmaal dat je ze kent (niet van het
begin bv als je naar concert gaat en nooit bent geweest) maar eens je dat kent dan kan je bij het binnenkomen een
verwachtingspatroon voelen ontstaan en spanning van match bv beginnen aanvoelen
• Dat kader vertelt ons iets omdat er daarrond duidelijke afspraken zijn en dat is ook zo voor th
Definitie: geheel aan afspraken over 4 dimensies
4 dimensies:
1. De tijd: duur, frequentie en verloop van de afspraken (wanneer, hoelang)
a. Wekelijks/ meermaals per week/ veertiendaags
b. Afwisselend ouders en kind samen en ouders apart
c. Meestal van 50 – 60 minuten
d. Afgebakend in tijd (korterdurend) of ‘open-ended’ (langerdurend)
→ Zodanig dat er een verwachtingspatroon ontstaat dat stuk van ons werk gaat doen, we gaan niet elke keer opnieuw
vragen hoelang we afspreken. We maken daar duidelijke afspraken in.
2. De ruimte: de plaats van afspraak/ opstelling van de zitplaatsen (hoe ziet ruimte eruit)
a. Bank/ stoel(en)/ spelkamer/ speelmat
b. Online als specifieke kader
3. De regels en afspraken
a. Omtrent betaling, lichamelijk contact, geschenken
4. De werkwijze (manier waarop we gaan werken)
a. Vrije associatie/ vrij spel versus afgesproken focus
b. Individueel/ groep/ ouder en kind…
Het kader grenst af tov wat zich buiten bevindt, en omlijnt de specifieke inhoud. (kader = hulpmiddel)
1
, Kader als drager van een ervaring
• Evelien, 6 jaar: stomme klok
o Het ontdekken van een grenzeloos verlangen om alles voor mezelf te hebben, voor mij, en voor mij alleen
o De hele ruimte, de therapeut, en de tijd… alles zou ik voor mij willen hebben
o Therapeutische ervaring: dat ik dit kan ervaren en dat er iemand woorden zoekt om dat met mij uit te
spreken – zonder veroordeling over mijn verlangen
o roept altijd op einde van de sessie: stomme klok, wordt eisend, eist dat ik tegen volgend keer dingen klaar
zit en verdraagt niet dat andere kids aan haar spullen komen
• Tuur, 9j: de klok aan diggelen
o Een sterk verlangen naar omnipotente controle, en een diepe woede over niet alles kunnen controleren
o het schuldgevoel dat er hoort bij alles naar je toe trekken, en je agressie zijn gang hebben laten gaan
o Therapeutische ervaring: iemand die helpt deze gevoelens te ervaren en te verdragen; te verwoorden hoe
lastig dit is, dat gevoel van altijd de baas te willen zijn en hoe schuldig je je achteraf kan voelen als je weer
eens iets stuk hebt gemaakt, iemand die hier niet boos over wordt
o boos dat tijd om is dat hij op klok wil schieten met pijl en op de deur ook.
• Louise, 4 jaar: ‘Wie staat er op Louise te wachten?’
o Een erg onveilige gehechtheidsontwikkeling die getriggerd wordt bij elke overgang, ook die van de
spelkamer weer naar huis
o Therapeutische ervaring: iemand die verwoordt hoe lastig (‘hertraumatiserend’) overgangen wel zijn als je
nooit echt zeker bent dat je dezelfde wereld weer terug vindt als degene die je achterliet – en die mee
zoekt naar continuïteit
Kader versus setting
• Kader
o Frans: ‘cadre’
o Engels: gebruikt soms ‘frame’ (meer afbakenend), maar vaker ‘setting’ (ruimer concept)
o Nederlands: neemt soms het Engelse woord ‘setting’ over, waardoor dit in twee betekenissen wordt
gebruikt.
• Setting
o verwijst soms naar ‘kader’
o ook naar de institutionele context waarbinnen het therapeutische werk zich afspeelt: privé-praktijk -
ambulante setting (CGG) - residentiële instelling / ziekenhuis…
• De setting is het kader rondom het kader, of hoe de buitendeur zich verhoudt tot de binnendeur
De setting (als prof deze gebruikt) spreekt ze over de kader rond het kader. Denken wat doet een setting met een client.
2
,Korte historiek: van sofa naar veelheid aan kaders
Begon ruim 100 jaar geleden met Freud in het werken met een sofa
Belang om te begrijpen waarvan dit komt
Freud (1900)
• Tijdsgeest
o De prototypische patiënt was een jonge en intelligente vrouw met een conversiehysterie die verliefd werd
op haar oudere mannelijke dokter/ therapeut.
o periode van hypnose & suggestie
o Periode: zoeken naar als we geen medische verklaring hebben wat hebben we dan? Periode waarin
hypnose werd gebruikt,..
• Freud:
o wilde de patiënt op een andere manier laten spreken
o wilde een spreken faciliteren dat een weg opende naar het onbewuste materiaal dat verdrongen was, en
waartegen de patiënt zich verdedigde.
• Cfr BBC-reeks
3 grondregels en nieuw opstelling
Het is in dat kader dat Freud iets nieuws bedacht. Wat overeind gebleven is dat hij kwam tot nieuwe opstelling en drie
grondregels die nog steeds bestaan en nog steeds als grond regels gebruiken
De ‘sofa’ als nieuwe opstelling
• Freud (1913)
o laat de patiënt op de sofa rusten en neemt achter hem – buiten zijn gezichtsveld – plaats.
o noemt dit ‘een ceremonieel, een opstelling met een historische betekenis’.
• De ‘sofa’ wordt het object bij uitstek op het kruispunt van
o de gedateerde, door Freud afgeschreven hypnose en suggestie – waarvan ze tegelijkertijd een overblijfsel
is
o het authentieke spreken dat in contact brengt met het eigen onbewuste van de psychoanalyse anderzijds
– en net dat beoogt de suggestie te minimaliseren.
Hij voelt dat hij iets doet dat nieuw is
Dat alles durven zeggen wat er door je hoofd gaat hoe beschaamd je daar mss ook over bent dat de blik weg valt en kan
vertellen die je niet in de ogen hoeft te kijken.
Één van de bangelijkste reden: spreken vrijer maken voor de patiënt
3 grondregels (Freud, 1912)
• Freud bedacht geen ‘kader’, slechts drie grondregels
• de basisregel voor de patiënt:
o vrije associatie: vertellen of speleen wat er door je hoofd gaat, zonder censuur op wat moeilijk, pijnlijk,
schaamtevol,… is
• Twee regels voor de therapeut:
o Abstinentie: de neutraliteit die de cliënt aan het werk zet om stil te staan bij zichzelf, maar ook
frustrerend kan zijn
▪ die neutraliteit dient er voor om de client te helpen stil staan bij zichzelf.
o Gelijkzwevende aandacht: alles wat verteld en gedaan wordt, wordt opgemerkt als mogelijk belangrijk,
als iets om te markeren en te bevragen
▪ bij kinderen is het ook alles wat er wordt gespeeld en gedaan is belangrijk. Alles wat je verteld is
van even groot belang. Het gaat niet over mijn verlangens of behoeften.
Regels die hij binnen zijn therapeutisch denken belang begon te vinden
3
, Vrij kunnen vertellen of spelen wat er door je hoofd gaat. Vrij associëren zonder censuur iets dat nog altijd tegenwoordig in
psychdyn werk
Anno 2020: veelheid aan psychodynamische kaders
• Persoonlijkheidsstoornis (borderline en narcistische persoonlijkheid)
o vereist nieuwe theoretische noties (zelf-psychologie/ Mentalisatieperspectief)
o Vereist ander kader: rechtstreeksere interactie (face à face) – abstinentie zou hier de paranoïa voeden –
naast individuele therapie ook behandeling via afdelingsklimaat en groepstherapie
• Werken met kinderen
o Vereist nieuwe noties die rekening houden met een psychisch apparaat in volle ontwikkelingn, een
psychodynamisch ontwikkelingsdenken
o Werken in de spelkamer met spel als communicatiemiddel
• Gezinnen/ ouders en baby’ s
o nieuwe ideeën over ouder-kind interactie en hoe onbewuste processen binnen relaties werkzaam kunnen
zijn
o Op de speelmat met de baby
De aard van de klinische populatie bepaalt grotendeels de theorie die erover ontwikkeld wordt en de praktijk die ervoor
wordt uitgewerkt en bedacht (Blass, 2009).
Er is in de loop van tijd waaier ontstaan van psycho waaiers.
Dit ga je niet gebruiken bij persoonlijkheid, angst,..
Als we werken met kids gaan we werken met spel en speelgoed als belangrijkste middel
Het idee van Rachel: het is uw klinische populatie die maakt dat je anders gaat denken over wat hebben deze cliënten
nodig om geholpen te worden wat zeker niet hetzelfde is voor iedereen
Diverse kaders
• Psychoanalyse
• Psychotherapie met volwassenen
• Kinderpsychotherapie
• Gezinstherapie en ouderbegeleiding
• Ouder-kind-psychotherapie
• Groepstherapie
• Klinische therapie
• Online psychotherapie
4 dimensies van het kader & basisvoorwaarden voor ontstaan ve therapeutisch proces
4 dimensies
Nota: bij kinderen omvat behandelkader per definitie zowel de ouders als het kind
1.tijdsdimensie
• vaste afspraak tot ontmoeten creëert ritme en continuïteit:
o Th & Cl ontmoeten elkaar op hetzelfde moment in de week
o Afspraak duurt steeds even lang (vaak 50 minuten)
• Dit betekent
o Continuïteit wordt niet steeds opnieuw in vraag gesteld
o Th & Cl gaan een continu proces aan, bouwen een relatie op die verdiept, ontwikkelt, geschiedenis kent.
o Door dit constante aanbod geeft Th aan dat de ontmoeting met Cl belangrijk is, en wordt ze belangrijk
voor de Cl
4
psychotherapie: kader & setting
Therapeutische ruimte als voorwaarde voor een therapeutisch proces
Het belang van therapeutisch model is dat het enkel zaken gaat definiëren en aan zo een kader in grote lijnen aanhoudt.
Deuren zijn voor bep stukken een kader en wat er achter die deuren gaat plaats vinden is niet onbelangrijk
Inleiding: concept ‘kader’ gesitueerd en gedefinieerd
Elke activiteit heeft een kader
Foto’s tennis, Einstein, muziek
Drie # activi in heel verschillende kaders
• Kader zijn belang: zijn manier van communiceren met elkaar en onderhandelen met elkaar daar valt over te
discussiëren in bep mate
• Bv in bovenste foto (tennis): geen plek om therapie te doen of te voetballen: duidelijke kader: dit is tennis en dit
spelen we zo en we hebben daar aantal regels voor etc en discussies kunnen plaats vinden over de bal maar niet
over waar die lijn zo (ene week staat die lijn daar en andere daar). Voordeel: je kan u richten op activiteiten en je
kan niet zomaar iets uitvinden
• De andere kaders zijn ook kaders met hun verwachtingen. Die kaders maakt eenmaal dat je ze kent (niet van het
begin bv als je naar concert gaat en nooit bent geweest) maar eens je dat kent dan kan je bij het binnenkomen een
verwachtingspatroon voelen ontstaan en spanning van match bv beginnen aanvoelen
• Dat kader vertelt ons iets omdat er daarrond duidelijke afspraken zijn en dat is ook zo voor th
Definitie: geheel aan afspraken over 4 dimensies
4 dimensies:
1. De tijd: duur, frequentie en verloop van de afspraken (wanneer, hoelang)
a. Wekelijks/ meermaals per week/ veertiendaags
b. Afwisselend ouders en kind samen en ouders apart
c. Meestal van 50 – 60 minuten
d. Afgebakend in tijd (korterdurend) of ‘open-ended’ (langerdurend)
→ Zodanig dat er een verwachtingspatroon ontstaat dat stuk van ons werk gaat doen, we gaan niet elke keer opnieuw
vragen hoelang we afspreken. We maken daar duidelijke afspraken in.
2. De ruimte: de plaats van afspraak/ opstelling van de zitplaatsen (hoe ziet ruimte eruit)
a. Bank/ stoel(en)/ spelkamer/ speelmat
b. Online als specifieke kader
3. De regels en afspraken
a. Omtrent betaling, lichamelijk contact, geschenken
4. De werkwijze (manier waarop we gaan werken)
a. Vrije associatie/ vrij spel versus afgesproken focus
b. Individueel/ groep/ ouder en kind…
Het kader grenst af tov wat zich buiten bevindt, en omlijnt de specifieke inhoud. (kader = hulpmiddel)
1
, Kader als drager van een ervaring
• Evelien, 6 jaar: stomme klok
o Het ontdekken van een grenzeloos verlangen om alles voor mezelf te hebben, voor mij, en voor mij alleen
o De hele ruimte, de therapeut, en de tijd… alles zou ik voor mij willen hebben
o Therapeutische ervaring: dat ik dit kan ervaren en dat er iemand woorden zoekt om dat met mij uit te
spreken – zonder veroordeling over mijn verlangen
o roept altijd op einde van de sessie: stomme klok, wordt eisend, eist dat ik tegen volgend keer dingen klaar
zit en verdraagt niet dat andere kids aan haar spullen komen
• Tuur, 9j: de klok aan diggelen
o Een sterk verlangen naar omnipotente controle, en een diepe woede over niet alles kunnen controleren
o het schuldgevoel dat er hoort bij alles naar je toe trekken, en je agressie zijn gang hebben laten gaan
o Therapeutische ervaring: iemand die helpt deze gevoelens te ervaren en te verdragen; te verwoorden hoe
lastig dit is, dat gevoel van altijd de baas te willen zijn en hoe schuldig je je achteraf kan voelen als je weer
eens iets stuk hebt gemaakt, iemand die hier niet boos over wordt
o boos dat tijd om is dat hij op klok wil schieten met pijl en op de deur ook.
• Louise, 4 jaar: ‘Wie staat er op Louise te wachten?’
o Een erg onveilige gehechtheidsontwikkeling die getriggerd wordt bij elke overgang, ook die van de
spelkamer weer naar huis
o Therapeutische ervaring: iemand die verwoordt hoe lastig (‘hertraumatiserend’) overgangen wel zijn als je
nooit echt zeker bent dat je dezelfde wereld weer terug vindt als degene die je achterliet – en die mee
zoekt naar continuïteit
Kader versus setting
• Kader
o Frans: ‘cadre’
o Engels: gebruikt soms ‘frame’ (meer afbakenend), maar vaker ‘setting’ (ruimer concept)
o Nederlands: neemt soms het Engelse woord ‘setting’ over, waardoor dit in twee betekenissen wordt
gebruikt.
• Setting
o verwijst soms naar ‘kader’
o ook naar de institutionele context waarbinnen het therapeutische werk zich afspeelt: privé-praktijk -
ambulante setting (CGG) - residentiële instelling / ziekenhuis…
• De setting is het kader rondom het kader, of hoe de buitendeur zich verhoudt tot de binnendeur
De setting (als prof deze gebruikt) spreekt ze over de kader rond het kader. Denken wat doet een setting met een client.
2
,Korte historiek: van sofa naar veelheid aan kaders
Begon ruim 100 jaar geleden met Freud in het werken met een sofa
Belang om te begrijpen waarvan dit komt
Freud (1900)
• Tijdsgeest
o De prototypische patiënt was een jonge en intelligente vrouw met een conversiehysterie die verliefd werd
op haar oudere mannelijke dokter/ therapeut.
o periode van hypnose & suggestie
o Periode: zoeken naar als we geen medische verklaring hebben wat hebben we dan? Periode waarin
hypnose werd gebruikt,..
• Freud:
o wilde de patiënt op een andere manier laten spreken
o wilde een spreken faciliteren dat een weg opende naar het onbewuste materiaal dat verdrongen was, en
waartegen de patiënt zich verdedigde.
• Cfr BBC-reeks
3 grondregels en nieuw opstelling
Het is in dat kader dat Freud iets nieuws bedacht. Wat overeind gebleven is dat hij kwam tot nieuwe opstelling en drie
grondregels die nog steeds bestaan en nog steeds als grond regels gebruiken
De ‘sofa’ als nieuwe opstelling
• Freud (1913)
o laat de patiënt op de sofa rusten en neemt achter hem – buiten zijn gezichtsveld – plaats.
o noemt dit ‘een ceremonieel, een opstelling met een historische betekenis’.
• De ‘sofa’ wordt het object bij uitstek op het kruispunt van
o de gedateerde, door Freud afgeschreven hypnose en suggestie – waarvan ze tegelijkertijd een overblijfsel
is
o het authentieke spreken dat in contact brengt met het eigen onbewuste van de psychoanalyse anderzijds
– en net dat beoogt de suggestie te minimaliseren.
Hij voelt dat hij iets doet dat nieuw is
Dat alles durven zeggen wat er door je hoofd gaat hoe beschaamd je daar mss ook over bent dat de blik weg valt en kan
vertellen die je niet in de ogen hoeft te kijken.
Één van de bangelijkste reden: spreken vrijer maken voor de patiënt
3 grondregels (Freud, 1912)
• Freud bedacht geen ‘kader’, slechts drie grondregels
• de basisregel voor de patiënt:
o vrije associatie: vertellen of speleen wat er door je hoofd gaat, zonder censuur op wat moeilijk, pijnlijk,
schaamtevol,… is
• Twee regels voor de therapeut:
o Abstinentie: de neutraliteit die de cliënt aan het werk zet om stil te staan bij zichzelf, maar ook
frustrerend kan zijn
▪ die neutraliteit dient er voor om de client te helpen stil staan bij zichzelf.
o Gelijkzwevende aandacht: alles wat verteld en gedaan wordt, wordt opgemerkt als mogelijk belangrijk,
als iets om te markeren en te bevragen
▪ bij kinderen is het ook alles wat er wordt gespeeld en gedaan is belangrijk. Alles wat je verteld is
van even groot belang. Het gaat niet over mijn verlangens of behoeften.
Regels die hij binnen zijn therapeutisch denken belang begon te vinden
3
, Vrij kunnen vertellen of spelen wat er door je hoofd gaat. Vrij associëren zonder censuur iets dat nog altijd tegenwoordig in
psychdyn werk
Anno 2020: veelheid aan psychodynamische kaders
• Persoonlijkheidsstoornis (borderline en narcistische persoonlijkheid)
o vereist nieuwe theoretische noties (zelf-psychologie/ Mentalisatieperspectief)
o Vereist ander kader: rechtstreeksere interactie (face à face) – abstinentie zou hier de paranoïa voeden –
naast individuele therapie ook behandeling via afdelingsklimaat en groepstherapie
• Werken met kinderen
o Vereist nieuwe noties die rekening houden met een psychisch apparaat in volle ontwikkelingn, een
psychodynamisch ontwikkelingsdenken
o Werken in de spelkamer met spel als communicatiemiddel
• Gezinnen/ ouders en baby’ s
o nieuwe ideeën over ouder-kind interactie en hoe onbewuste processen binnen relaties werkzaam kunnen
zijn
o Op de speelmat met de baby
De aard van de klinische populatie bepaalt grotendeels de theorie die erover ontwikkeld wordt en de praktijk die ervoor
wordt uitgewerkt en bedacht (Blass, 2009).
Er is in de loop van tijd waaier ontstaan van psycho waaiers.
Dit ga je niet gebruiken bij persoonlijkheid, angst,..
Als we werken met kids gaan we werken met spel en speelgoed als belangrijkste middel
Het idee van Rachel: het is uw klinische populatie die maakt dat je anders gaat denken over wat hebben deze cliënten
nodig om geholpen te worden wat zeker niet hetzelfde is voor iedereen
Diverse kaders
• Psychoanalyse
• Psychotherapie met volwassenen
• Kinderpsychotherapie
• Gezinstherapie en ouderbegeleiding
• Ouder-kind-psychotherapie
• Groepstherapie
• Klinische therapie
• Online psychotherapie
4 dimensies van het kader & basisvoorwaarden voor ontstaan ve therapeutisch proces
4 dimensies
Nota: bij kinderen omvat behandelkader per definitie zowel de ouders als het kind
1.tijdsdimensie
• vaste afspraak tot ontmoeten creëert ritme en continuïteit:
o Th & Cl ontmoeten elkaar op hetzelfde moment in de week
o Afspraak duurt steeds even lang (vaak 50 minuten)
• Dit betekent
o Continuïteit wordt niet steeds opnieuw in vraag gesteld
o Th & Cl gaan een continu proces aan, bouwen een relatie op die verdiept, ontwikkelt, geschiedenis kent.
o Door dit constante aanbod geeft Th aan dat de ontmoeting met Cl belangrijk is, en wordt ze belangrijk
voor de Cl
4
