Volledige lesnotities Gezondheidsrecht

GEZONDHEIDSRECHT

DEEL 1. Rechten van de patiënt



H1. Inleiding

 Reeds verschillende decennia bestaan “patiëntenrechten” in juridische literatuur, rechtspraak en
internationale teksten
 Tot eind 20ste eeuw bestond er echter geen afdwingbaar juridisch kader
o Gevolg: internationaal erkende, maar niet afdwingbare patiëntenrechten werden vaak
niet gerespecteerd
o Mentaliteit in de gezondheidszorg was vaak ‘paternalistisch’ en hield geen (volledige)
erkenning in van het zelfbeschikkingsbeginsel van de patiënt
 Maar vanuit maatschappelijke en politieke hoek kwam hiertegen geleidelijk verzet…
 Patiëntenrechten bestaat al vrij lang, maar in België duurde het lang vooraleer we wetgeving rond
PR hebben gekregen  rond 2002 hebben wij de wet rond de PR gekregen
o Ervoor was er dus geen wet, wat een probleem was  er werd willekeurig met
patiëntenrechten omgegaan (afhankelijk van ziekenhuis)
o Voor wet patiëntenrechten zaten we met paternalistisch model van gezondheidszorg (arts
handelde op manier dat hij zelf dacht wat goed was voor de patiënt
(zelfbeschikkingsrecht werd niet volledig gerespecteerd)  druk om wettelijk kader te
creëren

 Sinds einde 20ste eeuw: cruciale wetgevende initiatieven hebben patiëntenrechten “kracht van
wet” gegeven, vb.
o Wet betreffende wegnemen en transplanteren van organen van 13/6/1986
o Wet betreffende zwangerschapsafbreking van 3/4/1990
o Wet betreffende Euthanasie van 28/5/2002
o Wet betreffende de Palliatieve Zorg van 14/6/2002
o Wet betreffende de Rechten van de Patiënt van 22/8/2002
o Wet inzake experimenten op de menselijke persoon van 7 /5/2004
o Wet betreffende medisch begeleide bevruchtingstechnieken van 6/7/2007
o Wet inzake het verkrijgen en het gebruik van menselijk lichaamsmateriaal met het oog op
de geneeskundige toepassing op de mens of het wetenschappelijk onderzoek van
19/12/2008;
o Wet tot regeling van de vereiste kwalificaties om ingrepen van niet-heelkundige
esthetische geneeskunde en esthetische heelkunde uit te voeren en tot regeling van de
reclame en informatie betreffende die ingrepen van 23/5/2013
o Wet inzake de kwaliteitsvolle praktijkvoering in de gezondheidszorg van 22/4/2019

o Elk van deze regelgeving is een wettelijke bekrachtiging van het autonomiebeginsel (=
zelfbeschikkingsrecht: recht van burgers om zelf keuzes te maken)

1

,  Het zelfbeschikkingsrecht is een basisrecht van patiënten
 Patiënt kan zelf over zijn leven(seinde) beschikken
 En heeft wettelijke afdwingbare rechten hiertoe
o Afdwingbare patiëntenrechten zorgen anderzijds ook voor plichten voor degenen die de
patiënt professioneel ‘omringen’, zoals de zorgverleners, zorginstellingen, administratief
personeel, enz.

o Wet van 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt
 Van kracht sinds 6 oktober 2002 (gewijzigd in 2006, 2013, 2014 en 2018)
 Nader uitgevoerd
 bij KB 1 april 2003 (federale commissie rechten van de patiënt)
 bij (reeds twee maal gewijzigd) KB van 8 juli 2003 voor ombudsfunctie in
ziekenhuizen
 Verduidelijkt door adviezen van:
 federale commissie patiëntenrechten
(http://overlegorganen.gezondheid.belgië/be)
 Tuchtorganen, zoals de Nationale raad Orde van artsen
(www.ordomedic.be), de Psychologencommissie, enz.
 Momenteel wetsontwerp met voorstel tot enkele wijzigingen

 (Historische) bedoelingen van de Wet Patiëntenrechten
 Patiëntenrechten beschermen
 Verduidelijken van de juridische verhoudingen tussen patiënten en
zorgverstrekkers
 Bekrachtigen, harmoniseren en codificeren van bestaande
gezondheidsrechtelijke normen
 Opheffen van betwistingen over inzagerecht in dossiers
 Invoeren van nieuwe normen
 Vertegenwoordiging volwassen onbekwame patiënten
 Juridische waarde van voorafgaande wilsverklaring (‘advance
directive’)
o Wet patiëntenrechten voorziet mogelijkheid om op
voorhand op papier te zetten dat je later niet meer
gereanimeerd kan worden etc.
 Klachtenbemiddeling
 Centrale ziekenhuisaansprakelijkheid
o Hierdoor hebben patiënten juridisch de mogelijkheid
wanneer zij menen niet correct behandeld zijn
geweest/schade lijden door operatie, kunnen zij
ziekenhuis aanspreken ongeacht of het nu de chirurg
was die de fout heeft gemaakt



H2. Toepassingsgebied Wet Patiëntenrechten
 Bewust zeer breed!
o Reden: men wou dat in zoveel mogelijk zorgcontexten patiëntenrechten uniform waren
en werden toegepast

2

,  Patiënt: de natuurlijke persoon aan wie gezondheidszorg wordt verstrekt, al dan niet op eigen
verzoek (ook indien onder dwang, vb. gevangenen, psychiatrische patiënten, enz.)
o Natuurlijke persoon (≠ rechtspersonen (vzw kan dus geen inzagerecht uitoefenen namens
patiënt!))
o Al dan niet op eigen verzoek  bv. mensen die in gevangenis zitten: ook op hen is de wet
van toepassing

 Beroepsbeoefenaar:
o Alle beroepsbeoefenaars bedoeld in WUG
 WUG: wet op de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen  deze wet
regelt alle erkende zorgberoepen
 Alle beroepen in die wet geregeld, vallen onder de wet patiëntenrechten
 MAAR ook 4 andere beroepen niet in WUG geregeld, maar die toch
onder wet patiëntenrechten vallen, namelijk de beroepsbeoefenaar van
niet-conventionele praktijk (osteopathie, chiropraxie, homeopathie en
acupunctuur)
 Als je bij osteopaat gaat, moet je dus ook inzagerecht hebben enz
o Ook beroepsbeoefenaar van niet-conventionele praktijk (osteopathie, chiropraxie,
homeopathie en acupunctuur)

 Strikt genomen: niet zorgvoorzieningen (bevoegdheidskwestie)
o Het beleid in zorgvoorzieningen is een bevoegdheid van de gemeenschappen DUS de wet
patiëntenrechten die federaal is, kan niet letterlijk zeggen dat het toepassingsgebied ook
geldt voor alle zorgvoorzieningen want dan zou er een bevoegdheidsconflict zijn
o MAAR in al die zorgvoorzieningen werken zorgverleners die wél onder de wet
patiëntenrechten vallen DUS indirect zal een zorgvoorziening de wet patiëntenrechten
toch moeten naleven omdat in feite iedereen die er werkt de wet moet naleven  een
zorgvoorziening kan dus niet zomaar patiëntenrechten gaan negeren
o Voor ziekenhuizen is het via een zijweg explicieter geregeld in de Ziekenhuiswet
 Ziekenhuizen moeten erover waken dat patiëntenrechten worden nageleefd in
de verhouding met het zorgpersoneel
 In alle zorgvoorzieningen moet de wet patiëntenrechten dus nageleefd worden omdat
de zorgverleners die er werken zelf geboden zijn
 ziekenhuizen verplicht om in hun verhouding met de patiënt de Wet Patiëntenrechten
na te leven en erover te waken dat het ziekenhuispersoneel dit ook doet ten aanzien van
de patiënten (art. 30 Ziekenhuiswet).

 Alle privaatrechtelijke als publiekrechtelijke rechtsverhoudingen inzake gezondheidszorg
verstrekt door een beroepsbeoefenaar aan een patiënt (art. 3 WP)
o Zowel in contractuele als buitencontractuele relaties
 vb. huisarts = contractuele relatie
 vb. opname in verzorgingsinstelling met publiek karakter (bv. OCMW) = publiek
 vb. opname in ziekenhuis waar verpleger fout heeft gemaakt =
buitencontractueel
 vb. operatie = contractuele overeenkomst met chirurg, maar met radioloog die
foto’s neemt heeft patiënt buitencontractuele rechtsverhouding (ook wet
patiëntenrechten van toepassing!)

3

,  vb. aankoop woning moet je schuldsaldo verzekering afsluiten  om zo’n
verzekering af te sluiten moet je naar arts van de verzekering gaan = relatie
patiënt en zorgverlener (ook wet patiëntenrechten van toepassing)
 vb. langdurig ziek en je krijgt uitkering van mutualiteit  bij controlearts gaan
(ook wet patiëntenrechten van toepassing)
 vb. behandelende chirurg vraag labo-onderzoek aan bij externe klinisch bioloog
o Zowel bij privé-consultatie van een beroepsbeoefenaar als bij opname in een
zorginstelling
o Ook in publieke rechtsverhoudingen, vb. bij onderzoek patiënt door geneesheer RVA,
ziekenfonds, enz.

 Gezondheidszorg:
o Alle diensten verstrekt door een beroepsbeoefenaar met het oog op het bevorderen,
vaststellen, behouden, herstellen of verbeteren van de gezondheidstoestand van een
patiënt, om het uiterlijk van een patiënt om voornamelijk esthetische redenen te
veranderen of om de patiënt bij het sterven te begeleiden.
o Van toepassing op elke vorm van gezondheidszorg:
 Preventief
 Louter diagnostisch
 Curatief
 Esthetisch
 Palliatief
o Is dus ook van toepassing op ‘niet-curatieve’ gezondheidszorg zoals
 Controlegeneeskunde
 Arbeidsgeneeskunde
 Verzekeringsgeneeskunde

 Discussie over toepassingsgebied
o Beroepsbeoefenaars zonder gezondheidszorg
 Vb. hoofdarts (= medisch directeur) ziekenhuis of diensthoofd
 Hoofdarts = arts van opleiding die medisch management bepaald
o Verstrekt geen ‘gezondheidszorg’ - behandelt zelf geen
patiënten
o Is die gebonden door wet patiëntenrechten? Als die geen
gezondheidszorg verstrekt in principe niet MAAR ziekenhuis
moet er wel over waken dat de wet wordt nageleefd
 ZH wel algemeen verplicht om WP na te leven
o Gezondheidszorg zonder beroepsbeoefenaars
 Vb. mantelzorg, studenten geneeskunde
 Vallen volgens RL niet onder toepassing WP



H3. Rechtshandhaving
Het kunnen afdwingen van patiëntenrechten is lange tijd een probleem geweest:
 Geen specifieke sancties in WP
o = één van de gebreken waarvoor Kwaliteitswet in 2019 werd uitgevoerd (zie later)


4