STRAF- EN JEUGDRECHT
DEEL I: STRAFRECHT
HOOFDSTUK 1: GESCHIEDENIS
DE EERSTE VORMEN VAN STRAFRECHT ‘DE ARCHAÏSCHE STELSELS’
• oog om oog, tand om tand
• recht van de sterkste
• uitvoering niet door een overheid, maar wraakneming
• godsdienstige normen
1.1. DE MIDDELEEUWEN
Þ Wrede straffen
Þ Willekeur
Þ Vanaf de 13de eeuw gaat de overheid bemiddelend optreden
NAAR DE MODERNERE TIJDEN
1. Het klassieke strafrecht
2. Sociaal Verweer
3. Nieuw Sociaal Verweer
4. Herstelrecht
Þ 4 theorieën, evoluties in het strafrecht, eigen aan de tijd
1.1.1. HET KLASSIEKE STRAFRECHT
HET KLASSIEKE STRAFRECHT
• 1789
• Franse Revolutie
• De Verlichting 18de eeuw
• breuk met Ancien Régime
• Klassieke strafrecht = 1e helft 19de eeuw
• Code d’instruction criminelle 1808 (wetboek van strafvordering)
• Code pénal 1810 (strafwetboek)
Straf- en jeugdrecht 1
,DE BURGER DIENT BESCHERMD TE WORDEN TEGEN WILLEKEURIG OVERHEIDSOPTREDEN,
HOE?
• LEGALITEITSBEGINSEL
® Gedragingen kunnen alleen strafbaar zijn, als er op het moment van
het gedrag een wet bestond die het gedrag strafbaar stelt.
• PROPORTIONALITEITSBEGINSEL
® Evenredigheidsbeginsel
• SUBSIDIARITEITSBEGINSEL
® We moeten naar de minst aangrijpende maatregel gaan. Als men een
klein misdrijf heeft gepleegd is het niet de bedoeling dat men zware
straffen gaat opleggen.
ELEMENTEN KLASSIEKE STRAFRECHT
• Geen straf zonder schuld
• De ernst van het misdrijf (schuld en schade) bepalen de straf
• De functie van straf:
® is niet (meer) vergelding (wraak)
® recidive uitsluiten (herval)
® andere potentiële daders afschrikken
• Gevangenisstraf = sanctie bij uitstek (tot inkeer komen)
• Vaste straffen
1.1.2. SOCIAAL VERWEER
SOCIAAL VERWEER
• 2 de helft van de 19de eeuw
• nieuwe wetenschappen zoals antropologie en sociologie
• een breed spectrum aan denkrichtingen = het positivisme
® Empirische gegevens en waarnemingen worden de steunpilaren van
een wetenschappelijk mensbeeld.
POSITIVISME IN HET STRAFRECHT
Een Misdrijf is geen gevolg van een bewuste keuze, maar resultaat van interen en
externe causale factoren.
• mens = gedetermineerd tot delinquentie
• straf= bescherming van de maatschappij
• Rechter bepaalt de omvang van de straffen
• Strafuitvoering = zeer belangrijk
1.1.3. NIEUW SOCIAAL VERWEER
NIEUW SOCIAAL VERWEER
• 2de helft 20ste eeuw.
• Tijdsgeest: na bevrijding.
• Jaren 60, welvaartstaat / verzorgingsstaat.
• Verzoening van het klassieke strafrecht en het ‘oud’ sociaal verweer.
® Geen misdrijf, zonder schuld (klassieke leer).
® Resocialisering als hoofddoel van een straf.
® Straftoemeting en strafuitvoering.
® Straf geïndividualiseerd ifv de persoon. (bv. Wet van 29 juni 1964
betreffende de opschorting, het uitstel en de probatie
Straf- en jeugdrecht 2
,PROBATIE
De rechter kan in sommige gevallen de uitspraak van de straf opschorten of
de uitvoering van een straf uitstellen. Een rechter kan dan de verplichting opleggen
om bepaalde voorwaarden na te leven.
TWEE SPORENSTELSEL
• NORMALE DELINQUENTEN
® normaal oordeelsvermogen.
® Het gewone strafrecht is van toepassing.
• ANDERE DELINQUENTEN
® Niet normaal oordeelsvermogen
® Minderjarigen, geestesgestoorden
® Maatregelen
® !Wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming
WETTELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID
De dader is verantwoordelijk, als de strafrechtelijke inbreuk is bewezen.
• ógedrag vrije wil dader (klassiek leer)
• ógedetermineerd door allerlei factoren (‘oud’ sociaal verweer)
NIEUW SOCIAAL VERWEER OVERHEERST NU IN BELGIË
• strafwetboek
• probatiewet
• wetboek strafvordering
1.1.4. HERSTELRECHT
HERSTELRECHT
• Stelt het slachtoffer centraal ipv de dader (opkomst van de victimologie)
• Restorative Justice
• Herstel van de aangerichte schade en de oplossing van het conflict.
• Jaren ‘90 Herstelbemiddeling (minderjarigen), slachtoffer-daderbemiddeling,
bemiddeling in strafzaken.
DEZE GEBEURTENISSEN ZORGDEN VOOR VEEL VERANDERINGEN
• Slachtofferzorg: o.a. justiehuizen ’99, Vlaams samenwerkingsakkoord over
slachtofferzorg van 1998.
• Hervormingen justitie: Wet Franchimont ’98 (opsporingsonderzoek en
gerechtelijk onderzoek).
• Hervormingen politie: 1 politiedienst ipv Gemeentepolitie, Rijkswacht en de
Gerechtelijke Politie bij de Parketten
Þ Dutroux heeft ervoor gezorgd dat veel ging veranderen en dat bepaalde
diensten werden opgericht (witte mars).
Straf- en jeugdrecht 3
, HOOFDSTUK 2: WAAROM STRAFFEN?
FUNCTIES VAN STRAFFEN
• VERGELDING
® Dader sanctie opleggen die ‘pijn’ doet.
® Leed toevoegen.
• VERZOENING
® Door bestraffing leed dat veroorzaakt is door misdrijf “herstellen”.
® Rechtvaardigheid geschieden, dader en slachtoffer verzoenen.
• HERSTEL VAN SCHADE
® Herstellen van leed dat door misdrijf veroorzaakt werd.
• ALGEMENE PREVENTIE
® Afschrikkende functie van straffen.
® Middel om criminaliteit te voorkomen.
® “voorbeeldfunctie”.
• BIJZONDERE PREVENTIE
® Effect straf t.a.v. delinquent.
® Negatief: verwijderen delinquent uit mpij.
® Positief: straf aanwenden resocialisering.
• RESOCIALISERENDE WERKING
® Wederaanpassing delinquent: sociale re-integratie.
® Actief instrument tot wederopvoeding.
HOOFDSTUK 3: MATERIEEL STRAFRECHT EN STRAFPROCESRECHT
MATERIEEL STRAFRECHT
Misdrijven en straffen.
STRAFPROCESRECHT (OF FORMEEL STRAFRECHT)
Procedure om materieel recht af te dwingen.
3.1. MISDRIJF
MISDRIJF
• Gedraging (handeling of verzuim).
• Door de wet omschreven.
• Waarop een straf is gesteld.
DRIE SOORTEN MISDRIJVEN (ART. 1 SW)
• Overtreding
® Politiestraf (politierechtbank)
® Misdrijven die kunnen bestraft worden met een gevangenisstraf van
1tot 7 dagen, een straf onder elektronisch toezicht, een autonome
probatiestraf van max. & jaar, een werkstraf en/of een geldboete van
1 tot 25 euro.
• Wanbedrijf
® Misdrijven die kunnen bestraft worden met een gevangenisstraf van 8
dagen tot 5 jaar, een straf onder elektronisch toezicht , een autonome
probatiestraf van max. 2 jaar, een werkstraf en/of geldboete van 26
euro en meer.
Straf- en jeugdrecht 4
DEEL I: STRAFRECHT
HOOFDSTUK 1: GESCHIEDENIS
DE EERSTE VORMEN VAN STRAFRECHT ‘DE ARCHAÏSCHE STELSELS’
• oog om oog, tand om tand
• recht van de sterkste
• uitvoering niet door een overheid, maar wraakneming
• godsdienstige normen
1.1. DE MIDDELEEUWEN
Þ Wrede straffen
Þ Willekeur
Þ Vanaf de 13de eeuw gaat de overheid bemiddelend optreden
NAAR DE MODERNERE TIJDEN
1. Het klassieke strafrecht
2. Sociaal Verweer
3. Nieuw Sociaal Verweer
4. Herstelrecht
Þ 4 theorieën, evoluties in het strafrecht, eigen aan de tijd
1.1.1. HET KLASSIEKE STRAFRECHT
HET KLASSIEKE STRAFRECHT
• 1789
• Franse Revolutie
• De Verlichting 18de eeuw
• breuk met Ancien Régime
• Klassieke strafrecht = 1e helft 19de eeuw
• Code d’instruction criminelle 1808 (wetboek van strafvordering)
• Code pénal 1810 (strafwetboek)
Straf- en jeugdrecht 1
,DE BURGER DIENT BESCHERMD TE WORDEN TEGEN WILLEKEURIG OVERHEIDSOPTREDEN,
HOE?
• LEGALITEITSBEGINSEL
® Gedragingen kunnen alleen strafbaar zijn, als er op het moment van
het gedrag een wet bestond die het gedrag strafbaar stelt.
• PROPORTIONALITEITSBEGINSEL
® Evenredigheidsbeginsel
• SUBSIDIARITEITSBEGINSEL
® We moeten naar de minst aangrijpende maatregel gaan. Als men een
klein misdrijf heeft gepleegd is het niet de bedoeling dat men zware
straffen gaat opleggen.
ELEMENTEN KLASSIEKE STRAFRECHT
• Geen straf zonder schuld
• De ernst van het misdrijf (schuld en schade) bepalen de straf
• De functie van straf:
® is niet (meer) vergelding (wraak)
® recidive uitsluiten (herval)
® andere potentiële daders afschrikken
• Gevangenisstraf = sanctie bij uitstek (tot inkeer komen)
• Vaste straffen
1.1.2. SOCIAAL VERWEER
SOCIAAL VERWEER
• 2 de helft van de 19de eeuw
• nieuwe wetenschappen zoals antropologie en sociologie
• een breed spectrum aan denkrichtingen = het positivisme
® Empirische gegevens en waarnemingen worden de steunpilaren van
een wetenschappelijk mensbeeld.
POSITIVISME IN HET STRAFRECHT
Een Misdrijf is geen gevolg van een bewuste keuze, maar resultaat van interen en
externe causale factoren.
• mens = gedetermineerd tot delinquentie
• straf= bescherming van de maatschappij
• Rechter bepaalt de omvang van de straffen
• Strafuitvoering = zeer belangrijk
1.1.3. NIEUW SOCIAAL VERWEER
NIEUW SOCIAAL VERWEER
• 2de helft 20ste eeuw.
• Tijdsgeest: na bevrijding.
• Jaren 60, welvaartstaat / verzorgingsstaat.
• Verzoening van het klassieke strafrecht en het ‘oud’ sociaal verweer.
® Geen misdrijf, zonder schuld (klassieke leer).
® Resocialisering als hoofddoel van een straf.
® Straftoemeting en strafuitvoering.
® Straf geïndividualiseerd ifv de persoon. (bv. Wet van 29 juni 1964
betreffende de opschorting, het uitstel en de probatie
Straf- en jeugdrecht 2
,PROBATIE
De rechter kan in sommige gevallen de uitspraak van de straf opschorten of
de uitvoering van een straf uitstellen. Een rechter kan dan de verplichting opleggen
om bepaalde voorwaarden na te leven.
TWEE SPORENSTELSEL
• NORMALE DELINQUENTEN
® normaal oordeelsvermogen.
® Het gewone strafrecht is van toepassing.
• ANDERE DELINQUENTEN
® Niet normaal oordeelsvermogen
® Minderjarigen, geestesgestoorden
® Maatregelen
® !Wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming
WETTELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID
De dader is verantwoordelijk, als de strafrechtelijke inbreuk is bewezen.
• ógedrag vrije wil dader (klassiek leer)
• ógedetermineerd door allerlei factoren (‘oud’ sociaal verweer)
NIEUW SOCIAAL VERWEER OVERHEERST NU IN BELGIË
• strafwetboek
• probatiewet
• wetboek strafvordering
1.1.4. HERSTELRECHT
HERSTELRECHT
• Stelt het slachtoffer centraal ipv de dader (opkomst van de victimologie)
• Restorative Justice
• Herstel van de aangerichte schade en de oplossing van het conflict.
• Jaren ‘90 Herstelbemiddeling (minderjarigen), slachtoffer-daderbemiddeling,
bemiddeling in strafzaken.
DEZE GEBEURTENISSEN ZORGDEN VOOR VEEL VERANDERINGEN
• Slachtofferzorg: o.a. justiehuizen ’99, Vlaams samenwerkingsakkoord over
slachtofferzorg van 1998.
• Hervormingen justitie: Wet Franchimont ’98 (opsporingsonderzoek en
gerechtelijk onderzoek).
• Hervormingen politie: 1 politiedienst ipv Gemeentepolitie, Rijkswacht en de
Gerechtelijke Politie bij de Parketten
Þ Dutroux heeft ervoor gezorgd dat veel ging veranderen en dat bepaalde
diensten werden opgericht (witte mars).
Straf- en jeugdrecht 3
, HOOFDSTUK 2: WAAROM STRAFFEN?
FUNCTIES VAN STRAFFEN
• VERGELDING
® Dader sanctie opleggen die ‘pijn’ doet.
® Leed toevoegen.
• VERZOENING
® Door bestraffing leed dat veroorzaakt is door misdrijf “herstellen”.
® Rechtvaardigheid geschieden, dader en slachtoffer verzoenen.
• HERSTEL VAN SCHADE
® Herstellen van leed dat door misdrijf veroorzaakt werd.
• ALGEMENE PREVENTIE
® Afschrikkende functie van straffen.
® Middel om criminaliteit te voorkomen.
® “voorbeeldfunctie”.
• BIJZONDERE PREVENTIE
® Effect straf t.a.v. delinquent.
® Negatief: verwijderen delinquent uit mpij.
® Positief: straf aanwenden resocialisering.
• RESOCIALISERENDE WERKING
® Wederaanpassing delinquent: sociale re-integratie.
® Actief instrument tot wederopvoeding.
HOOFDSTUK 3: MATERIEEL STRAFRECHT EN STRAFPROCESRECHT
MATERIEEL STRAFRECHT
Misdrijven en straffen.
STRAFPROCESRECHT (OF FORMEEL STRAFRECHT)
Procedure om materieel recht af te dwingen.
3.1. MISDRIJF
MISDRIJF
• Gedraging (handeling of verzuim).
• Door de wet omschreven.
• Waarop een straf is gesteld.
DRIE SOORTEN MISDRIJVEN (ART. 1 SW)
• Overtreding
® Politiestraf (politierechtbank)
® Misdrijven die kunnen bestraft worden met een gevangenisstraf van
1tot 7 dagen, een straf onder elektronisch toezicht, een autonome
probatiestraf van max. & jaar, een werkstraf en/of een geldboete van
1 tot 25 euro.
• Wanbedrijf
® Misdrijven die kunnen bestraft worden met een gevangenisstraf van 8
dagen tot 5 jaar, een straf onder elektronisch toezicht , een autonome
probatiestraf van max. 2 jaar, een werkstraf en/of geldboete van 26
euro en meer.
Straf- en jeugdrecht 4
