BOK: menselijk gedrag
Week 1: Geest, gedrag en psychologische wetenschap
1.1: Vaardigheden voor kritisch denken:
( = de zes vragen die je jezelf moet stellen als je een nieuw idee ontdekt)
1. Wat is de bron? Beschikt de bewering over feitelijke kennis, kijk of de bron iets
belangrijks kan winnen met zijn bewering (doorbraak met een nieuw product) of
probeert de bron politieke punten te winnen.
2. Is de bewering redelijk of extreem? Ben selectief en sceptisch wanneer er in een
bewering een “doorbraak” of “revolutionair” wordt gebruikt. Kijk of het onderzoek niet
in strijd komt met bestaande kennis en of er geen “snelle” oplossing wordt gebruikt
voor een moeilijk probleem.
3. Wat is het bewijsmateriaal? Kijk kritisch naar Anekdotisch bewijsmateriaal (=
getuigenissen die de ervaringen van iemand of enkele personen schetsen, maar niet
genoeg is voor wetenschappelijk bewijs). Alleen wetenschappelijk bewijsmateriaal is
voldoende.
4. Kan de conclusie zijn beïnvloed door bias? Kijk of er niet gebruik wordt gemaakt van
vooroordelen of vertekeningen van de situatie. Dit kan voorkomen in de vorm van
emotionele bias, hierbij wordt geoordeeld op basis van gevoelens in plaats van
rationeel bewijsmateriaal. Maar ook kan het voorkomen in de vorm van confirmation
bias (bevestiging). Hierbij wordt er gezocht naar uitkomsten waar een onderzoeker
het mee eens is, en worden gegevens die hier niet op aansluiten genegeerd.
5. Worden veel voorkomende denkfouten vermeden? Er van uit gaan dat “gezond
verstand” een betrouwbaar antwoord is, is een logische denkfout. Alleen zorgvuldige
analyse met voor- en tegens is een betrouwbaar antwoord. Nog een veel
voorkomende fout is de correlatie-causaliteit-denkfout. Hierbij trekt iemand te snel
een verkeerde conclusie waarin wordt gezegd dat de twee zaken die tegelijkertijd
gebeuren, elkaars oorzaak-gevolg zijn.
6. Zijn voor het oplossen van het probleem verschillende invalshoeken nodig? Meestal
is een probleem complexer dan lijkt. Er zullen dus verschillende invalshoeken
moeten worden gebruikt, denk hierbij aan sociale invloed, economie,
persoonlijkheden, etc.
1.2: Stromingen in de geschiedenis van psychologie:
- Structuralisme, Edward Bradford Titchener (De verschijnselen van een individu
worden gezien als een stukje uit het systeem).
- Functionalisme, Wilhelm Wundt & William James (Gericht op het functioneren van
mentale processen van de mens)
- Behaviorisme, John B Watson & B.F. Skinner (Kijkend naar het gedrag door middel
van alleen maar onderzoeksmethodes gebruiken)
, - Humanisme, Carl Rogers & Abraham Maslow (Een volledige beschrijving geven over
wat het is om een menselijk wezen te zijn, op ontwikkelings en mentaal gebied)
- Rationalisme, René Descartes (Je eigen verstand is de enige bron van kennis,
hierbij hoort zelf nadenken)
- Empirisme (Alleen uitgaan van bewezen wetenschappelijke feiten)
- Psychoanalyse, Sigmund Freud (Het verklaren van psychische klachten vanuit het
bewuste en onbewuste)
Zes perspectieven:
1. Biologisch (= Het lichaam kan apart van de geest worden bestudeerd)
Zenuwstelsel, hormoonstelsel, genetica, fysieke kenmerken
2. Cognitief (= De wetenschappelijke methode kan worden gebruikt om de geest te
bestuderen)
Mentale processen (geheugen, etc.), geest als machine, emotie en motivatie beïnvloeden
3. Behavioristisch (= Observeren van gedrag)
Gedrag aanleren, gedrag door omgeving
4. Whole person (= Hele mens perspectief)
Psychodynamisch: Onbewuste motivatie + psychische stoornissen
Humanistisch: Geestelijke gezondheid + menselijk potentieel
Karaktertrekken & temperament: Persoonskenmerken + verschillen
5. Ontwikkeling (= Mensen veranderen als gevolg van erfelijke eigenschappen +
omgeving)
Ontwikkeling door het leven heen
6. Sociocultuur (= Sociale en culturele invloeden beïnvloeden het gedrag)
Groepsdruk, culturele verschillen
1.3: Psychologische kennis
Vier stappen van wetenschappelijke methode
- Wetenschappelijke methode (= een uit vier stappen bestaande procedure om ideeën
te ontwerpen aan een Empirisch onderzoek)
Empirisch onderzoek (= het verzamelen van objectieve informatie uit de eerste hand door
metingen die zijn gebaseerd op sensorische ervaringen en observatie)
De vier stappen:
1. Een hypothese ontwikkelen. Een voorspelling maken van de uitkomst van een
wetenschappelijk onderzoek. Hierbij wordt er rekening gehouden met de
verschillende variabelen in een onderzoek; alle elementen die invloed hebben op
datgene wat wordt onderzocht.
Het beschrijven van deze hypothese moet gebeuren met een specifieke definitie
(Operationele definitie).
, > Dus bijvoorbeeld “kinderen” worden: alle kinderen van groep drie van basisschool de Bron.
2. Objectieve data verzamelen. Bij het verzamelen van data wordt gekeken naar de
conditie van de experimentele en controlegroep, maar ook naar de onafhankelijke en
afhankelijke variabelen.
Onafhankelijke variabele (= factoren die de onderzoeker wijzigt)
- Door bijvoorbeeld het ene kind suiker te geven, en een ander kind een wortel, kan
worden ontdekt dat suiker de onafhankelijke variabele in voor concentratiegebrek,
hier is de onafhankelijke variabele de oorzaak.
Afhankelijke variabele (= het gevolg van de onafhankelijke variabele binnen een onderzoek)
- In dit onderzoek zou dat het concentratiegebrek zijn. Als gevolg van suiker
(onafhankelijk), kan een kind zich minder goed concentreren (afhankelijk)
Voorwaarden data: Randomisering. De proefpersonen moeten volledig toevallig zijn
toegewezen (dus niet alleen maar jongens bijvoorbeeld).
3. De resultaten analyseren. Dit wordt gedaan door een wiskundige analyse. Met de
statistische methode kan worden aangetoond of de resultaten significant zijn; de
resultaten zijn niet door toeval ontstaan maar door het aanpassen van de
onafhankelijke variabele.
4. De resultaten publiceren, bekritiseren en repliceren. In deze stap wordt het
onderzoek gepubliceerd aan critici, zij kunnen het onderzoek bekritiseren door
vragen te stellen. Ook kunnen ze het werk repliceren; zelf het onderzoek doen en
kijken of de resultaten hetzelfde zullen zijn.
Vertekening in psychologisch onderzoek beperken
Een voorbeeld van een vertekening binnen de psychologie is Expectancy bias:
- Expectancy bias (= of wel verwachtings bias, de waarnemer staat toe dat zijn of haar
verwachtingen de resultaten van het onderzoek beïnvloeden)
> Bijvoorbeeld: Als je een onderzoeker vertelt dat de rat die hij onderzoekt heel slim is, dan
zal uit de resultaten blijken dat de rat intelligent gedrag vertoonde. Dit geldt ook voor
wanneer je de onderzoeker vertelt dat rat dom en traag zou zijn.
Een manier om zo'n vertekening te voorkomen, om medicijnen te onderzoeken, is door
middel van dubbelblind onderzoek:
- In dit onderzoek weten de proefpersonen en de onderzoekers niet wie het Placebo
(= nepmedicijn) en wie het “echte” medicijn krijgt toegediend. Op deze manier is het
voor de onderzoekers niet mogelijk de resultaten te “vervuilen”.
Ethische kwesties
> Bij de ethische kwesties wordt er gekeken naar de ethiek binnen een onderzoek. Waar
liggen de grenzen binnen het kwetsen van je proefpersonen bijvoorbeeld.
Dit zijn de regels voor de ethische kwesties:
1. Geïnformeerde toestemming. Deze wordt van tevoren van de proefpersonen
gevraagd, zodat zeker is dat hij of zij vrijwillig deelneemt;
Week 1: Geest, gedrag en psychologische wetenschap
1.1: Vaardigheden voor kritisch denken:
( = de zes vragen die je jezelf moet stellen als je een nieuw idee ontdekt)
1. Wat is de bron? Beschikt de bewering over feitelijke kennis, kijk of de bron iets
belangrijks kan winnen met zijn bewering (doorbraak met een nieuw product) of
probeert de bron politieke punten te winnen.
2. Is de bewering redelijk of extreem? Ben selectief en sceptisch wanneer er in een
bewering een “doorbraak” of “revolutionair” wordt gebruikt. Kijk of het onderzoek niet
in strijd komt met bestaande kennis en of er geen “snelle” oplossing wordt gebruikt
voor een moeilijk probleem.
3. Wat is het bewijsmateriaal? Kijk kritisch naar Anekdotisch bewijsmateriaal (=
getuigenissen die de ervaringen van iemand of enkele personen schetsen, maar niet
genoeg is voor wetenschappelijk bewijs). Alleen wetenschappelijk bewijsmateriaal is
voldoende.
4. Kan de conclusie zijn beïnvloed door bias? Kijk of er niet gebruik wordt gemaakt van
vooroordelen of vertekeningen van de situatie. Dit kan voorkomen in de vorm van
emotionele bias, hierbij wordt geoordeeld op basis van gevoelens in plaats van
rationeel bewijsmateriaal. Maar ook kan het voorkomen in de vorm van confirmation
bias (bevestiging). Hierbij wordt er gezocht naar uitkomsten waar een onderzoeker
het mee eens is, en worden gegevens die hier niet op aansluiten genegeerd.
5. Worden veel voorkomende denkfouten vermeden? Er van uit gaan dat “gezond
verstand” een betrouwbaar antwoord is, is een logische denkfout. Alleen zorgvuldige
analyse met voor- en tegens is een betrouwbaar antwoord. Nog een veel
voorkomende fout is de correlatie-causaliteit-denkfout. Hierbij trekt iemand te snel
een verkeerde conclusie waarin wordt gezegd dat de twee zaken die tegelijkertijd
gebeuren, elkaars oorzaak-gevolg zijn.
6. Zijn voor het oplossen van het probleem verschillende invalshoeken nodig? Meestal
is een probleem complexer dan lijkt. Er zullen dus verschillende invalshoeken
moeten worden gebruikt, denk hierbij aan sociale invloed, economie,
persoonlijkheden, etc.
1.2: Stromingen in de geschiedenis van psychologie:
- Structuralisme, Edward Bradford Titchener (De verschijnselen van een individu
worden gezien als een stukje uit het systeem).
- Functionalisme, Wilhelm Wundt & William James (Gericht op het functioneren van
mentale processen van de mens)
- Behaviorisme, John B Watson & B.F. Skinner (Kijkend naar het gedrag door middel
van alleen maar onderzoeksmethodes gebruiken)
, - Humanisme, Carl Rogers & Abraham Maslow (Een volledige beschrijving geven over
wat het is om een menselijk wezen te zijn, op ontwikkelings en mentaal gebied)
- Rationalisme, René Descartes (Je eigen verstand is de enige bron van kennis,
hierbij hoort zelf nadenken)
- Empirisme (Alleen uitgaan van bewezen wetenschappelijke feiten)
- Psychoanalyse, Sigmund Freud (Het verklaren van psychische klachten vanuit het
bewuste en onbewuste)
Zes perspectieven:
1. Biologisch (= Het lichaam kan apart van de geest worden bestudeerd)
Zenuwstelsel, hormoonstelsel, genetica, fysieke kenmerken
2. Cognitief (= De wetenschappelijke methode kan worden gebruikt om de geest te
bestuderen)
Mentale processen (geheugen, etc.), geest als machine, emotie en motivatie beïnvloeden
3. Behavioristisch (= Observeren van gedrag)
Gedrag aanleren, gedrag door omgeving
4. Whole person (= Hele mens perspectief)
Psychodynamisch: Onbewuste motivatie + psychische stoornissen
Humanistisch: Geestelijke gezondheid + menselijk potentieel
Karaktertrekken & temperament: Persoonskenmerken + verschillen
5. Ontwikkeling (= Mensen veranderen als gevolg van erfelijke eigenschappen +
omgeving)
Ontwikkeling door het leven heen
6. Sociocultuur (= Sociale en culturele invloeden beïnvloeden het gedrag)
Groepsdruk, culturele verschillen
1.3: Psychologische kennis
Vier stappen van wetenschappelijke methode
- Wetenschappelijke methode (= een uit vier stappen bestaande procedure om ideeën
te ontwerpen aan een Empirisch onderzoek)
Empirisch onderzoek (= het verzamelen van objectieve informatie uit de eerste hand door
metingen die zijn gebaseerd op sensorische ervaringen en observatie)
De vier stappen:
1. Een hypothese ontwikkelen. Een voorspelling maken van de uitkomst van een
wetenschappelijk onderzoek. Hierbij wordt er rekening gehouden met de
verschillende variabelen in een onderzoek; alle elementen die invloed hebben op
datgene wat wordt onderzocht.
Het beschrijven van deze hypothese moet gebeuren met een specifieke definitie
(Operationele definitie).
, > Dus bijvoorbeeld “kinderen” worden: alle kinderen van groep drie van basisschool de Bron.
2. Objectieve data verzamelen. Bij het verzamelen van data wordt gekeken naar de
conditie van de experimentele en controlegroep, maar ook naar de onafhankelijke en
afhankelijke variabelen.
Onafhankelijke variabele (= factoren die de onderzoeker wijzigt)
- Door bijvoorbeeld het ene kind suiker te geven, en een ander kind een wortel, kan
worden ontdekt dat suiker de onafhankelijke variabele in voor concentratiegebrek,
hier is de onafhankelijke variabele de oorzaak.
Afhankelijke variabele (= het gevolg van de onafhankelijke variabele binnen een onderzoek)
- In dit onderzoek zou dat het concentratiegebrek zijn. Als gevolg van suiker
(onafhankelijk), kan een kind zich minder goed concentreren (afhankelijk)
Voorwaarden data: Randomisering. De proefpersonen moeten volledig toevallig zijn
toegewezen (dus niet alleen maar jongens bijvoorbeeld).
3. De resultaten analyseren. Dit wordt gedaan door een wiskundige analyse. Met de
statistische methode kan worden aangetoond of de resultaten significant zijn; de
resultaten zijn niet door toeval ontstaan maar door het aanpassen van de
onafhankelijke variabele.
4. De resultaten publiceren, bekritiseren en repliceren. In deze stap wordt het
onderzoek gepubliceerd aan critici, zij kunnen het onderzoek bekritiseren door
vragen te stellen. Ook kunnen ze het werk repliceren; zelf het onderzoek doen en
kijken of de resultaten hetzelfde zullen zijn.
Vertekening in psychologisch onderzoek beperken
Een voorbeeld van een vertekening binnen de psychologie is Expectancy bias:
- Expectancy bias (= of wel verwachtings bias, de waarnemer staat toe dat zijn of haar
verwachtingen de resultaten van het onderzoek beïnvloeden)
> Bijvoorbeeld: Als je een onderzoeker vertelt dat de rat die hij onderzoekt heel slim is, dan
zal uit de resultaten blijken dat de rat intelligent gedrag vertoonde. Dit geldt ook voor
wanneer je de onderzoeker vertelt dat rat dom en traag zou zijn.
Een manier om zo'n vertekening te voorkomen, om medicijnen te onderzoeken, is door
middel van dubbelblind onderzoek:
- In dit onderzoek weten de proefpersonen en de onderzoekers niet wie het Placebo
(= nepmedicijn) en wie het “echte” medicijn krijgt toegediend. Op deze manier is het
voor de onderzoekers niet mogelijk de resultaten te “vervuilen”.
Ethische kwesties
> Bij de ethische kwesties wordt er gekeken naar de ethiek binnen een onderzoek. Waar
liggen de grenzen binnen het kwetsen van je proefpersonen bijvoorbeeld.
Dit zijn de regels voor de ethische kwesties:
1. Geïnformeerde toestemming. Deze wordt van tevoren van de proefpersonen
gevraagd, zodat zeker is dat hij of zij vrijwillig deelneemt;
