H3 Tijd van monniken en ridders
Kenmerkende aspecten
1. De verspreiding van het christendom in heel Europa.
2. Het ontstaan en de verspreiding van de islam.
3. De vrijwel volledige vervanging in West-Europa van de agrarische-urbane cultuur door een
zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid.
4. Het ontstaan van feodale verhoudingen in het bestuur.
Een agrarische samenleving
- De klassieke Oudheid was een landbouw stedelijke samenleving. De landbouw was het
belangrijkste middel van bestaan, maar in de steden had je handel, nijverheid en bestuur. In de
laat-Romeinse tijd was er grote economische achteruitgang, vooral in het westen. De handel
nam af over lange afstanden. Na het einde van het West-Romeinse Rijk zette deze ontwikkeling
zich versnelt door. De handel die nog wel plaats vond was tussen minder belangrijke producten
als wol. Door de afname van handel en nijverheid nam het inwonersaantal in steden af. In de
vroege Middeleeuwen was Europa een agrarische samenleving.
Boeren gebonden aan de grond
- Ook het platteland leed onder de crisis. In de laat-Romeinse tijd raakten veel pachtboeren (boer
die niet de eigenaar is van de grond die hij bewerkt, maar pacht(huur) betaalt aan de eigenaar)
door de hoge belastingen in de schulden. Om van hun schulden af te komen lieten ze hun grond
in de steek om ergens anders meer geluk hopen te hebben. Omdat daardoor de
landbouwproductie daalde, verboden de Romeinse keizers de pachtboeren om hun grond te
verlaten. Ze kwamen onder het gezag van een grootgrondbezitter.
- Die verdeelden hun slaven over de grond. Door het verval van steden verloren
grootgrondbezitters een groot deel van de afzetmarkt voor hun agrarische producten. Om toch
geld te verdienen verhuurden ze grond aan slaven. Zo verdween het verschil tussen slaven en
pachtboeren en werden ze een één groep -> onvrije pachtboeren.
- In de tijd van volksverhuizingen en de vroege Middeleeuwen werd deze klasse aangevuld mer
vrije boeren met eigen grond. Door de groeiende onveiligheid zochten zij steun bij een edelman
of klooster. De boer stond zijn grond af in ruil voor bescherming. Hij bleef erop wonen maar
moest pacht betalen. Met de afstammelingen van slaven en pachtboeren vormden deze mensen
de stand van horigen (iemand die gebonden is aan de grond die hij bewerkt).
Het domein
- Een landgoed waaraan horigen waren gebonden, heet een domein. Het werd bewerkt volgens
het hofstelsel. De landbouwgrond was verdeeld in twee delen. Op het vroonland (Het deel van
het domein dat direct wordt gebruikt door de heer) stonden de burcht of het klooster en lagen
de akkers van de heer. Het andere deel bestond uit akkers van de horigen en de weinige
pachtboeren.
- Domeinen waren geheel zelfvoorzienend. De opbrengsten van het land waren meestal laag en
dus waren er nauwelijks overschotten om te verhandelen. Bewoners van een domein hadden
daardoor weinig inkomsten om niet-agrarische producten te kopen. De heer oefende over zijn
horigen ook rechtspraak uit. Hij had veel macht.
Vroegmiddeleeuws koningschap
- De Germanen die in de late Oudheid het Romeinde Rijk binnendrongen, werden aangevoerd
door krijgsheren. Meestal hadden die alleen voor de duur van een veldtocht de leiding. De
deelnemers aan de expeditie kozen uit hun midden degene die het dapperst was of het meest
, vrijgevig bij de verdeling van buit. Om hen aan zich te binden, gaven Romeinen aan zulke leiders
soms de titel rex (koning). Toen er in de vijfde eeuw in het West-Romeinse Rijk Germaanse
staten waren ontstaan, werd het koningschap bij de meeste volken erfelijk binnen één familie.
Maar er bestond geen eerstgeboorterecht. Dit kon leiden tot strijd om de macht. Om dit te
voorkomen verdeelde het volk soms het land onder de zonen.
- Germaanse koningen erkenden het gezag van de Oost-Romeinse of Byzantijnse keizer, ook al
trokken ze zich weinig van hen aan. In 800 liet koning Karel de Grote zich echter in Rome door de
paus tot keizer kronen.
Feodale verhoudingen
- Germaanse vorsten probeerde instellingen van het Romeinse bestuur te behouden. Vaak lukte
dit niet, want ze hadden niet genoeg macht. Er bestonden geen echte hoofdsteden en er waren
niet genoeg goed opgeleiden klerken (iemand die in onderwijs had genoten, vaak een
geestelijke). Mensen die konden lezen en schrijven waren schaars.
- In het bestuur speelden persoonlijke banden een belangrijke rol. Germaanse krijgsheren hadden
zich altijd al omringd met krijgsmannen die hen trouw hadden gezworen. Ze vergezelden hen op
oorlogspad en kregen een deel van de oorlogsbuit als beloning. De Frankische hofmeier
(beheerder van de domeinen van de koning) Karel Martel beloonde zulke vazallen ook wel met
landgoederen. De vazal of leenman mocht die grond gebruiken om van te leven, maar het werd
niet zijn eigendom. Het leen bleef in theorie eigendom van de leenheer. Karel de Grote, een
kleinzoon van Karel Martel, beloonde soms ook graven, hertogen en andere personen die in zijn
naam delen van het rijk bestuurden met zulke lenen. Zo ontstonden er feodale verhoudingen in
het bestuur. Deze hadden een persoonlijk karakter. Een graaf of andere bestuurder was trouw
aan de vorst als persoon. De voorwaarden verschilden per gebied, maar hun relatie leek vaak op
een contract.
De deling van het rijk en nieuwe invallers
- Het rijk van de Karolingen (familie Karel Martel) werd in de negende eeuw steeds veder
opgedeeld. Karel de Grote overleefde al zijn zonen, op één na. Na de dood van die zoon,
Lodewijk de Vrome, verdeelden zijn zonen in het Verdrag van Verdun (843) het rijk onder elkaar.
- De versplintering van de macht ging nog veder, doordat hertogen en graven de verdeeldheid
gebruikten om zich steeds onafhankelijker op te stellen. Dit was mogelijk doordat er in de
negende en tiende eeuw nieuwe invallers opdoken. Noormannen, Hongaren en moslimpiraten
teisterden Europa met plundertochten. De nakomelingen van Karel de Grote konden daar weinig
tegen doen. Dit leidde ertoe dat er zowel in het West-Frankische als in het Oost-Frankische Rijk
koningen uit andere adellijke families op de troon kwamen. Deze koningen hadden weinig grip
op graven en hertogen, die op hun beurt weer weinig grip hadden op lagere edelen.
Koningen en geestelijken
- In de late Oudheid had het christendom zich over het hele Romeinse Rijk verspreid. Buiten de
steden bleken oude, voorchristelijke gewoonten moeilijk uit te roeien. Omdat het christendom
op veel plaatsen nog niet diep was geworteld, vond er na het einde van het West-Romeinse Rijk
een terugval plaats. In het noorden van Gallië en in grote delen van Brittannië werd de
oorspronkelijke, christelijke bevolking nu geregeerd door Germaanse koningen. In het gebied
ten oosten van de Rijn was het christendom nog helemaal niet doorgedrongen.
- De Germaanse stammen die het vroegst het Romeinse Rijk waren binnengedrongen, waren wel
christenen. Ze werden echter gezien als aanhanger van het arianisme, een stroming die als
ketters werd gezien. Toen de Frankische koning Clovis zich in 496 liet dopen, bekeerde hij zich
tot het katholiekisme. Dit leverde hem veel steun op van de bisschoppen. Door deze steun wist
Clovis heel Gallië te veroveren.
Kenmerkende aspecten
1. De verspreiding van het christendom in heel Europa.
2. Het ontstaan en de verspreiding van de islam.
3. De vrijwel volledige vervanging in West-Europa van de agrarische-urbane cultuur door een
zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid.
4. Het ontstaan van feodale verhoudingen in het bestuur.
Een agrarische samenleving
- De klassieke Oudheid was een landbouw stedelijke samenleving. De landbouw was het
belangrijkste middel van bestaan, maar in de steden had je handel, nijverheid en bestuur. In de
laat-Romeinse tijd was er grote economische achteruitgang, vooral in het westen. De handel
nam af over lange afstanden. Na het einde van het West-Romeinse Rijk zette deze ontwikkeling
zich versnelt door. De handel die nog wel plaats vond was tussen minder belangrijke producten
als wol. Door de afname van handel en nijverheid nam het inwonersaantal in steden af. In de
vroege Middeleeuwen was Europa een agrarische samenleving.
Boeren gebonden aan de grond
- Ook het platteland leed onder de crisis. In de laat-Romeinse tijd raakten veel pachtboeren (boer
die niet de eigenaar is van de grond die hij bewerkt, maar pacht(huur) betaalt aan de eigenaar)
door de hoge belastingen in de schulden. Om van hun schulden af te komen lieten ze hun grond
in de steek om ergens anders meer geluk hopen te hebben. Omdat daardoor de
landbouwproductie daalde, verboden de Romeinse keizers de pachtboeren om hun grond te
verlaten. Ze kwamen onder het gezag van een grootgrondbezitter.
- Die verdeelden hun slaven over de grond. Door het verval van steden verloren
grootgrondbezitters een groot deel van de afzetmarkt voor hun agrarische producten. Om toch
geld te verdienen verhuurden ze grond aan slaven. Zo verdween het verschil tussen slaven en
pachtboeren en werden ze een één groep -> onvrije pachtboeren.
- In de tijd van volksverhuizingen en de vroege Middeleeuwen werd deze klasse aangevuld mer
vrije boeren met eigen grond. Door de groeiende onveiligheid zochten zij steun bij een edelman
of klooster. De boer stond zijn grond af in ruil voor bescherming. Hij bleef erop wonen maar
moest pacht betalen. Met de afstammelingen van slaven en pachtboeren vormden deze mensen
de stand van horigen (iemand die gebonden is aan de grond die hij bewerkt).
Het domein
- Een landgoed waaraan horigen waren gebonden, heet een domein. Het werd bewerkt volgens
het hofstelsel. De landbouwgrond was verdeeld in twee delen. Op het vroonland (Het deel van
het domein dat direct wordt gebruikt door de heer) stonden de burcht of het klooster en lagen
de akkers van de heer. Het andere deel bestond uit akkers van de horigen en de weinige
pachtboeren.
- Domeinen waren geheel zelfvoorzienend. De opbrengsten van het land waren meestal laag en
dus waren er nauwelijks overschotten om te verhandelen. Bewoners van een domein hadden
daardoor weinig inkomsten om niet-agrarische producten te kopen. De heer oefende over zijn
horigen ook rechtspraak uit. Hij had veel macht.
Vroegmiddeleeuws koningschap
- De Germanen die in de late Oudheid het Romeinde Rijk binnendrongen, werden aangevoerd
door krijgsheren. Meestal hadden die alleen voor de duur van een veldtocht de leiding. De
deelnemers aan de expeditie kozen uit hun midden degene die het dapperst was of het meest
, vrijgevig bij de verdeling van buit. Om hen aan zich te binden, gaven Romeinen aan zulke leiders
soms de titel rex (koning). Toen er in de vijfde eeuw in het West-Romeinse Rijk Germaanse
staten waren ontstaan, werd het koningschap bij de meeste volken erfelijk binnen één familie.
Maar er bestond geen eerstgeboorterecht. Dit kon leiden tot strijd om de macht. Om dit te
voorkomen verdeelde het volk soms het land onder de zonen.
- Germaanse koningen erkenden het gezag van de Oost-Romeinse of Byzantijnse keizer, ook al
trokken ze zich weinig van hen aan. In 800 liet koning Karel de Grote zich echter in Rome door de
paus tot keizer kronen.
Feodale verhoudingen
- Germaanse vorsten probeerde instellingen van het Romeinse bestuur te behouden. Vaak lukte
dit niet, want ze hadden niet genoeg macht. Er bestonden geen echte hoofdsteden en er waren
niet genoeg goed opgeleiden klerken (iemand die in onderwijs had genoten, vaak een
geestelijke). Mensen die konden lezen en schrijven waren schaars.
- In het bestuur speelden persoonlijke banden een belangrijke rol. Germaanse krijgsheren hadden
zich altijd al omringd met krijgsmannen die hen trouw hadden gezworen. Ze vergezelden hen op
oorlogspad en kregen een deel van de oorlogsbuit als beloning. De Frankische hofmeier
(beheerder van de domeinen van de koning) Karel Martel beloonde zulke vazallen ook wel met
landgoederen. De vazal of leenman mocht die grond gebruiken om van te leven, maar het werd
niet zijn eigendom. Het leen bleef in theorie eigendom van de leenheer. Karel de Grote, een
kleinzoon van Karel Martel, beloonde soms ook graven, hertogen en andere personen die in zijn
naam delen van het rijk bestuurden met zulke lenen. Zo ontstonden er feodale verhoudingen in
het bestuur. Deze hadden een persoonlijk karakter. Een graaf of andere bestuurder was trouw
aan de vorst als persoon. De voorwaarden verschilden per gebied, maar hun relatie leek vaak op
een contract.
De deling van het rijk en nieuwe invallers
- Het rijk van de Karolingen (familie Karel Martel) werd in de negende eeuw steeds veder
opgedeeld. Karel de Grote overleefde al zijn zonen, op één na. Na de dood van die zoon,
Lodewijk de Vrome, verdeelden zijn zonen in het Verdrag van Verdun (843) het rijk onder elkaar.
- De versplintering van de macht ging nog veder, doordat hertogen en graven de verdeeldheid
gebruikten om zich steeds onafhankelijker op te stellen. Dit was mogelijk doordat er in de
negende en tiende eeuw nieuwe invallers opdoken. Noormannen, Hongaren en moslimpiraten
teisterden Europa met plundertochten. De nakomelingen van Karel de Grote konden daar weinig
tegen doen. Dit leidde ertoe dat er zowel in het West-Frankische als in het Oost-Frankische Rijk
koningen uit andere adellijke families op de troon kwamen. Deze koningen hadden weinig grip
op graven en hertogen, die op hun beurt weer weinig grip hadden op lagere edelen.
Koningen en geestelijken
- In de late Oudheid had het christendom zich over het hele Romeinse Rijk verspreid. Buiten de
steden bleken oude, voorchristelijke gewoonten moeilijk uit te roeien. Omdat het christendom
op veel plaatsen nog niet diep was geworteld, vond er na het einde van het West-Romeinse Rijk
een terugval plaats. In het noorden van Gallië en in grote delen van Brittannië werd de
oorspronkelijke, christelijke bevolking nu geregeerd door Germaanse koningen. In het gebied
ten oosten van de Rijn was het christendom nog helemaal niet doorgedrongen.
- De Germaanse stammen die het vroegst het Romeinse Rijk waren binnengedrongen, waren wel
christenen. Ze werden echter gezien als aanhanger van het arianisme, een stroming die als
ketters werd gezien. Toen de Frankische koning Clovis zich in 496 liet dopen, bekeerde hij zich
tot het katholiekisme. Dit leverde hem veel steun op van de bisschoppen. Door deze steun wist
Clovis heel Gallië te veroveren.
