HOOFDSTUK 12:
PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSE
N
Hoofdstuk 12: Persoonlijkheidsstoornissen
leerdoelen........................................................................................................................... 2
Begrippen........................................................................................................................... 3
Inleiding.............................................................................................................................. 3
Persoonlijkheidsstoornissen................................................................................................4
Criteria persoonlijkheidsstoornis DSM-5..............................................................................5
10 categoriale types........................................................................................................... 6
Cluster A: vreemd gedrag................................................................................................... 6
Klinisch beeld: cluster A................................................................................................... 6
Paranoïde persoonlijkheidsstoornis..................................................................................7
schizoïde persoonlijkheidsstoornis...................................................................................8
Schizotypische persoonlijkheidsstoornis..........................................................................8
Cluster B: dramatisch gedrag.............................................................................................9
klinisch beeld cluster B.................................................................................................... 9
Antisociale persoonlijkheidsstoornis................................................................................9
klinisch beeld: antisociale persoonlijkheidsstoornis....................................................10
Verloop: antisociale persoonlijkheidsstoornis.............................................................10
Criminaliteit en antisociale persoonlijkheidsstoornis..................................................10
Maatschappelijk succes en antisociale persoonlijkheidsstoornis.................................11
Borderline persoonlijkheidsstoornis...............................................................................11
Terminologie: borderline persoonlijkheidsstoornis......................................................11
Klinisch beeld: borderline persoonlijkheidsstoornis.....................................................11
Verloop: borderline persoonlijkheidsstoornis..............................................................12
macrosociale visies: borderline persoonlijkheidsstoornis............................................13
Histrionische persoonlijkheidsstoornis...........................................................................13
Klinisch beeld: histrionische persoonlijkheidsstoornis.................................................13
Narcistische persoonlijkheidsstoornis............................................................................14
Klinisch beeld: narcistische persoonlijkheidsstoornis..................................................14
Macrosociale visies: narcistische persoonlijkheidsstoornis.........................................15
Cluster C: gedrag vanuit sterke angst...............................................................................15
Klinisch beeld: cluster C.............................................................................................. 15
1
, Vermijdende persoonlijkheidsstoornis...........................................................................16
Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis............................................................................16
Dwangmatige persoonlijkheidsstoornis..........................................................................17
Wat ontbreekt nog?.......................................................................................................... 17
Problemen indeling persoonlijkheidsstoornissen...............................................................18
Theoretische perspectieven.............................................................................................. 18
Psychodynamische perspectieven.................................................................................18
Leer-en sociaal-cognitieve perspectieven......................................................................19
Gezinsfactoren............................................................................................................... 19
Biologische factoren...................................................................................................... 19
Sociaal cultureel............................................................................................................ 20
Samenvatting theoretische perspectieven........................................................................20
multifactorieel model antisociale persoonlijkheidsstoornis...............................................21
Behandelingsmodellen...................................................................................................... 21
doelen............................................................................................................................ 21
Psychodynamische therapie.......................................................................................... 21
Gedragstherapie............................................................................................................ 22
Dialectische gedragstherapie volgens Linehan...........................................................22
Cognitieve therapie....................................................................................................... 23
Schemagerichte therapie van Young..........................................................................23
Biologische benadering.................................................................................................. 23
Uitdagingen................................................................................................................... 23
Samenvatting behandelingsmodellen...............................................................................24
LEERDOELEN
2
, 12.1 Je kan het concept persoonlijkheid, persoonlijkheidsdimensies en
persoonlijkheidsstoornis beschrijven
12.2 Je kan de drie clusters van persoonlijkheidsstoornissen beschrijven en evalueren op
hun waarde
12.3 Je kan de belangrijkste kenmerken van de tien besproken
persoonlijkheidsstoornissen beschrijven
12.4 Je kan de theoretische perspectieven over persoonlijkheidsstoornissen beschrijven
12.5 Je kan de behandeling van persoonlijkheidsstoornissen en belangrijke aspecten in
begeleiding beschrijven
BEGRIPPEN
Afhankelijke Anti-sociale Borderline
persoonlijkheidsstoornis persoonlijkheidsstoornis persoonlijkheidsstoornis
Dwangmatige Egodystoon Egosyntoon
persoonlijkheidsstoornis
Histrionische- Narcistische Paranoïde
persoonlijkheidsstoornis persoonlijkheidsstoornis persoonlijkheidsstoornis
Persoonlijkheidsstoornissen Schizoïde Schizotypische
persoonlijkheidsstoornis persoonlijkheidsstoornis
Vermijdende
persoonlijkheidsstoornis
INLEIDING
- Persoonlijkheid: Iedereen heeft wat typische manieren om met zichzelf en de
omgeving om te gaan
- Persoonlijkheidsdimensies: Big 5 of OCEAN model voorkeuren van een persoon
worden gesitueerd op 5 dimensies
o Intellectuele autonomie (Openheid)
Fantasierijk vs praktisch
o Ordelijkheid (Conscientiousness)
Ordelijk vs chaotisch
o Extraversie (Extraversie)
Sociaal vs teruggetrokken
o Mildheid (Agreeableness)
Meegaand vs botsend
o Emotionele stabiliteit (Neuroticisme)
Kwetsbaar vs stabiel
- Persoonlijkheidsstoornis: Als deze omgang te weinig flexibel is of zich te weinig
aanpast naar de omstandigheden en daardoor
o Persoonlijk lijden veroorzaakt
o Het sociale functioneren belemmert
o Het beroepsmatige functioneren belemmert
3
PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSE
N
Hoofdstuk 12: Persoonlijkheidsstoornissen
leerdoelen........................................................................................................................... 2
Begrippen........................................................................................................................... 3
Inleiding.............................................................................................................................. 3
Persoonlijkheidsstoornissen................................................................................................4
Criteria persoonlijkheidsstoornis DSM-5..............................................................................5
10 categoriale types........................................................................................................... 6
Cluster A: vreemd gedrag................................................................................................... 6
Klinisch beeld: cluster A................................................................................................... 6
Paranoïde persoonlijkheidsstoornis..................................................................................7
schizoïde persoonlijkheidsstoornis...................................................................................8
Schizotypische persoonlijkheidsstoornis..........................................................................8
Cluster B: dramatisch gedrag.............................................................................................9
klinisch beeld cluster B.................................................................................................... 9
Antisociale persoonlijkheidsstoornis................................................................................9
klinisch beeld: antisociale persoonlijkheidsstoornis....................................................10
Verloop: antisociale persoonlijkheidsstoornis.............................................................10
Criminaliteit en antisociale persoonlijkheidsstoornis..................................................10
Maatschappelijk succes en antisociale persoonlijkheidsstoornis.................................11
Borderline persoonlijkheidsstoornis...............................................................................11
Terminologie: borderline persoonlijkheidsstoornis......................................................11
Klinisch beeld: borderline persoonlijkheidsstoornis.....................................................11
Verloop: borderline persoonlijkheidsstoornis..............................................................12
macrosociale visies: borderline persoonlijkheidsstoornis............................................13
Histrionische persoonlijkheidsstoornis...........................................................................13
Klinisch beeld: histrionische persoonlijkheidsstoornis.................................................13
Narcistische persoonlijkheidsstoornis............................................................................14
Klinisch beeld: narcistische persoonlijkheidsstoornis..................................................14
Macrosociale visies: narcistische persoonlijkheidsstoornis.........................................15
Cluster C: gedrag vanuit sterke angst...............................................................................15
Klinisch beeld: cluster C.............................................................................................. 15
1
, Vermijdende persoonlijkheidsstoornis...........................................................................16
Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis............................................................................16
Dwangmatige persoonlijkheidsstoornis..........................................................................17
Wat ontbreekt nog?.......................................................................................................... 17
Problemen indeling persoonlijkheidsstoornissen...............................................................18
Theoretische perspectieven.............................................................................................. 18
Psychodynamische perspectieven.................................................................................18
Leer-en sociaal-cognitieve perspectieven......................................................................19
Gezinsfactoren............................................................................................................... 19
Biologische factoren...................................................................................................... 19
Sociaal cultureel............................................................................................................ 20
Samenvatting theoretische perspectieven........................................................................20
multifactorieel model antisociale persoonlijkheidsstoornis...............................................21
Behandelingsmodellen...................................................................................................... 21
doelen............................................................................................................................ 21
Psychodynamische therapie.......................................................................................... 21
Gedragstherapie............................................................................................................ 22
Dialectische gedragstherapie volgens Linehan...........................................................22
Cognitieve therapie....................................................................................................... 23
Schemagerichte therapie van Young..........................................................................23
Biologische benadering.................................................................................................. 23
Uitdagingen................................................................................................................... 23
Samenvatting behandelingsmodellen...............................................................................24
LEERDOELEN
2
, 12.1 Je kan het concept persoonlijkheid, persoonlijkheidsdimensies en
persoonlijkheidsstoornis beschrijven
12.2 Je kan de drie clusters van persoonlijkheidsstoornissen beschrijven en evalueren op
hun waarde
12.3 Je kan de belangrijkste kenmerken van de tien besproken
persoonlijkheidsstoornissen beschrijven
12.4 Je kan de theoretische perspectieven over persoonlijkheidsstoornissen beschrijven
12.5 Je kan de behandeling van persoonlijkheidsstoornissen en belangrijke aspecten in
begeleiding beschrijven
BEGRIPPEN
Afhankelijke Anti-sociale Borderline
persoonlijkheidsstoornis persoonlijkheidsstoornis persoonlijkheidsstoornis
Dwangmatige Egodystoon Egosyntoon
persoonlijkheidsstoornis
Histrionische- Narcistische Paranoïde
persoonlijkheidsstoornis persoonlijkheidsstoornis persoonlijkheidsstoornis
Persoonlijkheidsstoornissen Schizoïde Schizotypische
persoonlijkheidsstoornis persoonlijkheidsstoornis
Vermijdende
persoonlijkheidsstoornis
INLEIDING
- Persoonlijkheid: Iedereen heeft wat typische manieren om met zichzelf en de
omgeving om te gaan
- Persoonlijkheidsdimensies: Big 5 of OCEAN model voorkeuren van een persoon
worden gesitueerd op 5 dimensies
o Intellectuele autonomie (Openheid)
Fantasierijk vs praktisch
o Ordelijkheid (Conscientiousness)
Ordelijk vs chaotisch
o Extraversie (Extraversie)
Sociaal vs teruggetrokken
o Mildheid (Agreeableness)
Meegaand vs botsend
o Emotionele stabiliteit (Neuroticisme)
Kwetsbaar vs stabiel
- Persoonlijkheidsstoornis: Als deze omgang te weinig flexibel is of zich te weinig
aanpast naar de omstandigheden en daardoor
o Persoonlijk lijden veroorzaakt
o Het sociale functioneren belemmert
o Het beroepsmatige functioneren belemmert
3
