Bevordering van re-integratie voor
gedetineerden met een LVB
Isa Verkruyssen
26 juni 2025
, Voorwoord
Voor u ligt het adviesrapport over de bevordering van de re-integratie van gedetineerden met
een licht verstandelijke beperking binnen Justitieel Complex Zaanstad. Dit rapport biedt
verdieping in de vraag hoe deze doelgroep beter ondersteund kan worden in de weg naar
hun detentievrije toekomst.
Gedetineerden met een LVB lopen tegen extra obstakels aan in hun re-integratieproces.
Deze doelgroep wordt in de samenleving al vaak over het hoofd gezien, maar krijgt binnen
detentie nog minder erkenning. Met behulp van dit rapport wil ik een licht schijnen op een
groep die te vaak in het donker staat.
Dit rapport is tot stand gekomen dankzij de inzet van betrokken medewerkers van JCZ,
waaronder casemanagers, re-integratiemedewerkers, re-integratietrainers en docenten. Zij
hebben waardevolle kennis en ervaringen gedeeld. Ik wil hen hartelijk bedanken voor hun
openheid, betrokkenheid en bereidheid om mee te denken. Ook dank aan ambulant
begeleider A van de Hartekampgroep, die nieuwe inzichten over het hebben van een LVB
heeft gegeven en heeft bijgedragen aan een passend advies.
Tevens wil ik de verkregen hulp van gedetineerden met een LVB en de leden van de
gedetineerdencommissie benadrukken. In onze gesprekken hebben zij open en eerlijk
verteld over hun persoonlijke ervaringen. Zonder hun openheid en vertrouwen was dit
rapport niet tot stand gekomen. Ik bedank hen hiervoor.
Tot slot wil ik mijn afstudeerkring bedanken voor hun steun, kritische blik en motiverende
woorden. Mijn speciale dank gaat uit naar, die mij met zijn begeleiding en feedback op koers
heeft gehouden tijdens het schrijven van dit rapport.
Veel leesplezier!
Isa Verkruyssen
1
,Inhoud
1. Vraagdefinitie..................................................................................................... 3
1.1 Aanleiding..................................................................................................... 3
1.2 Context van doelgroep en organisatie...........................................................4
1.3 Probleembeschrijving.................................................................................... 6
1.4 Adviesvraag................................................................................................... 6
1.5 Belang........................................................................................................... 7
1.6 Verantwoording............................................................................................. 8
1.6.1 Relevante betrokkenen........................................................................... 8
1.6.2 Wijze van interview................................................................................. 9
2. Theoretisch kader............................................................................................. 10
2.1 Een LVB en het risico op antisociaal gedrag................................................10
2.2 Re-integratie binnen detentie......................................................................11
3. Analyse............................................................................................................. 12
3.1 Verschil in problematiek.............................................................................. 12
3.2 Huidig beleid............................................................................................... 14
3.3 Effectieve begeleiding................................................................................. 18
4. Adviessuggesties.............................................................................................. 20
4.1 Randvoorwaarden....................................................................................... 20
4.1.1 Speerpunten uit analyse.......................................................................20
4.1.2 Organisatie-eisen.................................................................................. 21
4.2 Adviessuggestie 1: Signaleren en deskundigheidsbevordering personeel. .21
4.3 Adviessuggestie 2: Informatieverstrekking en begeleiding.........................23
5. Definitief advies................................................................................................ 25
5.1 Verantwoording feedback............................................................................25
5.2 Uitkomsten feedback................................................................................... 25
5.3 Advies.......................................................................................................... 26
5.3.1 Signaleren, scholing en een begrijpelijke informatievoorziening...........27
5.3.2 Toetsing eisen organisatie.....................................................................28
Literatuurlijst........................................................................................................ 30
Bijlagen................................................................................................................ 34
Bijlage 1: Voorbeelden D&R plan.......................................................................34
Bijlage 2: Vragenlijst medewerkers...................................................................35
Bijlage 3: Vragenlijst gedetineerden met LVB (3)..............................................35
Bijlage 4: Vragenlijst GedeCo............................................................................ 36
Bijlage 5: Vragenlijst maatschappelijk werker de Hartekampgroep..................37
Bijlage 6: Vragenlijst adviessuggesties.............................................................37
2
, 1. Vraagdefinitie
In deze vraagdefinitie wordt allereerst de aanleiding van dit advies beschreven. Na de
aanleiding en een beschrijving van de doelgroep en de organisatie, wordt uitgelegd waarom
er een probleem zit in de beschreven aanleiding. Uit deze beschrijving is een adviesvraag
naar voren gekomen. Vervolgens wordt uitgelegd welk belang er is om met de adviesvraag
aan de slag te gaan. Als laatste wordt verantwoord hoe de relevante informatie wordt
verzameld.
1.1 Aanleiding
In 2020 verscheen er een levensloopstudie naar licht verstandelijk beperkten in het strafrecht
en in de zorg (Teeuwen et al., 2020). Uit deze studie kwam naar voren dat meer dan twee
derde van de gedetineerden met een licht verstandelijke beperking (LVB) na vrijlating
opnieuw in aanraking komt met justitie. In Justitieel Complex Zaanstad (JCZ) wordt dit beeld
veel herkend. Een re-integratiemedewerker van JC Zaanstad wijst naar een gedetineerde die
aan het bellen is. “Hij is een maand geleden vrijgekomen en is vorige week weer
binnengekomen. Hij is dakloos, we konden onderdak voor hem regelen bij het Leger des
Heils, maar daar is hij maar drie dagen geweest” (Re-integratiemedewerker, persoonlijke
communicatie, 13 maart 2025). De medewerker wijst zo nog drie jongens aan met een
vergelijkbaar verhaal. Binnen het complex wordt vaker waargenomen dat gedetineerden met
een LVB na vrijlating opnieuw in detentie terechtkomen. Huisvesting, dagbesteding en
sociale ondersteuning blijken niet voldoende geregeld te zijn.
Vanuit de gevangenis en door andere maatschappelijke instanties wordt er gewerkt aan de
re-integratie van gedetineerden. Hierbij wordt onder andere hulp en ondersteuning
aangeboden op het gebied van huisvesting, werk en inkomen, schulden en zorg. De
bestaande re-integratie aanpak is echter generiek en sluit niet specifiek aan bij de
vaardigheden en behoeften van gedetineerden met een LVB. Een van deze gedetineerden
vertelt hierover het volgende: “Kreeg ik brieven van het CJIB hier, had ik een afspraak
gemaakt met de casemanager. Moest ik eerst twee weken wachten, had ik eindelijk die
afspraak, zegt ze: ja je moet even bellen. En klaar. Ja even bellen? Wat moet ik zeggen
dan? Ik heb het niet gedaan” (Gedetineerde met LVB, persoonlijke communicatie, 14 maart
2025).
Een van de casemanagers van JC Zaanstad geeft aan dat binnen de penitentiaire
inrichtingen het herkennen en signaleren van een LVB niet vanzelfsprekend is. Niet al het
personeel beschikt over de juiste kennis en vaardigheden om de signalen van een LVB te
herkennen en hierop in te spelen. De begeleiding en behandeling binnen de gevangenis zijn
gericht op de normaal begaafde gedetineerden, en sluit daardoor niet altijd aan bij de
gedetineerden met een LVB. Zelf zegt zij hierover: “We willen het eigenlijk niet toegeven,
maar de groep LVB’ers valt echt tussen wal en schip. Het systeem faalt daarin gewoon. Ze
stoten vaak hun kop, gaan makkelijk in de fout en zijn dan weer de Sjaak” (Casemanager,
persoonlijke communicatie, 13 maart 2025).
Vanuit de overheid is er aandacht voor de re-integratie van gedetineerden en het verkleinen
van recidive. Gebleken is dat vijftig procent van de gedetineerden na vrijkomen binnen twee
jaar weer in contact met justitie komt. Een kwart komt wederom in detentie terecht (Berghuis,
2023). Recidivepreventie is een speerpunt binnen het strafrechtbeleid, waarbij wordt ingezet
op effectieve resocialisatieprogramma’s en nazorgtrajecten. Dit wordt als essentieel gezien
voor zowel de veiligheid van de samenleving als het strafsysteem. Het cellentekort binnen de
Nederlandse gevangenissen maakt de urgentie van het verminderen van recidive duidelijk.
Wanneer gedetineerden succesvol worden begeleid in hun re-integratie, wordt de druk op
3
gedetineerden met een LVB
Isa Verkruyssen
26 juni 2025
, Voorwoord
Voor u ligt het adviesrapport over de bevordering van de re-integratie van gedetineerden met
een licht verstandelijke beperking binnen Justitieel Complex Zaanstad. Dit rapport biedt
verdieping in de vraag hoe deze doelgroep beter ondersteund kan worden in de weg naar
hun detentievrije toekomst.
Gedetineerden met een LVB lopen tegen extra obstakels aan in hun re-integratieproces.
Deze doelgroep wordt in de samenleving al vaak over het hoofd gezien, maar krijgt binnen
detentie nog minder erkenning. Met behulp van dit rapport wil ik een licht schijnen op een
groep die te vaak in het donker staat.
Dit rapport is tot stand gekomen dankzij de inzet van betrokken medewerkers van JCZ,
waaronder casemanagers, re-integratiemedewerkers, re-integratietrainers en docenten. Zij
hebben waardevolle kennis en ervaringen gedeeld. Ik wil hen hartelijk bedanken voor hun
openheid, betrokkenheid en bereidheid om mee te denken. Ook dank aan ambulant
begeleider A van de Hartekampgroep, die nieuwe inzichten over het hebben van een LVB
heeft gegeven en heeft bijgedragen aan een passend advies.
Tevens wil ik de verkregen hulp van gedetineerden met een LVB en de leden van de
gedetineerdencommissie benadrukken. In onze gesprekken hebben zij open en eerlijk
verteld over hun persoonlijke ervaringen. Zonder hun openheid en vertrouwen was dit
rapport niet tot stand gekomen. Ik bedank hen hiervoor.
Tot slot wil ik mijn afstudeerkring bedanken voor hun steun, kritische blik en motiverende
woorden. Mijn speciale dank gaat uit naar, die mij met zijn begeleiding en feedback op koers
heeft gehouden tijdens het schrijven van dit rapport.
Veel leesplezier!
Isa Verkruyssen
1
,Inhoud
1. Vraagdefinitie..................................................................................................... 3
1.1 Aanleiding..................................................................................................... 3
1.2 Context van doelgroep en organisatie...........................................................4
1.3 Probleembeschrijving.................................................................................... 6
1.4 Adviesvraag................................................................................................... 6
1.5 Belang........................................................................................................... 7
1.6 Verantwoording............................................................................................. 8
1.6.1 Relevante betrokkenen........................................................................... 8
1.6.2 Wijze van interview................................................................................. 9
2. Theoretisch kader............................................................................................. 10
2.1 Een LVB en het risico op antisociaal gedrag................................................10
2.2 Re-integratie binnen detentie......................................................................11
3. Analyse............................................................................................................. 12
3.1 Verschil in problematiek.............................................................................. 12
3.2 Huidig beleid............................................................................................... 14
3.3 Effectieve begeleiding................................................................................. 18
4. Adviessuggesties.............................................................................................. 20
4.1 Randvoorwaarden....................................................................................... 20
4.1.1 Speerpunten uit analyse.......................................................................20
4.1.2 Organisatie-eisen.................................................................................. 21
4.2 Adviessuggestie 1: Signaleren en deskundigheidsbevordering personeel. .21
4.3 Adviessuggestie 2: Informatieverstrekking en begeleiding.........................23
5. Definitief advies................................................................................................ 25
5.1 Verantwoording feedback............................................................................25
5.2 Uitkomsten feedback................................................................................... 25
5.3 Advies.......................................................................................................... 26
5.3.1 Signaleren, scholing en een begrijpelijke informatievoorziening...........27
5.3.2 Toetsing eisen organisatie.....................................................................28
Literatuurlijst........................................................................................................ 30
Bijlagen................................................................................................................ 34
Bijlage 1: Voorbeelden D&R plan.......................................................................34
Bijlage 2: Vragenlijst medewerkers...................................................................35
Bijlage 3: Vragenlijst gedetineerden met LVB (3)..............................................35
Bijlage 4: Vragenlijst GedeCo............................................................................ 36
Bijlage 5: Vragenlijst maatschappelijk werker de Hartekampgroep..................37
Bijlage 6: Vragenlijst adviessuggesties.............................................................37
2
, 1. Vraagdefinitie
In deze vraagdefinitie wordt allereerst de aanleiding van dit advies beschreven. Na de
aanleiding en een beschrijving van de doelgroep en de organisatie, wordt uitgelegd waarom
er een probleem zit in de beschreven aanleiding. Uit deze beschrijving is een adviesvraag
naar voren gekomen. Vervolgens wordt uitgelegd welk belang er is om met de adviesvraag
aan de slag te gaan. Als laatste wordt verantwoord hoe de relevante informatie wordt
verzameld.
1.1 Aanleiding
In 2020 verscheen er een levensloopstudie naar licht verstandelijk beperkten in het strafrecht
en in de zorg (Teeuwen et al., 2020). Uit deze studie kwam naar voren dat meer dan twee
derde van de gedetineerden met een licht verstandelijke beperking (LVB) na vrijlating
opnieuw in aanraking komt met justitie. In Justitieel Complex Zaanstad (JCZ) wordt dit beeld
veel herkend. Een re-integratiemedewerker van JC Zaanstad wijst naar een gedetineerde die
aan het bellen is. “Hij is een maand geleden vrijgekomen en is vorige week weer
binnengekomen. Hij is dakloos, we konden onderdak voor hem regelen bij het Leger des
Heils, maar daar is hij maar drie dagen geweest” (Re-integratiemedewerker, persoonlijke
communicatie, 13 maart 2025). De medewerker wijst zo nog drie jongens aan met een
vergelijkbaar verhaal. Binnen het complex wordt vaker waargenomen dat gedetineerden met
een LVB na vrijlating opnieuw in detentie terechtkomen. Huisvesting, dagbesteding en
sociale ondersteuning blijken niet voldoende geregeld te zijn.
Vanuit de gevangenis en door andere maatschappelijke instanties wordt er gewerkt aan de
re-integratie van gedetineerden. Hierbij wordt onder andere hulp en ondersteuning
aangeboden op het gebied van huisvesting, werk en inkomen, schulden en zorg. De
bestaande re-integratie aanpak is echter generiek en sluit niet specifiek aan bij de
vaardigheden en behoeften van gedetineerden met een LVB. Een van deze gedetineerden
vertelt hierover het volgende: “Kreeg ik brieven van het CJIB hier, had ik een afspraak
gemaakt met de casemanager. Moest ik eerst twee weken wachten, had ik eindelijk die
afspraak, zegt ze: ja je moet even bellen. En klaar. Ja even bellen? Wat moet ik zeggen
dan? Ik heb het niet gedaan” (Gedetineerde met LVB, persoonlijke communicatie, 14 maart
2025).
Een van de casemanagers van JC Zaanstad geeft aan dat binnen de penitentiaire
inrichtingen het herkennen en signaleren van een LVB niet vanzelfsprekend is. Niet al het
personeel beschikt over de juiste kennis en vaardigheden om de signalen van een LVB te
herkennen en hierop in te spelen. De begeleiding en behandeling binnen de gevangenis zijn
gericht op de normaal begaafde gedetineerden, en sluit daardoor niet altijd aan bij de
gedetineerden met een LVB. Zelf zegt zij hierover: “We willen het eigenlijk niet toegeven,
maar de groep LVB’ers valt echt tussen wal en schip. Het systeem faalt daarin gewoon. Ze
stoten vaak hun kop, gaan makkelijk in de fout en zijn dan weer de Sjaak” (Casemanager,
persoonlijke communicatie, 13 maart 2025).
Vanuit de overheid is er aandacht voor de re-integratie van gedetineerden en het verkleinen
van recidive. Gebleken is dat vijftig procent van de gedetineerden na vrijkomen binnen twee
jaar weer in contact met justitie komt. Een kwart komt wederom in detentie terecht (Berghuis,
2023). Recidivepreventie is een speerpunt binnen het strafrechtbeleid, waarbij wordt ingezet
op effectieve resocialisatieprogramma’s en nazorgtrajecten. Dit wordt als essentieel gezien
voor zowel de veiligheid van de samenleving als het strafsysteem. Het cellentekort binnen de
Nederlandse gevangenissen maakt de urgentie van het verminderen van recidive duidelijk.
Wanneer gedetineerden succesvol worden begeleid in hun re-integratie, wordt de druk op
3
