Handout Blok 1
Colleges 1 t/m 3
In het vak Verdiepend materieel strafrecht komen diverse (groepen van) bijzondere delicten
aan de orde. Daarvan zullen we de actuele positiefrechtelijke inhoud bespreken, maar in het
bijzonder ook de bredere context waarin een of meer strafbepalingen moeten worden
begrepen en toegepast. Daarbij moet vaak rekening worden gehouden met andere
normstelsels, met veranderende opvattingen over strafbaarheid, etc.
De eerste twee bijeenkomsten van het vak vormen, samen met de derde bijeenkomst, een
eerste, algemeen blok. In het eerste college wordt een excursie gemaakt naar Boek 2 WvSr.
De inhoud daarvan en met name de systematische samenhang met Boek 1 Sr is minder
bekend en minder vanzelfsprekend dat wel eens wordt gedacht. Hoewel Boek 1 algemene
bepalingen vat, gaan de bijzondere bepalingen van Boek 2 Sr voor. Wie denkt dat in Boek 1
algemene leerstukken als deelneming en voorbereiding aan een strafbaar feit, strafuitsluiting
of straf(maximum)verhoging exclusief is geregeld, komt bedrogen uit. Op al deze punten
bevat Boek 2 Sr voor bepaalde (groepen van) delicten de nodige bijzondere regelingen, die
niet alleen van Boek 1 afwijken, maar ook onderling verschillend zijn. In zoverre is reeds het
besef relevant dat in Boek 2 bepaald meer staat dan alleen maar strafbepalingen.
Wel zo belangrijk is dat de systematiek van het WvSr op onderdelen niet aansluit bij wat de
doctrine daar later van gemaakt heeft. Dat geldt in het bijzonder bij de regeling van de
strafuitsluitingsgronden. Te gemakkelijk wordt verondersteld dat er slechts algemene
strafuitsluitingsgronden bestaan, die hetzij de wederrechtelijkheid van het gedrag wegnemen
(rechtvaardigingsgronden) dan wel de schuld van de verdachte doen vervallen
(schulduitsluitingsgronden). Voorwaarde bij beide is dat die wederrechtelijkheid c.q. die
schuld geheel is komen te vervallen, alvorens strafuitsluiting aan de orde is. In een klassieke
tekst van Van Veen wordt betoogd dat men over deze stand van zaken, juist gegeven Boek 2
Sr, ook geheel anders kan denken. Deze eerste bijeenkomst strekt er op deze wijze toe het
denken over (groepen van) misdrijven uit Boek 2 Sr enigszins open te breken.
De inhoud van de tweede bijeenkomst sluit daarop aan. Startend vanuit de strafbaarstelling
van bepaald gedrag in de delictsomschrijving van het bijzondere misdrijf uit Boek 2 Sr, rijst
nogal eens de vraag naar de reikwijdte van die strafbepaling bij de toepassing ervan. Die
vraag kan rijzen omdat de strafbepaling door de wetgever mogelijk te ruim of te onduidelijk is
geformuleerd, andere normstelsels bij het bepalen van de reikwijdte moeten worden
betrokken, de bestanddelen van een strafbepaling verwijzen naar andere regelingen, of omdat
in de maatschappij c.q. bij deze verdachte vragen zijn gerezen of de strafbaar gestelde
gedraging in abstracto of in concreto nog wel strafwaardig moet worden geacht. In al deze
gevallen rijst de vraag naar de (on)mogelijkheden voor de strafrechter om bij de vaststelling
van de reikwijdte van materieelrechtelijke, strafrechtelijke aansprakelijkheid aan
rechtsvorming te doen en daarbij in de reikwijdte van strafrechtelijke aansprakelijkheid te
‘manoeuvreren’. Bij nadere beschouwing blijkt de Hoge Raad betrekkelijk verrassend
gemakkelijk de reikwijdte van strafbaarheid bij veranderende opvattingen in de maatschappij
te kunnen doen aansluiten, in andere gevallen lukt dat minder of doet hij dat niet. Daarbij
blijkt hij verschillende juridische modaliteiten van rechtsvorming in te zetten, zoals het op een
Colleges 1 t/m 3
In het vak Verdiepend materieel strafrecht komen diverse (groepen van) bijzondere delicten
aan de orde. Daarvan zullen we de actuele positiefrechtelijke inhoud bespreken, maar in het
bijzonder ook de bredere context waarin een of meer strafbepalingen moeten worden
begrepen en toegepast. Daarbij moet vaak rekening worden gehouden met andere
normstelsels, met veranderende opvattingen over strafbaarheid, etc.
De eerste twee bijeenkomsten van het vak vormen, samen met de derde bijeenkomst, een
eerste, algemeen blok. In het eerste college wordt een excursie gemaakt naar Boek 2 WvSr.
De inhoud daarvan en met name de systematische samenhang met Boek 1 Sr is minder
bekend en minder vanzelfsprekend dat wel eens wordt gedacht. Hoewel Boek 1 algemene
bepalingen vat, gaan de bijzondere bepalingen van Boek 2 Sr voor. Wie denkt dat in Boek 1
algemene leerstukken als deelneming en voorbereiding aan een strafbaar feit, strafuitsluiting
of straf(maximum)verhoging exclusief is geregeld, komt bedrogen uit. Op al deze punten
bevat Boek 2 Sr voor bepaalde (groepen van) delicten de nodige bijzondere regelingen, die
niet alleen van Boek 1 afwijken, maar ook onderling verschillend zijn. In zoverre is reeds het
besef relevant dat in Boek 2 bepaald meer staat dan alleen maar strafbepalingen.
Wel zo belangrijk is dat de systematiek van het WvSr op onderdelen niet aansluit bij wat de
doctrine daar later van gemaakt heeft. Dat geldt in het bijzonder bij de regeling van de
strafuitsluitingsgronden. Te gemakkelijk wordt verondersteld dat er slechts algemene
strafuitsluitingsgronden bestaan, die hetzij de wederrechtelijkheid van het gedrag wegnemen
(rechtvaardigingsgronden) dan wel de schuld van de verdachte doen vervallen
(schulduitsluitingsgronden). Voorwaarde bij beide is dat die wederrechtelijkheid c.q. die
schuld geheel is komen te vervallen, alvorens strafuitsluiting aan de orde is. In een klassieke
tekst van Van Veen wordt betoogd dat men over deze stand van zaken, juist gegeven Boek 2
Sr, ook geheel anders kan denken. Deze eerste bijeenkomst strekt er op deze wijze toe het
denken over (groepen van) misdrijven uit Boek 2 Sr enigszins open te breken.
De inhoud van de tweede bijeenkomst sluit daarop aan. Startend vanuit de strafbaarstelling
van bepaald gedrag in de delictsomschrijving van het bijzondere misdrijf uit Boek 2 Sr, rijst
nogal eens de vraag naar de reikwijdte van die strafbepaling bij de toepassing ervan. Die
vraag kan rijzen omdat de strafbepaling door de wetgever mogelijk te ruim of te onduidelijk is
geformuleerd, andere normstelsels bij het bepalen van de reikwijdte moeten worden
betrokken, de bestanddelen van een strafbepaling verwijzen naar andere regelingen, of omdat
in de maatschappij c.q. bij deze verdachte vragen zijn gerezen of de strafbaar gestelde
gedraging in abstracto of in concreto nog wel strafwaardig moet worden geacht. In al deze
gevallen rijst de vraag naar de (on)mogelijkheden voor de strafrechter om bij de vaststelling
van de reikwijdte van materieelrechtelijke, strafrechtelijke aansprakelijkheid aan
rechtsvorming te doen en daarbij in de reikwijdte van strafrechtelijke aansprakelijkheid te
‘manoeuvreren’. Bij nadere beschouwing blijkt de Hoge Raad betrekkelijk verrassend
gemakkelijk de reikwijdte van strafbaarheid bij veranderende opvattingen in de maatschappij
te kunnen doen aansluiten, in andere gevallen lukt dat minder of doet hij dat niet. Daarbij
blijkt hij verschillende juridische modaliteiten van rechtsvorming in te zetten, zoals het op een
