CASUS 2 STRAFARCHITECTUUR
ACT II | STRAFARCHITECTUUR
• A person who has been punished is not thereby simply less inclined to behave in a given way; at best,
he learns to avoid punishment. - B.F. Skinner
o Als je mensen straft leer je ze niet noodzakelijk wat ze fout hebben gedaan maar om de straf
te gaan vermijden in het gevolg
GESCHIEDENIS VAN DE STRAF
• van publiek, lijflijk en gruwelijk naar private vrijheidsberoving naar systematisering naar? … humaan
o doel zou moeten zijn om de mensen om goede manier terug in de samenleving te krijgen
• context
o pre-“gevangeniswezen”: publieke, lijflijke straf en - focus op het lichamelijke
om te laten zien wie de macht had en mensen te waarschuwen
o massa vs. ‘afwijkende individu’
o publieke tentoonspreiding van de macht
o publieke straf = civiele les (misdaad leidt tot)
• van eind 18e E - 19e E vrijheidsberoving & systematisering straf
o Verlichting: vrijheid & autonomie hoogste goed, van lij ijk naar ‘geestelijk’
o straf in afzondering (≠ publiek)
o wel permanente aanwezigheid van de macht (rechtssysteem &
handhaving)
maar je ziet ze niet altijd
o architecturale vertaling volgt: panopticum van Bentham 1791
PRINCIPES VAN HET ARCHITECTURALE GEVANGENISSYSTEEM
• permanente zichtbaarheid & bewaking
o “is weinig werk aan”
• ‘pijnloos’
• automatisering en internalisering van de macht (opzichter is onzichtbaar)
• efficiënt: economisch & organisatorisch (maximaal effect met minimum aan personeel)
+ zelfsturend
BELGIE DUCPÉTIAUX’S VERTALING
• Edouard Ducpétiaux (1804-1868), Algemeen Inspecteur der Gevangenissen
• Bezorgd om welzijn van gevangenen, zieken, enz
• 2/3e van BE gevangenissen naar dit model (uit 19e E)
• panoptische kern met aangesloten gangen (3-4-5-6)
• afzondering en bezinning
SYSTEMATISERING VAN DE MACHT | HUMANITEIT VAN DE GEVANGENIS (FOUCAULT)?
• Surveiller et punir: Naissance de la prison, 1975
• niet ingegeven door humane bekommernis maar door disciplinering volgzame individuen
• brede toepasbaarheid van ‘ideologie’ - gedrag sturen
• van pre-18e E spektakel (spectacle) naar bewaken () en sturen
20E-21E EEUW?
Humanisering, rehabilitatie, integratie, architecturaal gepast?
• Belgische wetgeving 2005 verankert humane, rehabiliterende, reïntegrerende gevangenis
• masterplan 2008-2016; slechts beperkt uitgevoerd (o.a. Beveren)
• overheid schrijft nieuwe opdracht uit
1
, CASUS 2 STRAFARCHITECTUUR
• nieuwe gevangenis in Haren, 2022
• nieuwe gevangenis Antwerpen, 2026
KRITISCH: ONVOLDOENDE VERNIEUWEND?
• 19e-20e E gevangenissen problematische visie (straf en vereenzaming en arbeid)
• Beveren: schatplichtig aan vervlogen visie - overige projecten niet uitgevoerd
• Haren: overwicht op controle, efficiëntie, beheersbaarheid; inplanting en gevels als ‘façade’ van
vernieuwing (zonder voldoende inhoud)? (Cf. Boie, Vandamme)
o >> Antwerpen en andere nieuwe gevangenissen verbeterd of zelfde problemen?
o >> alternatieve detentie alternatieve concepten & ontwerpen?
• What we deserve by way of punishment depends on what we are responsible for. What we are
responsible for depends on what we can control. Issues of innocence, guilt, and degree of guilt signi
cantly depend on factors outside of our control. Any practice of legal punishment is deeply morally
repugnant. - M. Zimmerman
o Hoe kan ethiek van de straf helpen in het architecturaal vormgeven
ACT II | FILOSOFIE VAN DE STRAF
FILOSOFIE VAN DE STRAF
Hoe kan ethiek de strafpraktijk en de architecturale praktijk helpen?
• We shape buildings, therefore they shape us. - Winstonn Churchill
o Hoe we bouwen heeft ook effect op wie we zijn
• In welke zijn je keuzes echt je eigen keuzes en niet afhankelijk van context factoren zoals opvoeidng
• Traditionele theorieën
o retributivisme: proportionele straf wordt verdiend
o consequentialisme: straf als afschrikkingsmiddel
iedereen die slecht doet gaat afschrikken
met de consequenties
als je veel kan winnen grotere straffen
o rehabilitatie: straf ifv. hervorming
o abolitionist = straf gaan verlaten en iets anders toepassen
o hybride = beide toepassen
MORELE FENOMENOLOGIE VAN DE STRAF
ZOEKEN NAAR BEGRIP DOOR BESCHRIJVING EN REFLECTIE VAN DE STRAFPRAKTIJK
• (1) Burms’ (2005/2011/2024) suggestie: straf te begrijpen als vorm van symbolisch herstel
o straf begrijpen als een vorm van symbolisch herstel maakt straffen inzichtelijk
ipv. Deze persoon betekent niks, proberen duidelijk te maken dat die wel van tel was
en waarde van slachtoffer herbevestigen
o straf als symbolische reactie op het gebeurde, het gedane door iemand
o spijt/wroeging evenzeer symbolisch herstel
2
ACT II | STRAFARCHITECTUUR
• A person who has been punished is not thereby simply less inclined to behave in a given way; at best,
he learns to avoid punishment. - B.F. Skinner
o Als je mensen straft leer je ze niet noodzakelijk wat ze fout hebben gedaan maar om de straf
te gaan vermijden in het gevolg
GESCHIEDENIS VAN DE STRAF
• van publiek, lijflijk en gruwelijk naar private vrijheidsberoving naar systematisering naar? … humaan
o doel zou moeten zijn om de mensen om goede manier terug in de samenleving te krijgen
• context
o pre-“gevangeniswezen”: publieke, lijflijke straf en - focus op het lichamelijke
om te laten zien wie de macht had en mensen te waarschuwen
o massa vs. ‘afwijkende individu’
o publieke tentoonspreiding van de macht
o publieke straf = civiele les (misdaad leidt tot)
• van eind 18e E - 19e E vrijheidsberoving & systematisering straf
o Verlichting: vrijheid & autonomie hoogste goed, van lij ijk naar ‘geestelijk’
o straf in afzondering (≠ publiek)
o wel permanente aanwezigheid van de macht (rechtssysteem &
handhaving)
maar je ziet ze niet altijd
o architecturale vertaling volgt: panopticum van Bentham 1791
PRINCIPES VAN HET ARCHITECTURALE GEVANGENISSYSTEEM
• permanente zichtbaarheid & bewaking
o “is weinig werk aan”
• ‘pijnloos’
• automatisering en internalisering van de macht (opzichter is onzichtbaar)
• efficiënt: economisch & organisatorisch (maximaal effect met minimum aan personeel)
+ zelfsturend
BELGIE DUCPÉTIAUX’S VERTALING
• Edouard Ducpétiaux (1804-1868), Algemeen Inspecteur der Gevangenissen
• Bezorgd om welzijn van gevangenen, zieken, enz
• 2/3e van BE gevangenissen naar dit model (uit 19e E)
• panoptische kern met aangesloten gangen (3-4-5-6)
• afzondering en bezinning
SYSTEMATISERING VAN DE MACHT | HUMANITEIT VAN DE GEVANGENIS (FOUCAULT)?
• Surveiller et punir: Naissance de la prison, 1975
• niet ingegeven door humane bekommernis maar door disciplinering volgzame individuen
• brede toepasbaarheid van ‘ideologie’ - gedrag sturen
• van pre-18e E spektakel (spectacle) naar bewaken () en sturen
20E-21E EEUW?
Humanisering, rehabilitatie, integratie, architecturaal gepast?
• Belgische wetgeving 2005 verankert humane, rehabiliterende, reïntegrerende gevangenis
• masterplan 2008-2016; slechts beperkt uitgevoerd (o.a. Beveren)
• overheid schrijft nieuwe opdracht uit
1
, CASUS 2 STRAFARCHITECTUUR
• nieuwe gevangenis in Haren, 2022
• nieuwe gevangenis Antwerpen, 2026
KRITISCH: ONVOLDOENDE VERNIEUWEND?
• 19e-20e E gevangenissen problematische visie (straf en vereenzaming en arbeid)
• Beveren: schatplichtig aan vervlogen visie - overige projecten niet uitgevoerd
• Haren: overwicht op controle, efficiëntie, beheersbaarheid; inplanting en gevels als ‘façade’ van
vernieuwing (zonder voldoende inhoud)? (Cf. Boie, Vandamme)
o >> Antwerpen en andere nieuwe gevangenissen verbeterd of zelfde problemen?
o >> alternatieve detentie alternatieve concepten & ontwerpen?
• What we deserve by way of punishment depends on what we are responsible for. What we are
responsible for depends on what we can control. Issues of innocence, guilt, and degree of guilt signi
cantly depend on factors outside of our control. Any practice of legal punishment is deeply morally
repugnant. - M. Zimmerman
o Hoe kan ethiek van de straf helpen in het architecturaal vormgeven
ACT II | FILOSOFIE VAN DE STRAF
FILOSOFIE VAN DE STRAF
Hoe kan ethiek de strafpraktijk en de architecturale praktijk helpen?
• We shape buildings, therefore they shape us. - Winstonn Churchill
o Hoe we bouwen heeft ook effect op wie we zijn
• In welke zijn je keuzes echt je eigen keuzes en niet afhankelijk van context factoren zoals opvoeidng
• Traditionele theorieën
o retributivisme: proportionele straf wordt verdiend
o consequentialisme: straf als afschrikkingsmiddel
iedereen die slecht doet gaat afschrikken
met de consequenties
als je veel kan winnen grotere straffen
o rehabilitatie: straf ifv. hervorming
o abolitionist = straf gaan verlaten en iets anders toepassen
o hybride = beide toepassen
MORELE FENOMENOLOGIE VAN DE STRAF
ZOEKEN NAAR BEGRIP DOOR BESCHRIJVING EN REFLECTIE VAN DE STRAFPRAKTIJK
• (1) Burms’ (2005/2011/2024) suggestie: straf te begrijpen als vorm van symbolisch herstel
o straf begrijpen als een vorm van symbolisch herstel maakt straffen inzichtelijk
ipv. Deze persoon betekent niks, proberen duidelijk te maken dat die wel van tel was
en waarde van slachtoffer herbevestigen
o straf als symbolische reactie op het gebeurde, het gedane door iemand
o spijt/wroeging evenzeer symbolisch herstel
2
