ETNOGRAFIE RUND
3.1 Het rund
Rund: Orde Artiodactyla (evenhoevige, 2 klauwen) – suborde Ruminantia (ook schapen en
geiten, dieren die herkauwen (rumineren) – Familie Bovidae (holhornigen, gedeelte is been
met bloedvaten en een deel is hol).
Soort Bos Taurus (zoals wij kennen) → Bos Indicus (india etc, herkenbaar aan bult op
schoft), zijn beide afkomstig van het oerrund = Bos Primigenius.
Er is veel variatie in hoorns:
Als de hoorns niet gelijk zijn, is dat vaak een groeiafwijking. Als de hoorn naar binnen is
gegroeid kan je die het beste afzagen.
Gestart van Bos Primigenius:
o In Indië werden uit langhoornige runderen korthoornige voortgebracht; de zebu (=Bos
Indicus) met thoracocervicale bulten. Ze hebben een extra huidplooi onder de mond
tot de voorpoten. Ze verspreiden naar Afrika en werden geïmporteerd naar Zuid-
Amerika.
o Langhoornige runderen migreerden vanuit Egypte naar centraal-Afrika en zijn de
voorlopers van de Ankole runderen. Ze zullen aleen maar melk vrijgeven als het kalf
erbij is.
o Een tak van de korthoornige runderen verplaatste zich over noord-Afrika naar west-
Europa. Hieruit zijn economisch belangrijke hedendaagse rassen ontstaan. Het zijn
de klassieke zwart-wit bonte koeien. Ze zijn veel fijner. Deze runderen verplaatsten
zich ook naar de west-afrikaanse kust, hier bleven de runderen klein (N’Dama
runderen).
o In zuid-oost-europa handhaafde de wilde oeros. Het podolisch of grijs steppenvee
met liervormige hoornen. In zuid-Europa ontstond hieruit het trek- en vleesvee. Bijv.
de Piemontees.
o In centraal-europa leefde een verkleinde vorm van de oorspronkelijke oeros, de
zogenaamde turf- en paalrunderen. Het Braunvieh heeft daarvan de kenmerkende
eenvormige donkere grijsbruine haarkleur overgehouden, met een ring van bleke
haren rond de donkere neusspiegel.
3 soorten runderen:
1. Vleesvee (extensief) → wordt voornamelijk gehouden in landen en streken die niet al
te dicht bevolkt zijn en een uitgestrekt landbouwareaal hebben. Staan dag en nacht
buiten en je hoeft er veel minder aan te doen. Zijn minder toegankelijk voor mensen
en zijn zeer robuust.
2. Melkvee (intensief) → komt voor in dicht bevolkte gewesten met consumenten van
zuivelproducten. Grote uiers en slanke bouw.
3. Dubbeldoel-vee → robuuster dan melkkoe, rechthoekige vorm.
,Lidia runder ras = het vechtras.
Belgisch wit-blauw rund → komt uit belgië. Doet het goed in intensieve landbouw en kan op
korte termijn met heel veel krachtvoer snel spieren kweken. Je kan wel goed maïs
verbouwen en dat geven als krachtvoer.
3.2.1 signalement:
Signalement (GRHOKAD)
Identificatie en registratie van runderen gebeurt via officiële oormerken. De registratie
hiervan staat in het SANITEL systeem. Dit is een Belgisch systeem voor geinformatiseerd
beheer van de identificatie, de registratie en het toezicht op dieren.
Geslacht:
- Algemene benamingen: koe (V), stier (M), os (gecastreerd mannelijk dier).
- Pink (1-jarig rund bestemd om bevrucht te worden)
- Vaars (dek rijp jong dier =14 maanden oud, of voor eerste keer drachtig dier)
- Schot/munt (jong dier dat een maal gedracht heeft en niet meer drachtig komt)
- Koe (meerdere malen gekalfd)
- Wanneer het geslacht niet duidelijk is zijn het runderen
De drachtduur van een koe is ongeveer 285 dagen.
Melkvee wordt 6-7 jaar oud, en daarna worden ze afgevoerd. Een koe draagt 9 maanden.
Een kalf wordt direct meegenomen na de geboorte, zodat de koe weer melk gaan
produceren. Ze hebben ook geen goede moeder eigenschappen. Een vaars kan daarna een
jaar tot anderhalf jaar melk geven van 1 kalf. De hoeveelheid melk neemt wel langzaam af.
De boer wil die niet en wil de piek houden van de eerste paar weken. De boer wil dus
opnieuw een kalf. Een koe moet dus heel vaak kalveren. Een koe moet dan heel gezond zijn
anders kan het niet elke 9 maanden een kalf krijgen.
Een koe eet 55 kg ruwvoer perag en 5 kg krachtvoer. Hij drinkt 100 liter vers water per dag
en heeft 100 gram vitamines en mineralen nodig per dag.
De meeste runderen zijn zuiver van ras en dus niet gekruist.
De schofhoogte zit meestal tussen de 115 en 135 cm. Vlakke ondergrond en vierkant staand
dier is belangrijk.
Leeftijd:
Na geboorte wordt nageboorte opgelikt. Er zitten foetale zoolkussentjes om de hoeven heen
om de baarmoeder te beschermen. Deze kussentjes verdwijnen na 4 dagen. Na een kleine
week is de navel nog niet droog. Het restje van de navelstreng blijft lang nat maar droogt
geleidelijk op.
Het tandvlees gaat ook langzaam terugtrekken. Gezwollen tandvlees bedekt bij pasgeboren
kalveren de snijtanden volledig.
Net zoals een boom groeiringen heeft, heeft een rund die ook. Ze zitten bij de hoefrand en
de hoornen.
Aanleg en groei van hoornen:
o Bij de geboorte is er een haarwervel op de plaats waar de hoorns zullen komen.
o Na 15 dagen valt er haar uit op de verdikte opperhuid.
o Na een maand is er een harde beenmassa voelbaar en verschuifbaar.
o Na twee maanden zijn de hoornuitsteeksels 1 cm lang en dikwijls nog beweegbaar.
o Na 5 tot 6 maanden zijn de hoornen 4 tot 6 cm lang.
De hoornen moeten voor de leetijd van 1 maand weggehaald worden doormiddel van een
verdoving en dan worden de hoornpitjes weggebrand. Dit stopt de groei.
, Als de hoorns al groot zijn, of zijn ingegroeid dan haal je ze weg doormiddel van een
draadzaag. Doe dit niet te dicht bij de hoornpit maar op 4 cm afstand want anders gaat dat
bloeden.
De tanden:
De tandformules zijn als volgt:
Een melkgebit met 20 tanden; - - 3Pd
-------------------------
4Id - 3Pd
Volwassen gebit met 32 tanden; - - 3P 3M
---------------------------------
4I - 3P 3M
De bovenkaak heeft geen snijtanden maar in de plaats daarvan een dentale plaat
(kraakbeenachtig tandvlees).
De lip- en tongvlakte van de witte kroon van de snijtanden zijn licht gewelfd; de gele hals is
duidelijk ingesnoerd en de wortel heeft een ronde doorsnede.
De snijtanden zijn uitwendig volledig bedekt met glazuur en hebben geen kroonholte.
De tandboog vormt eerst een halvemaan; bij oudere dieren wordt hij recht.
De eruptie van de melktanden gebeurt bij de geboorte.
Het wisselen van tanden gebeurt gemiddeld:
o I1: op 22 maanden
o I2: op 30 maanden
o I3: op 38 maanden
o I4: op 46 maanden
Melkrassen zijn vroegrijper dan vleesrassen; voor I1 en I2 gebeurt de wisseling bij melkvee
2-3 maanden vroeger, en voor I3 en I4 3-4 maanden vroeger.
Op een leeftijd van 4-5 jaar zijn alle tanden gewisseld. Terwijl een rund al volwassen is op 2
jaar.
Runderen hebben ook een diastema, is handig voor mondonderzoek.
Kleur haarkleed:
Meestal uniform gekleurd of bont bij onze klassieke koe.
Witte rund → zwarte of roze neus
Rode kleur → als die verdund is heb je een zandkleur.
Tarwe kleur → limousin rund. Licht omrand bij neus en ogen.
Grijze kleur → steppenvee
Blauwe kleur → belgisch wit-blauw = combinatie van zwarte en witte haren door elkaar
Roeaan → bruin met wit gemengd
Vale kleur → reekleur, neus en ogen vaak zwarter
Platenbont → hele grote uniforme kleuren vlekken op wit.
Spikkelbont → kleine spikkeltjes op witte onderkleur
3.1 Het rund
Rund: Orde Artiodactyla (evenhoevige, 2 klauwen) – suborde Ruminantia (ook schapen en
geiten, dieren die herkauwen (rumineren) – Familie Bovidae (holhornigen, gedeelte is been
met bloedvaten en een deel is hol).
Soort Bos Taurus (zoals wij kennen) → Bos Indicus (india etc, herkenbaar aan bult op
schoft), zijn beide afkomstig van het oerrund = Bos Primigenius.
Er is veel variatie in hoorns:
Als de hoorns niet gelijk zijn, is dat vaak een groeiafwijking. Als de hoorn naar binnen is
gegroeid kan je die het beste afzagen.
Gestart van Bos Primigenius:
o In Indië werden uit langhoornige runderen korthoornige voortgebracht; de zebu (=Bos
Indicus) met thoracocervicale bulten. Ze hebben een extra huidplooi onder de mond
tot de voorpoten. Ze verspreiden naar Afrika en werden geïmporteerd naar Zuid-
Amerika.
o Langhoornige runderen migreerden vanuit Egypte naar centraal-Afrika en zijn de
voorlopers van de Ankole runderen. Ze zullen aleen maar melk vrijgeven als het kalf
erbij is.
o Een tak van de korthoornige runderen verplaatste zich over noord-Afrika naar west-
Europa. Hieruit zijn economisch belangrijke hedendaagse rassen ontstaan. Het zijn
de klassieke zwart-wit bonte koeien. Ze zijn veel fijner. Deze runderen verplaatsten
zich ook naar de west-afrikaanse kust, hier bleven de runderen klein (N’Dama
runderen).
o In zuid-oost-europa handhaafde de wilde oeros. Het podolisch of grijs steppenvee
met liervormige hoornen. In zuid-Europa ontstond hieruit het trek- en vleesvee. Bijv.
de Piemontees.
o In centraal-europa leefde een verkleinde vorm van de oorspronkelijke oeros, de
zogenaamde turf- en paalrunderen. Het Braunvieh heeft daarvan de kenmerkende
eenvormige donkere grijsbruine haarkleur overgehouden, met een ring van bleke
haren rond de donkere neusspiegel.
3 soorten runderen:
1. Vleesvee (extensief) → wordt voornamelijk gehouden in landen en streken die niet al
te dicht bevolkt zijn en een uitgestrekt landbouwareaal hebben. Staan dag en nacht
buiten en je hoeft er veel minder aan te doen. Zijn minder toegankelijk voor mensen
en zijn zeer robuust.
2. Melkvee (intensief) → komt voor in dicht bevolkte gewesten met consumenten van
zuivelproducten. Grote uiers en slanke bouw.
3. Dubbeldoel-vee → robuuster dan melkkoe, rechthoekige vorm.
,Lidia runder ras = het vechtras.
Belgisch wit-blauw rund → komt uit belgië. Doet het goed in intensieve landbouw en kan op
korte termijn met heel veel krachtvoer snel spieren kweken. Je kan wel goed maïs
verbouwen en dat geven als krachtvoer.
3.2.1 signalement:
Signalement (GRHOKAD)
Identificatie en registratie van runderen gebeurt via officiële oormerken. De registratie
hiervan staat in het SANITEL systeem. Dit is een Belgisch systeem voor geinformatiseerd
beheer van de identificatie, de registratie en het toezicht op dieren.
Geslacht:
- Algemene benamingen: koe (V), stier (M), os (gecastreerd mannelijk dier).
- Pink (1-jarig rund bestemd om bevrucht te worden)
- Vaars (dek rijp jong dier =14 maanden oud, of voor eerste keer drachtig dier)
- Schot/munt (jong dier dat een maal gedracht heeft en niet meer drachtig komt)
- Koe (meerdere malen gekalfd)
- Wanneer het geslacht niet duidelijk is zijn het runderen
De drachtduur van een koe is ongeveer 285 dagen.
Melkvee wordt 6-7 jaar oud, en daarna worden ze afgevoerd. Een koe draagt 9 maanden.
Een kalf wordt direct meegenomen na de geboorte, zodat de koe weer melk gaan
produceren. Ze hebben ook geen goede moeder eigenschappen. Een vaars kan daarna een
jaar tot anderhalf jaar melk geven van 1 kalf. De hoeveelheid melk neemt wel langzaam af.
De boer wil die niet en wil de piek houden van de eerste paar weken. De boer wil dus
opnieuw een kalf. Een koe moet dus heel vaak kalveren. Een koe moet dan heel gezond zijn
anders kan het niet elke 9 maanden een kalf krijgen.
Een koe eet 55 kg ruwvoer perag en 5 kg krachtvoer. Hij drinkt 100 liter vers water per dag
en heeft 100 gram vitamines en mineralen nodig per dag.
De meeste runderen zijn zuiver van ras en dus niet gekruist.
De schofhoogte zit meestal tussen de 115 en 135 cm. Vlakke ondergrond en vierkant staand
dier is belangrijk.
Leeftijd:
Na geboorte wordt nageboorte opgelikt. Er zitten foetale zoolkussentjes om de hoeven heen
om de baarmoeder te beschermen. Deze kussentjes verdwijnen na 4 dagen. Na een kleine
week is de navel nog niet droog. Het restje van de navelstreng blijft lang nat maar droogt
geleidelijk op.
Het tandvlees gaat ook langzaam terugtrekken. Gezwollen tandvlees bedekt bij pasgeboren
kalveren de snijtanden volledig.
Net zoals een boom groeiringen heeft, heeft een rund die ook. Ze zitten bij de hoefrand en
de hoornen.
Aanleg en groei van hoornen:
o Bij de geboorte is er een haarwervel op de plaats waar de hoorns zullen komen.
o Na 15 dagen valt er haar uit op de verdikte opperhuid.
o Na een maand is er een harde beenmassa voelbaar en verschuifbaar.
o Na twee maanden zijn de hoornuitsteeksels 1 cm lang en dikwijls nog beweegbaar.
o Na 5 tot 6 maanden zijn de hoornen 4 tot 6 cm lang.
De hoornen moeten voor de leetijd van 1 maand weggehaald worden doormiddel van een
verdoving en dan worden de hoornpitjes weggebrand. Dit stopt de groei.
, Als de hoorns al groot zijn, of zijn ingegroeid dan haal je ze weg doormiddel van een
draadzaag. Doe dit niet te dicht bij de hoornpit maar op 4 cm afstand want anders gaat dat
bloeden.
De tanden:
De tandformules zijn als volgt:
Een melkgebit met 20 tanden; - - 3Pd
-------------------------
4Id - 3Pd
Volwassen gebit met 32 tanden; - - 3P 3M
---------------------------------
4I - 3P 3M
De bovenkaak heeft geen snijtanden maar in de plaats daarvan een dentale plaat
(kraakbeenachtig tandvlees).
De lip- en tongvlakte van de witte kroon van de snijtanden zijn licht gewelfd; de gele hals is
duidelijk ingesnoerd en de wortel heeft een ronde doorsnede.
De snijtanden zijn uitwendig volledig bedekt met glazuur en hebben geen kroonholte.
De tandboog vormt eerst een halvemaan; bij oudere dieren wordt hij recht.
De eruptie van de melktanden gebeurt bij de geboorte.
Het wisselen van tanden gebeurt gemiddeld:
o I1: op 22 maanden
o I2: op 30 maanden
o I3: op 38 maanden
o I4: op 46 maanden
Melkrassen zijn vroegrijper dan vleesrassen; voor I1 en I2 gebeurt de wisseling bij melkvee
2-3 maanden vroeger, en voor I3 en I4 3-4 maanden vroeger.
Op een leeftijd van 4-5 jaar zijn alle tanden gewisseld. Terwijl een rund al volwassen is op 2
jaar.
Runderen hebben ook een diastema, is handig voor mondonderzoek.
Kleur haarkleed:
Meestal uniform gekleurd of bont bij onze klassieke koe.
Witte rund → zwarte of roze neus
Rode kleur → als die verdund is heb je een zandkleur.
Tarwe kleur → limousin rund. Licht omrand bij neus en ogen.
Grijze kleur → steppenvee
Blauwe kleur → belgisch wit-blauw = combinatie van zwarte en witte haren door elkaar
Roeaan → bruin met wit gemengd
Vale kleur → reekleur, neus en ogen vaak zwarter
Platenbont → hele grote uniforme kleuren vlekken op wit.
Spikkelbont → kleine spikkeltjes op witte onderkleur
