SAMENVATTING
SOCIALE PSYCHOLOGIE
A. VAN HIEL
Elisa Drubbel
,Elisa Drubbel 2024-2025
Inhoudsopgave
Sociale psychologie ................................................................................................................................................... 2
Hoofdstuk 1: Inleiding .......................................................................................................................................... 2
1.De mens is een sociaal dier ........................................................................................................................... 2
2. Sociale psychologie: definitie en verwante disciplines ..................................................................................... 2
3. De geschiedenis van de sociale psychologie ................................................................................................... 3
4. Sociale psychologie in de 21ste eeuw .............................................................................................................. 4
Hoofdstuk 2: Onderzoeksmethoden ...................................................................................................................... 6
1. De ontwikkeling van hypothese...................................................................................................................... 6
2. Het operationaliseren van sociaalpsychologische variabele............................................................................. 6
3. Ideeën testen: onderzoeksplannen ................................................................................................................ 7
4. Ethiek en waarden in de sociale psychologie .................................................................................................. 9
Deel 1 Sociale psychologie: kernthema’s ................................................................................................................. 10
Hoofdstuk 4: Sociale perceptie ........................................................................................................................... 10
1. Het ruwe materiaal van de eerste indruk....................................................................................................... 10
2. Attributie: van elementen tot disposities ...................................................................................................... 11
3. Integratie: van dispositie tot impressies ....................................................................................................... 14
4. Confirmatievertekening: van impressies naar de realiteit ............................................................................... 15
Hoofdstuk 5: Sociale beïnvloeding ...................................................................................................................... 16
1. Automatische sociale beïnvloeding ............................................................................................................. 16
2. Conformiteit .............................................................................................................................................. 16
3. Instemming ............................................................................................................................................... 21
4. Gehoorzaamheid ....................................................................................................................................... 24
Deel 3 Interpersoonlijk en groepsprocessen ............................................................................................................. 27
Hoofdstuk 10: Agressie ...................................................................................................................................... 27
1. Wat is agressie ........................................................................................................................................... 27
2. Crossnationale en intraculturele verschillen ................................................................................................. 28
3. De oorsprong van agressie .......................................................................................................................... 29
4. Sociaalpsychologische theorieën van agressie ............................................................................................. 32
5. De invloed van geweldmedia ....................................................................................................................... 34
6. Verborgen geweld ...................................................................................................................................... 36
7. Slotwoord .................................................................................................................................................. 37
Hoofdstuk 11: De sociaalpsychologische basis van groepen ................................................................................. 38
1. Kenmerken van groepen ............................................................................................................................. 38
2. Groepsstructuur ........................................................................................................................................ 39
3. Macht en leiderschap ................................................................................................................................. 42
4. De aanwezigheid van andere groepen .......................................................................................................... 45
Hoofdstuk 12: Groepsprestaties ......................................................................................................................... 47
1. Collectieve processen ................................................................................................................................ 47
2. Onenigheid en verschillende opinies ............................................................................................................ 49
3. Groepsprocessen....................................................................................................................................... 50
4. Groepsdenken: het perspectief verliezen ..................................................................................................... 53
Deel 4 Intergroepsprocessen .................................................................................................................................. 56
Hoofdstuk 14: De diverse samenleving ................................................................................................................ 56
1. Diversiteit .................................................................................................................................................. 56
2. Interetnisch contact ................................................................................................................................... 57
3. Problemen met interetnisch contact ............................................................................................................ 59
4. Samenleven: Puzzelklas en affirmatieve actie ............................................................................................... 61
5. Effecten van goedbedoelde maatregelen, media en wetten en regels.............................................................. 63
Deel 5 Toegepaste sociale psychologie.................................................................................................................... 65
Hoofdstuk 15: Duurzaamheid ............................................................................................................................. 65
1. Eigenbelang of rekening houden met anderen ............................................................................................... 65
2. Ecologisch handelen .................................................................................................................................. 68
3. Conflicten oplossen ................................................................................................................................... 70
4. Hebben of zijn ............................................................................................................................................ 72
Hoofdstuk 16: De rechterlijke wereld (zeker open vraag en meerkeuze vraag) .......................................................... 74
Woord vooraf en probleemstelling................................................................................................................... 74
1. De selectie van de jury ................................................................................................................................ 74
2. Het proces................................................................................................................................................. 75
3. De beraadslaging door de jury ..................................................................................................................... 79
4. Het straftoemetingsproces ......................................................................................................................... 80
1
,Elisa Drubbel 2024-2025
Sociale psychologie
Hoofdstuk 1: Inleiding
1.De mens is een sociaal dier
Een sociaal dier: iemand die hele tijd bezig is met analyseren van sociaal gedrag
→ Iedereen is een sociaal dier
In dagbladen en artikels staat het vol van hoe mensen met elkaar omgaan, dat vinden wij als mensen heel
interessant om te zien, erover te praten en erover te speculeren.
Vb. Kanye en Bianca
Vb. Gedwongen vertrek uit kamp Waes
2. Sociale psychologie: definitie en verwante disciplines
2.1 Definitie van sociale psychologie
Definitie: Sociale psychologie is de wetenschappelijke studie van de manier waarop de
gedachten, gevoelens en gedragingen van mensen beïnvloed worden door de aanwezigheid van anderen
en hoe wij zelf een invloed uitoefenen op hoe andere personen denken, voelen en zich gedragen.
Kernwoorden:
- Wetenschap
o Wetenschappelijk studie gaat over systematisch onderzoek/registreren/observeren,
vaak door middel van experimenten
o De bedoeling is om pakketjes kennis te creëren om van de een naar de andere te kunnen
doorgeven
o Zodat iedereen met die kennis kan doordoen
o Het is een belangrijke vorm van kennis, maar nog steeds een vorm (niet belangrijkste of
enige)
o Sommige kennis is niet overleverbaar (daarom niet minder belangrijk)
- Gedachten, gevoelens, motivaties en gedragingen
o De mens heeft niet maar 1 aspect
o Hoe een individu de sociale wereld waarneemt
o Cognitieve, affectieve en motivationele processen onderzoeken
- Anderen
o Anderen hebben een impact op ons en wij op onze sociale relaties
▪ Contact met anderen
▪ Onze mening over anderen
2.2 De kracht van de sociale situatie
We laten ons continu leiden door een sociale situatie.
Wat typisch is aan experimenten van psychologen is dat er vaak een controleconditie is.
Vb. Debat Mondale en Raegan onderzoek:
1. Gemiddeld gesproken wordt Reagan in het gewone filmpje
redelijk goed ingeschat
2. Het filmpje is gemanipuleerd en de oneliners zijn eruit: eigenlijk
is de balk ongeveer even groot als de vorige
3. De oneliners zitten er wel in, maar de publieksreacties niet: dan
zie je dat er een serieuze daling is in de beoordeling van de prestatie
→ Het publiek heeft Reagan doen winnen
Vb. Newcomb onderzoek:
In een hogeschool voor meisjes waaide een progressieve wind, terwijl de meisjes uit conservatieve
gezinnen kwamen.
De ideologische houding van de studentes werd steeds progressiever zelfs na het hoger onderwijs.
→ Nieuwe ervaringen, nieuwe mensen, vrijheid, …
2
,Elisa Drubbel 2024-2025
2.3 Sociale psychologie en verwante disciplines
- Sociologie
o Groepsfactoren
Vb. Nationaliteit, etnische achtergrond, sociaal economische status, …
o Multilevel designs (effect van variabelen op groeps- en individueel niveau)
▪ Individueel gedrag en meerdere entiteiten bestuderen
o Minder gebruik van onderzoek
- Persoonlijkheidspsychologie
o Studie van cross-situationele stabiliteit tussen individuen
Vb. Een persoon is vrindelijk of hulpvaardig, los van een context
o Interactionisme: dynamische wisselwerking tussen individuele verschillen en de situatie
Relatie tot andere disciplines:
1. Sociologie → effect van groep (geluid van mannen vs. vrouwen)
2. Sociale psychologie → effect van conditie (geluid in restaurant vs. les)
3. Persoonlijkheidspsychologie → effect van persoonelijkheid (geluid van persoon 1 vs. persoon 2)
2.4 Andere psychologische domeinen
Klinische psychologie Het effect van verschillende therapieën voor reductie van voordelen
bij antisociale personen.
Persoonlijkheidspsychologie Constructie van een vragenlijst om mannen met sterke vooroordelen
te identificeren.
Cognitieve psychologie Manipuleer blootstelling aan een lid van een sociale categorie en
registreer automatische gedachten.
Sociale psychologie Manipuleer diverse soorten contract tussen allochtonen en
autochtonen en registreer het effect op vooroordelen.
2.5 Sociale psychologie en mensenkennis
We hebben allerlei ideeën over sociaal gedrag, sommige ervan zijn door veel mensen gedeeld en kunnen
we dus mensenkennis noemen.
→ Rust niet op een empirische toetsing
Vb. Men zegt: tegengestelden trekken elkaar aan, maar men zegt ook soort zoekt soort. Deze twee kunnen
niet tegelijk waar zijn. Onderzoek wijst uit dat soort zoekt soort het dichts aanleunt bij de realiteit.
→ Als je zegt ‘dat wist ik toch al hele tijd’, doe je aan terugblikvertekening, dat betekent dat mensen
overdrijven in de mate waarin ze iets hadden kunnen voorspellen als het al gebeurd is en ze de uitkomst
weten.
Je kan het niet altijd goed inschatten:
Vb. Belonen van kinderen voor iets wat ze graag doen
→ Kind doet het minder (je zou denken meer)
Vb. Herhaaldelijk zien van een gebouw, schilderij, …
→ Je waardeert het meer (dit verwacht je)
3. De geschiedenis van de sociale psychologie
3.1 De beginjaren van de sociale psychologie
Er is geen ‘grondlegger’ van de sociale psychologie, er zijn veel kandidaten, maar er is geen
eensgezindheid over wie nu die titel verdient.
Eerste onderzoeken die geen coherent programma vormden
- Vergelijking van groepsprestaties met individuele prestaties
Vb. Touwtrekken
→ In groep presteert met minder dan alleen, maar uit een ander ‘onderzoek’ bleek juist het
omgekeerde: dat je in groep minder presteert dan alleen.
3
,Elisa Drubbel 2024-2025
3.2 De jaren van bevestiging
De betekenis van WOII en de Jodenvervolging.
Kurt Lewin (grondlegger sociale psychologie): grondbeginselen
- Gedrag is bepaald door hoe we de wereld waarnemen
- Gedrag is functie van de interactie tussen persoon en omgeving
o Interne gedragsdeterminanten
o Externe gedragsdeterminanten
- Sociaalpsychologische problemen toegepast bij praktische problemen
o Fundamenteel onderzoek
o Toegepast onderzoek
Tabel van mensen die actief te kennen zijn:
T. Adorno et al. The Authoritarian Personality
G. Allport The nature of prejudice
S. Asch Conformiteit en persoonlijkheidsperceptie
L. Festinger Sociale vergelijkingstheorie en cognitieve dissonantietheorie
F. Heider Balanstheorie en attributietheorie
C. Hovland et al. Attitudes en persuasieve communicatie
H. Kelly Attributietheorie
3.3 Groei en debat
Vertrouwen en uitbreiding:
- Sociale psychologie wordt op steeds meer domeinen toegepast en bestudeerd
Vb. Apathie van omstanders, agressie, stress, …
Crisis:
- Ethische kritiek op het experiment: onethisch en verwachtingen vervormen resultaten
- Methodologische artefacten: theorieën in labo zijn historisch en cultureel beperkt
- Cultureel en filosofisch relativisme: domineren van mannelijke onderzoekers en proefpersonen
3.4 Methodologisch en inhoudelijk pluralisme
Pluralisme:
- Methodologisch: multimethodisch (ook andere technieken naast experimenten)
- Inhoudelijk
o Hete perspectieven: emotie en motivatie
o Koele perspectieven: cognitie (sociale cognitie)
→ Poging om benaderingen te integreren
- Internationale en culturele aspecten
o Opkomst in Europa en Azië
o Internationaal en multicultureel onderzoek
4. Sociale psychologie in de 21ste eeuw
4.1 Hersenonderzoek
Nieuwe beeldvormingstechnieken die oorspronkelijk ontwikkeld zijn voor medische toepassingen
gebruiken om de werking van het brein te bestuderen.
→ Sociale neurowetenschap (relatie tussen neurologische en sociale processen)
Vb. Relatie tussen genetisch materiaal en sociaal gedrag
Schaduwkant:
Er wordt veel geld in geïnvesteerd, waardoor het klassieke sociaalpsychologische onderzoek minder
aandacht en middelen krijgt.
4.2 Het internet
Internet maakt het mogelijk om onderzoek uit te voeren dat in normale omstandigheden moeilijk
realiseerbaar is.
Vb. Onderzoek naar agressie is moeilijk, maar in een virtuele wereld is het makkelijker
4
,Elisa Drubbel 2024-2025
Meer het voorwerp van sociaalpsychologische vraagstukken:
- Evolutie in de manier waarop informatie wordt verworven en hoe we communiceren
- Digitale voetafdruk steeds groter, meer gegevens beschikbaar
→ Veel kritiek
4.3 Sociaal-culturele aspecten
Door het internet en globalisering wordt de wereld meer en meer een groot dorp, daardoor willen we meer
en meer weten hoeveel we op elkaar lijken en hoeveel we van elkaar verschillen.
Dit kan door nieuwe soorten onderzoek:
- Crosscultureel onderzoek (onderzoek tussen culturen)
o Belang van verschillen tussen individualistische en collectivistische culturen
o 3 factoren
▪ Complexiteit van de maatschappij
▪ Welvaartspeil van de maatschappij
▪ Heterogeniteit van de maatschappij
- Multicultureel onderzoek (onderzoek binnen een cultuur)
4.4 Open wetenschap
Openheid, transparantie en repliceerbaarheid zijn heel belangrijk bij onderzoek, want er zijn frauduleuze
mensen die onderzoek vervalsen.
Maatregelen:
- Preregistratie
- Bewaren en beschikbaar stellen van gegevens
- Repliceerbaarheid
De sociale psychologie zoekt een nieuw evenwicht tussen theoretische vernieuwingen en consolidatie
van bestaande kennis.
5
, Elisa Drubbel 2024-2025
Hoofdstuk 2: Onderzoeksmethoden
1. De ontwikkeling van hypothese
1.1 Een goed idee
Onderzoek begint altijd met een idee, dit kan gebaseerd zijn op dagelijkse observaties of op persoonlijke
ervaringen.
Vb. Interviews met Duitse oorlogsmisdadigers die in de concentratiekampen stonden in WOII tonen aan
dat het maar ‘gewone’ mensen zijn.
→ Dit komt voort uit de ervaringen van die mensen te zien en te denken ‘hoe zouden zij zijn’
Na het idee stelt de onderzoeker de hypothese op.
Hypothese: een expliciete, toetsbare voorspelling over het al dan niet optreden van een gebeurtenis.
Theorie: een georganiseerde set van abstracte principes die het mogelijk maken om geobserveerde
fenomenen te verklaren.
- Eenvoud
- Volledigheid
- Generativiteit (= mate waarin gedachten leiden tot andere gedachten, nieuwe ideeën creëren)
Het lot van elke theorie is dat ze ooit overtroffen worden.
1.2 Opzoeken en psychologische literatuur
Niet alle ideeën en vragen zijn even aantrekkelijk om te onderzoeken, soms is er al onderzoek naar
verricht en is er dus al een antwoord geformuleerd op de vraag.
→ In dat geval moeten onderzoekers eerst literatuur van voorgangers doorzoeken, handboeken of
gespecialiseerde boeken zijn een goed uitgangspunt (secundaire bronnen)
Er zijn ook allerlei mogelijkheden om primaire bronnen te vinden, google scolar, web of science, …
2. Het operationaliseren van sociaalpsychologische variabele
Conceptuele variabelen zijn abstract:
- Conformiteit
- Attitude
- Geweld
- Discriminatie
- Agressie
Operationele definitie: procedure om conceptuele variabele te meten of te manipuleren
- Meerdere operationalisaties zijn mogelijk
- Geen enkele operationele variabele dekt volledig de conceptuele
Begripsvaliditeit: de mate waarin meetinstrumenten meten wat ze bedoelen te meten en experimentele
manipulaties die variabelen beïnvloeden die ze beogen te manipuleren
Vb. Witte ruis paradigma:
hoe meer decibels je hoort, hoe bozer je bent
Er zijn veel metingen om agressie te proberen begrijpen, maar het is zo veel meer dan dat
→ Niet volledig gemeten
2.1 Zelfbeschrijving
- De deelnemer beschrijft zelf gedachten, gevoelens, verlangens of drang
- Enkelvoudige vragen of meervoudige vragen die een concept meten
o Vertekeningen over alle items die elkaar uitvlakken
o Interne consistentie: samenhangen van de vragen
- Problemen
o Sociale wenselijkheid: de neiging om zichzelf zo positief mogelijk te presenteren
▪ Pseudo-informatiebron: als er een leugendetector wordt ingeschakeld zijn
mensen eerlijker
▪ Je liegt omdat je denkt dat ze er toch niet achter komen, dus je stelt jezelf
positiever voor
o Inwilligingstendens: de neiging om affirmatief (ja) te antwoorden
6
SOCIALE PSYCHOLOGIE
A. VAN HIEL
Elisa Drubbel
,Elisa Drubbel 2024-2025
Inhoudsopgave
Sociale psychologie ................................................................................................................................................... 2
Hoofdstuk 1: Inleiding .......................................................................................................................................... 2
1.De mens is een sociaal dier ........................................................................................................................... 2
2. Sociale psychologie: definitie en verwante disciplines ..................................................................................... 2
3. De geschiedenis van de sociale psychologie ................................................................................................... 3
4. Sociale psychologie in de 21ste eeuw .............................................................................................................. 4
Hoofdstuk 2: Onderzoeksmethoden ...................................................................................................................... 6
1. De ontwikkeling van hypothese...................................................................................................................... 6
2. Het operationaliseren van sociaalpsychologische variabele............................................................................. 6
3. Ideeën testen: onderzoeksplannen ................................................................................................................ 7
4. Ethiek en waarden in de sociale psychologie .................................................................................................. 9
Deel 1 Sociale psychologie: kernthema’s ................................................................................................................. 10
Hoofdstuk 4: Sociale perceptie ........................................................................................................................... 10
1. Het ruwe materiaal van de eerste indruk....................................................................................................... 10
2. Attributie: van elementen tot disposities ...................................................................................................... 11
3. Integratie: van dispositie tot impressies ....................................................................................................... 14
4. Confirmatievertekening: van impressies naar de realiteit ............................................................................... 15
Hoofdstuk 5: Sociale beïnvloeding ...................................................................................................................... 16
1. Automatische sociale beïnvloeding ............................................................................................................. 16
2. Conformiteit .............................................................................................................................................. 16
3. Instemming ............................................................................................................................................... 21
4. Gehoorzaamheid ....................................................................................................................................... 24
Deel 3 Interpersoonlijk en groepsprocessen ............................................................................................................. 27
Hoofdstuk 10: Agressie ...................................................................................................................................... 27
1. Wat is agressie ........................................................................................................................................... 27
2. Crossnationale en intraculturele verschillen ................................................................................................. 28
3. De oorsprong van agressie .......................................................................................................................... 29
4. Sociaalpsychologische theorieën van agressie ............................................................................................. 32
5. De invloed van geweldmedia ....................................................................................................................... 34
6. Verborgen geweld ...................................................................................................................................... 36
7. Slotwoord .................................................................................................................................................. 37
Hoofdstuk 11: De sociaalpsychologische basis van groepen ................................................................................. 38
1. Kenmerken van groepen ............................................................................................................................. 38
2. Groepsstructuur ........................................................................................................................................ 39
3. Macht en leiderschap ................................................................................................................................. 42
4. De aanwezigheid van andere groepen .......................................................................................................... 45
Hoofdstuk 12: Groepsprestaties ......................................................................................................................... 47
1. Collectieve processen ................................................................................................................................ 47
2. Onenigheid en verschillende opinies ............................................................................................................ 49
3. Groepsprocessen....................................................................................................................................... 50
4. Groepsdenken: het perspectief verliezen ..................................................................................................... 53
Deel 4 Intergroepsprocessen .................................................................................................................................. 56
Hoofdstuk 14: De diverse samenleving ................................................................................................................ 56
1. Diversiteit .................................................................................................................................................. 56
2. Interetnisch contact ................................................................................................................................... 57
3. Problemen met interetnisch contact ............................................................................................................ 59
4. Samenleven: Puzzelklas en affirmatieve actie ............................................................................................... 61
5. Effecten van goedbedoelde maatregelen, media en wetten en regels.............................................................. 63
Deel 5 Toegepaste sociale psychologie.................................................................................................................... 65
Hoofdstuk 15: Duurzaamheid ............................................................................................................................. 65
1. Eigenbelang of rekening houden met anderen ............................................................................................... 65
2. Ecologisch handelen .................................................................................................................................. 68
3. Conflicten oplossen ................................................................................................................................... 70
4. Hebben of zijn ............................................................................................................................................ 72
Hoofdstuk 16: De rechterlijke wereld (zeker open vraag en meerkeuze vraag) .......................................................... 74
Woord vooraf en probleemstelling................................................................................................................... 74
1. De selectie van de jury ................................................................................................................................ 74
2. Het proces................................................................................................................................................. 75
3. De beraadslaging door de jury ..................................................................................................................... 79
4. Het straftoemetingsproces ......................................................................................................................... 80
1
,Elisa Drubbel 2024-2025
Sociale psychologie
Hoofdstuk 1: Inleiding
1.De mens is een sociaal dier
Een sociaal dier: iemand die hele tijd bezig is met analyseren van sociaal gedrag
→ Iedereen is een sociaal dier
In dagbladen en artikels staat het vol van hoe mensen met elkaar omgaan, dat vinden wij als mensen heel
interessant om te zien, erover te praten en erover te speculeren.
Vb. Kanye en Bianca
Vb. Gedwongen vertrek uit kamp Waes
2. Sociale psychologie: definitie en verwante disciplines
2.1 Definitie van sociale psychologie
Definitie: Sociale psychologie is de wetenschappelijke studie van de manier waarop de
gedachten, gevoelens en gedragingen van mensen beïnvloed worden door de aanwezigheid van anderen
en hoe wij zelf een invloed uitoefenen op hoe andere personen denken, voelen en zich gedragen.
Kernwoorden:
- Wetenschap
o Wetenschappelijk studie gaat over systematisch onderzoek/registreren/observeren,
vaak door middel van experimenten
o De bedoeling is om pakketjes kennis te creëren om van de een naar de andere te kunnen
doorgeven
o Zodat iedereen met die kennis kan doordoen
o Het is een belangrijke vorm van kennis, maar nog steeds een vorm (niet belangrijkste of
enige)
o Sommige kennis is niet overleverbaar (daarom niet minder belangrijk)
- Gedachten, gevoelens, motivaties en gedragingen
o De mens heeft niet maar 1 aspect
o Hoe een individu de sociale wereld waarneemt
o Cognitieve, affectieve en motivationele processen onderzoeken
- Anderen
o Anderen hebben een impact op ons en wij op onze sociale relaties
▪ Contact met anderen
▪ Onze mening over anderen
2.2 De kracht van de sociale situatie
We laten ons continu leiden door een sociale situatie.
Wat typisch is aan experimenten van psychologen is dat er vaak een controleconditie is.
Vb. Debat Mondale en Raegan onderzoek:
1. Gemiddeld gesproken wordt Reagan in het gewone filmpje
redelijk goed ingeschat
2. Het filmpje is gemanipuleerd en de oneliners zijn eruit: eigenlijk
is de balk ongeveer even groot als de vorige
3. De oneliners zitten er wel in, maar de publieksreacties niet: dan
zie je dat er een serieuze daling is in de beoordeling van de prestatie
→ Het publiek heeft Reagan doen winnen
Vb. Newcomb onderzoek:
In een hogeschool voor meisjes waaide een progressieve wind, terwijl de meisjes uit conservatieve
gezinnen kwamen.
De ideologische houding van de studentes werd steeds progressiever zelfs na het hoger onderwijs.
→ Nieuwe ervaringen, nieuwe mensen, vrijheid, …
2
,Elisa Drubbel 2024-2025
2.3 Sociale psychologie en verwante disciplines
- Sociologie
o Groepsfactoren
Vb. Nationaliteit, etnische achtergrond, sociaal economische status, …
o Multilevel designs (effect van variabelen op groeps- en individueel niveau)
▪ Individueel gedrag en meerdere entiteiten bestuderen
o Minder gebruik van onderzoek
- Persoonlijkheidspsychologie
o Studie van cross-situationele stabiliteit tussen individuen
Vb. Een persoon is vrindelijk of hulpvaardig, los van een context
o Interactionisme: dynamische wisselwerking tussen individuele verschillen en de situatie
Relatie tot andere disciplines:
1. Sociologie → effect van groep (geluid van mannen vs. vrouwen)
2. Sociale psychologie → effect van conditie (geluid in restaurant vs. les)
3. Persoonlijkheidspsychologie → effect van persoonelijkheid (geluid van persoon 1 vs. persoon 2)
2.4 Andere psychologische domeinen
Klinische psychologie Het effect van verschillende therapieën voor reductie van voordelen
bij antisociale personen.
Persoonlijkheidspsychologie Constructie van een vragenlijst om mannen met sterke vooroordelen
te identificeren.
Cognitieve psychologie Manipuleer blootstelling aan een lid van een sociale categorie en
registreer automatische gedachten.
Sociale psychologie Manipuleer diverse soorten contract tussen allochtonen en
autochtonen en registreer het effect op vooroordelen.
2.5 Sociale psychologie en mensenkennis
We hebben allerlei ideeën over sociaal gedrag, sommige ervan zijn door veel mensen gedeeld en kunnen
we dus mensenkennis noemen.
→ Rust niet op een empirische toetsing
Vb. Men zegt: tegengestelden trekken elkaar aan, maar men zegt ook soort zoekt soort. Deze twee kunnen
niet tegelijk waar zijn. Onderzoek wijst uit dat soort zoekt soort het dichts aanleunt bij de realiteit.
→ Als je zegt ‘dat wist ik toch al hele tijd’, doe je aan terugblikvertekening, dat betekent dat mensen
overdrijven in de mate waarin ze iets hadden kunnen voorspellen als het al gebeurd is en ze de uitkomst
weten.
Je kan het niet altijd goed inschatten:
Vb. Belonen van kinderen voor iets wat ze graag doen
→ Kind doet het minder (je zou denken meer)
Vb. Herhaaldelijk zien van een gebouw, schilderij, …
→ Je waardeert het meer (dit verwacht je)
3. De geschiedenis van de sociale psychologie
3.1 De beginjaren van de sociale psychologie
Er is geen ‘grondlegger’ van de sociale psychologie, er zijn veel kandidaten, maar er is geen
eensgezindheid over wie nu die titel verdient.
Eerste onderzoeken die geen coherent programma vormden
- Vergelijking van groepsprestaties met individuele prestaties
Vb. Touwtrekken
→ In groep presteert met minder dan alleen, maar uit een ander ‘onderzoek’ bleek juist het
omgekeerde: dat je in groep minder presteert dan alleen.
3
,Elisa Drubbel 2024-2025
3.2 De jaren van bevestiging
De betekenis van WOII en de Jodenvervolging.
Kurt Lewin (grondlegger sociale psychologie): grondbeginselen
- Gedrag is bepaald door hoe we de wereld waarnemen
- Gedrag is functie van de interactie tussen persoon en omgeving
o Interne gedragsdeterminanten
o Externe gedragsdeterminanten
- Sociaalpsychologische problemen toegepast bij praktische problemen
o Fundamenteel onderzoek
o Toegepast onderzoek
Tabel van mensen die actief te kennen zijn:
T. Adorno et al. The Authoritarian Personality
G. Allport The nature of prejudice
S. Asch Conformiteit en persoonlijkheidsperceptie
L. Festinger Sociale vergelijkingstheorie en cognitieve dissonantietheorie
F. Heider Balanstheorie en attributietheorie
C. Hovland et al. Attitudes en persuasieve communicatie
H. Kelly Attributietheorie
3.3 Groei en debat
Vertrouwen en uitbreiding:
- Sociale psychologie wordt op steeds meer domeinen toegepast en bestudeerd
Vb. Apathie van omstanders, agressie, stress, …
Crisis:
- Ethische kritiek op het experiment: onethisch en verwachtingen vervormen resultaten
- Methodologische artefacten: theorieën in labo zijn historisch en cultureel beperkt
- Cultureel en filosofisch relativisme: domineren van mannelijke onderzoekers en proefpersonen
3.4 Methodologisch en inhoudelijk pluralisme
Pluralisme:
- Methodologisch: multimethodisch (ook andere technieken naast experimenten)
- Inhoudelijk
o Hete perspectieven: emotie en motivatie
o Koele perspectieven: cognitie (sociale cognitie)
→ Poging om benaderingen te integreren
- Internationale en culturele aspecten
o Opkomst in Europa en Azië
o Internationaal en multicultureel onderzoek
4. Sociale psychologie in de 21ste eeuw
4.1 Hersenonderzoek
Nieuwe beeldvormingstechnieken die oorspronkelijk ontwikkeld zijn voor medische toepassingen
gebruiken om de werking van het brein te bestuderen.
→ Sociale neurowetenschap (relatie tussen neurologische en sociale processen)
Vb. Relatie tussen genetisch materiaal en sociaal gedrag
Schaduwkant:
Er wordt veel geld in geïnvesteerd, waardoor het klassieke sociaalpsychologische onderzoek minder
aandacht en middelen krijgt.
4.2 Het internet
Internet maakt het mogelijk om onderzoek uit te voeren dat in normale omstandigheden moeilijk
realiseerbaar is.
Vb. Onderzoek naar agressie is moeilijk, maar in een virtuele wereld is het makkelijker
4
,Elisa Drubbel 2024-2025
Meer het voorwerp van sociaalpsychologische vraagstukken:
- Evolutie in de manier waarop informatie wordt verworven en hoe we communiceren
- Digitale voetafdruk steeds groter, meer gegevens beschikbaar
→ Veel kritiek
4.3 Sociaal-culturele aspecten
Door het internet en globalisering wordt de wereld meer en meer een groot dorp, daardoor willen we meer
en meer weten hoeveel we op elkaar lijken en hoeveel we van elkaar verschillen.
Dit kan door nieuwe soorten onderzoek:
- Crosscultureel onderzoek (onderzoek tussen culturen)
o Belang van verschillen tussen individualistische en collectivistische culturen
o 3 factoren
▪ Complexiteit van de maatschappij
▪ Welvaartspeil van de maatschappij
▪ Heterogeniteit van de maatschappij
- Multicultureel onderzoek (onderzoek binnen een cultuur)
4.4 Open wetenschap
Openheid, transparantie en repliceerbaarheid zijn heel belangrijk bij onderzoek, want er zijn frauduleuze
mensen die onderzoek vervalsen.
Maatregelen:
- Preregistratie
- Bewaren en beschikbaar stellen van gegevens
- Repliceerbaarheid
De sociale psychologie zoekt een nieuw evenwicht tussen theoretische vernieuwingen en consolidatie
van bestaande kennis.
5
, Elisa Drubbel 2024-2025
Hoofdstuk 2: Onderzoeksmethoden
1. De ontwikkeling van hypothese
1.1 Een goed idee
Onderzoek begint altijd met een idee, dit kan gebaseerd zijn op dagelijkse observaties of op persoonlijke
ervaringen.
Vb. Interviews met Duitse oorlogsmisdadigers die in de concentratiekampen stonden in WOII tonen aan
dat het maar ‘gewone’ mensen zijn.
→ Dit komt voort uit de ervaringen van die mensen te zien en te denken ‘hoe zouden zij zijn’
Na het idee stelt de onderzoeker de hypothese op.
Hypothese: een expliciete, toetsbare voorspelling over het al dan niet optreden van een gebeurtenis.
Theorie: een georganiseerde set van abstracte principes die het mogelijk maken om geobserveerde
fenomenen te verklaren.
- Eenvoud
- Volledigheid
- Generativiteit (= mate waarin gedachten leiden tot andere gedachten, nieuwe ideeën creëren)
Het lot van elke theorie is dat ze ooit overtroffen worden.
1.2 Opzoeken en psychologische literatuur
Niet alle ideeën en vragen zijn even aantrekkelijk om te onderzoeken, soms is er al onderzoek naar
verricht en is er dus al een antwoord geformuleerd op de vraag.
→ In dat geval moeten onderzoekers eerst literatuur van voorgangers doorzoeken, handboeken of
gespecialiseerde boeken zijn een goed uitgangspunt (secundaire bronnen)
Er zijn ook allerlei mogelijkheden om primaire bronnen te vinden, google scolar, web of science, …
2. Het operationaliseren van sociaalpsychologische variabele
Conceptuele variabelen zijn abstract:
- Conformiteit
- Attitude
- Geweld
- Discriminatie
- Agressie
Operationele definitie: procedure om conceptuele variabele te meten of te manipuleren
- Meerdere operationalisaties zijn mogelijk
- Geen enkele operationele variabele dekt volledig de conceptuele
Begripsvaliditeit: de mate waarin meetinstrumenten meten wat ze bedoelen te meten en experimentele
manipulaties die variabelen beïnvloeden die ze beogen te manipuleren
Vb. Witte ruis paradigma:
hoe meer decibels je hoort, hoe bozer je bent
Er zijn veel metingen om agressie te proberen begrijpen, maar het is zo veel meer dan dat
→ Niet volledig gemeten
2.1 Zelfbeschrijving
- De deelnemer beschrijft zelf gedachten, gevoelens, verlangens of drang
- Enkelvoudige vragen of meervoudige vragen die een concept meten
o Vertekeningen over alle items die elkaar uitvlakken
o Interne consistentie: samenhangen van de vragen
- Problemen
o Sociale wenselijkheid: de neiging om zichzelf zo positief mogelijk te presenteren
▪ Pseudo-informatiebron: als er een leugendetector wordt ingeschakeld zijn
mensen eerlijker
▪ Je liegt omdat je denkt dat ze er toch niet achter komen, dus je stelt jezelf
positiever voor
o Inwilligingstendens: de neiging om affirmatief (ja) te antwoorden
6
