RECHTSPSYCHOLOGIE
C01B5A
2024-2025
KU LEUVEN
,DEEL I. EEN KORTE INLEIDING IN DE (RECHTS)PSYCHOLOGIE
1. Een schets van de (rechts)psychologie HB H1, H2 & H3
1.1. De oorsprong en geschiedenis van voor het recht relevante psychologie
Niet nieuw, lange traditie
Duitse roots: William Stern en Hugo Münsterberg
Focus op feilbaarheid geheugen van getuigen en hun verklaringen (mock crime?)
• William Stern: als hoogleraar verbonden aan verschillende Duitse universiteiten, gevlucht nr de VS
o Paste zijn kennis toe op getuigenverklaringen
o Laboratoriumstudies, verder aanscherpen met mock crimes
o Was ook getuigendeskundige voor Duitse rechtbanken
• Hugo Munsterberg: boek uitgebracht met inzichten van Stern maar plagiaat, mensen dachten dat hij een
belangrijk persoon was in de VS maar was niet zo. De toon waarop hij schreef -> scherpe uitspraken over
juristen, denigrerend
Grootste basis gaat over geheugen, getuigenverklaringen -> pas later meer domeinen
Psychologie en recht, niet evident
• Verschil in taal, uiteenlopende begrippen binnen verschillende disciplines
• Verschil in perspectief
• Belang van rechtsbescherming
o Maatregelen tot bescherming burgers kunnen de waarheidsvinding in de weg staan
o Onrechtmatig verkregen bewijs
• Ter illustratie: herkenningsprocedures ten behoeve van de identificatie van de dader
o dubbelblindregel
• Ter illustratie: mr. Big: een verdachte wordt ingelijfd in een gefingeerde, door opsporingsautoriteiten
opgezette criminele organisatie met als doel om hem binnen die context te bewegen tot het afleggen
van een bekennende verklaring ten overstaan van de grote baas van die organisatie
Clash:
• Descriptief (data) vs prescriptief (regels) karakter
o Prescriptief: Anticiperen op gedrag dat nog moet komen
o Psychologie: beschrijven wat er zich afspeelde = descriptief, houdt zich bezig met hoe mensen
zich daadwerkelijk gedragen, hoe beslissingen worden genomen en welke rol de normatieve
rechtsregels daarin spelen
• Onzekerheid (waarschijnlijkheden) en onduidelijkheden vs. zekerheid en duidelijkheid
• Globale focus/groepsniveau/gemiddelden vs individuele gevallen
o Niet simpel om die info te meten en in kaart te brengen, rechtenstudenten =/ kinderen,
grootouder
• Directional condition-probleem
o Wat is de kans dat iemand op een bepaalde manier gaat reageren, gegeven deze
afstand/lichtomstandigheden
1
, o In het recht gaat het omgekeerd, je hebt de uitkomst, je gaat kijken wat er daarvoor is gebeurd
=/ psychologie
o Het directional condition probleem houdt in dat rechtspsychologisch onderzoek zich vooral richt
op het schatten van de kans dat een specifieke respons optreedt in aan- of afwezigheid van
een specifieke stimulus, terwijl de rechter in een concrete zaak precies het omgekeerde doet
o De rechter zal veelal willen weten wat de waarschijnlijkheid is geweest van een bepaalde
stimulus gegeven een bepaalde respons
1.2. Rechtspsychologie als één van de verschillende op het recht toegepaste en voor het recht relevante
psychologische disciplines
Vooral onderscheid tss aantal disciplines van belang
• Forensisch psychologen passen klinische psychologie toe op individuen in een gerechtelijke context
o Richt zich specifiek op mogelijke stoornissen, toerekeningsvatbaarheid en recidiverisico van
verdachten
o Dit leidt tot diagnoses die een rol kunnen spelen bij rechterlijke oordelen over schuld en straf
• Rechtspsychologen kijken vanuit de cognitieve psychologie en de functieleer naar het gedrag van
mensen dat onder invloed van het recht zou moeten staan
o Buigt zich over de rol van algemeen menselijke functies zoals waarnemen, zich herinneren en
beslissen
o Het is een toegepaste wetenschap waarbij kennis die verworven is uit relevant psychologisch
empirisch onderzoek wordt toegepast op het recht
o Experimentele benadering overheerst
o Allerlei psychologische verschijnselen die voor gedrag en beslissen in juridische context
relevant zijn, worden door, middel van laboratorium- en veldexperimenten onderzocht, waarna
de relevantie van de bevindingen voor de rechtspraktijk wordt uitgelegd
1.3. De doelstellingen en reikwijdte van de rechtspsychologie
Bestuderen van allerhande menselijke processen
• Gedrag onder “controle” van het recht
• Invloeden (welke en hoe)
Sterke focus op tekortkomingen/valkuilen bij bewijsgaring en justitiele besluitvorming
Doelstellingen
2
, • Informeren van juridische procedures en beslissingen
• Best practices en te vermijden praktijken in kaart brengen
Brede focus
Vooral ontwikkeld op het domein van het strafprocesrecht
• Bewijsgaring
• Besluitvorming
Maar ook andere rechtsdomeinen (extra teksten)
Verschillende rollen voor rechtspsychologen
• Wetenschappelijk onderzoek – descriptief, verklarend, evaluatief (hervorming)
• Getuigendeskundigenexpertise
• Adviserende rol (beleid)
• Adviserende rol (beleid)
1.4. De context en doorwerking van het rechtspsychologische onderzoek
• Vooral angelsaksische traditie
o Verhoortechnieken, … VS =/ Belgie
o Resultaten in die context interpreteren
• Minder sterk ontwikkeld in continentale landen, toegenomen wisselwerking
• Impact op invulling van het gevoerde onderzoek & geldigheid van de onderzoeksbevindingen
• Sterke groei tijdens afgelopen decennia wereldwijd
• Maar beperkte implementiatie in de praktijk
o Wat gebeurd er met alle inzichten die we hebben? Houdt politie er rekening mee? Staat nog niet ver,
hervormingen vinden plaats nr aanleiding van zaken die grondig mis zijn gegaan. MAAR er zijn veel
zaken die gebeuren die moeilijk in regels te gieten zijn
2. De binnen de (rechts)psychologie gehanteerde methoden en technieken van onderzoek HB H2 & H3 (p64 ev)
2.1. De rechtspsychologie als empirische wetenschap
• Itt de normatieve rechtswetenschap is de rechtspsychologie bij uitstek een empirische wetenschap
o Is een toegepaste vorm vd psychologie: toegepast op gedrag en functioneren van alle rechtssubjecten,
en op professionals die werkzaam zijn in de strafrechtketen
o Gebruik van alle onderzoeksmethodes die in de sociale wetenschappen gangbaar zijn
• In een zuiver experimenteel ontwerp (design) is er sprake van een voormeting en een nameting. Bij de
experimentele groep vindt een manipulatie plaats, bij de controlegroep niet
• In kaart brengen van bepaalde fenomenen/praktijken
o We weten niet opvoorhand dat een misdrijf gaat gebeuren, kunnen ons niet opvoorhand klaarhouden
om te observeren, filmen -> Werkelijkheid benaderen door dingen in scene te zetten
• Op basis van het systematisch bestuderen ervan
• Systematisch: op basis van een methode
o Gestandaardiseerde manier om fenomenen te bestuderen
o Gestructureerd, via bepaalde systematiek te werk gaan
o Objectief
▪ Hoe ga je zeggen of het een goed of slecht verhoor was -> criteria opstellen
3
C01B5A
2024-2025
KU LEUVEN
,DEEL I. EEN KORTE INLEIDING IN DE (RECHTS)PSYCHOLOGIE
1. Een schets van de (rechts)psychologie HB H1, H2 & H3
1.1. De oorsprong en geschiedenis van voor het recht relevante psychologie
Niet nieuw, lange traditie
Duitse roots: William Stern en Hugo Münsterberg
Focus op feilbaarheid geheugen van getuigen en hun verklaringen (mock crime?)
• William Stern: als hoogleraar verbonden aan verschillende Duitse universiteiten, gevlucht nr de VS
o Paste zijn kennis toe op getuigenverklaringen
o Laboratoriumstudies, verder aanscherpen met mock crimes
o Was ook getuigendeskundige voor Duitse rechtbanken
• Hugo Munsterberg: boek uitgebracht met inzichten van Stern maar plagiaat, mensen dachten dat hij een
belangrijk persoon was in de VS maar was niet zo. De toon waarop hij schreef -> scherpe uitspraken over
juristen, denigrerend
Grootste basis gaat over geheugen, getuigenverklaringen -> pas later meer domeinen
Psychologie en recht, niet evident
• Verschil in taal, uiteenlopende begrippen binnen verschillende disciplines
• Verschil in perspectief
• Belang van rechtsbescherming
o Maatregelen tot bescherming burgers kunnen de waarheidsvinding in de weg staan
o Onrechtmatig verkregen bewijs
• Ter illustratie: herkenningsprocedures ten behoeve van de identificatie van de dader
o dubbelblindregel
• Ter illustratie: mr. Big: een verdachte wordt ingelijfd in een gefingeerde, door opsporingsautoriteiten
opgezette criminele organisatie met als doel om hem binnen die context te bewegen tot het afleggen
van een bekennende verklaring ten overstaan van de grote baas van die organisatie
Clash:
• Descriptief (data) vs prescriptief (regels) karakter
o Prescriptief: Anticiperen op gedrag dat nog moet komen
o Psychologie: beschrijven wat er zich afspeelde = descriptief, houdt zich bezig met hoe mensen
zich daadwerkelijk gedragen, hoe beslissingen worden genomen en welke rol de normatieve
rechtsregels daarin spelen
• Onzekerheid (waarschijnlijkheden) en onduidelijkheden vs. zekerheid en duidelijkheid
• Globale focus/groepsniveau/gemiddelden vs individuele gevallen
o Niet simpel om die info te meten en in kaart te brengen, rechtenstudenten =/ kinderen,
grootouder
• Directional condition-probleem
o Wat is de kans dat iemand op een bepaalde manier gaat reageren, gegeven deze
afstand/lichtomstandigheden
1
, o In het recht gaat het omgekeerd, je hebt de uitkomst, je gaat kijken wat er daarvoor is gebeurd
=/ psychologie
o Het directional condition probleem houdt in dat rechtspsychologisch onderzoek zich vooral richt
op het schatten van de kans dat een specifieke respons optreedt in aan- of afwezigheid van
een specifieke stimulus, terwijl de rechter in een concrete zaak precies het omgekeerde doet
o De rechter zal veelal willen weten wat de waarschijnlijkheid is geweest van een bepaalde
stimulus gegeven een bepaalde respons
1.2. Rechtspsychologie als één van de verschillende op het recht toegepaste en voor het recht relevante
psychologische disciplines
Vooral onderscheid tss aantal disciplines van belang
• Forensisch psychologen passen klinische psychologie toe op individuen in een gerechtelijke context
o Richt zich specifiek op mogelijke stoornissen, toerekeningsvatbaarheid en recidiverisico van
verdachten
o Dit leidt tot diagnoses die een rol kunnen spelen bij rechterlijke oordelen over schuld en straf
• Rechtspsychologen kijken vanuit de cognitieve psychologie en de functieleer naar het gedrag van
mensen dat onder invloed van het recht zou moeten staan
o Buigt zich over de rol van algemeen menselijke functies zoals waarnemen, zich herinneren en
beslissen
o Het is een toegepaste wetenschap waarbij kennis die verworven is uit relevant psychologisch
empirisch onderzoek wordt toegepast op het recht
o Experimentele benadering overheerst
o Allerlei psychologische verschijnselen die voor gedrag en beslissen in juridische context
relevant zijn, worden door, middel van laboratorium- en veldexperimenten onderzocht, waarna
de relevantie van de bevindingen voor de rechtspraktijk wordt uitgelegd
1.3. De doelstellingen en reikwijdte van de rechtspsychologie
Bestuderen van allerhande menselijke processen
• Gedrag onder “controle” van het recht
• Invloeden (welke en hoe)
Sterke focus op tekortkomingen/valkuilen bij bewijsgaring en justitiele besluitvorming
Doelstellingen
2
, • Informeren van juridische procedures en beslissingen
• Best practices en te vermijden praktijken in kaart brengen
Brede focus
Vooral ontwikkeld op het domein van het strafprocesrecht
• Bewijsgaring
• Besluitvorming
Maar ook andere rechtsdomeinen (extra teksten)
Verschillende rollen voor rechtspsychologen
• Wetenschappelijk onderzoek – descriptief, verklarend, evaluatief (hervorming)
• Getuigendeskundigenexpertise
• Adviserende rol (beleid)
• Adviserende rol (beleid)
1.4. De context en doorwerking van het rechtspsychologische onderzoek
• Vooral angelsaksische traditie
o Verhoortechnieken, … VS =/ Belgie
o Resultaten in die context interpreteren
• Minder sterk ontwikkeld in continentale landen, toegenomen wisselwerking
• Impact op invulling van het gevoerde onderzoek & geldigheid van de onderzoeksbevindingen
• Sterke groei tijdens afgelopen decennia wereldwijd
• Maar beperkte implementiatie in de praktijk
o Wat gebeurd er met alle inzichten die we hebben? Houdt politie er rekening mee? Staat nog niet ver,
hervormingen vinden plaats nr aanleiding van zaken die grondig mis zijn gegaan. MAAR er zijn veel
zaken die gebeuren die moeilijk in regels te gieten zijn
2. De binnen de (rechts)psychologie gehanteerde methoden en technieken van onderzoek HB H2 & H3 (p64 ev)
2.1. De rechtspsychologie als empirische wetenschap
• Itt de normatieve rechtswetenschap is de rechtspsychologie bij uitstek een empirische wetenschap
o Is een toegepaste vorm vd psychologie: toegepast op gedrag en functioneren van alle rechtssubjecten,
en op professionals die werkzaam zijn in de strafrechtketen
o Gebruik van alle onderzoeksmethodes die in de sociale wetenschappen gangbaar zijn
• In een zuiver experimenteel ontwerp (design) is er sprake van een voormeting en een nameting. Bij de
experimentele groep vindt een manipulatie plaats, bij de controlegroep niet
• In kaart brengen van bepaalde fenomenen/praktijken
o We weten niet opvoorhand dat een misdrijf gaat gebeuren, kunnen ons niet opvoorhand klaarhouden
om te observeren, filmen -> Werkelijkheid benaderen door dingen in scene te zetten
• Op basis van het systematisch bestuderen ervan
• Systematisch: op basis van een methode
o Gestandaardiseerde manier om fenomenen te bestuderen
o Gestructureerd, via bepaalde systematiek te werk gaan
o Objectief
▪ Hoe ga je zeggen of het een goed of slecht verhoor was -> criteria opstellen
3
