DOCENTENHANDLEIDING
Maatschappijwetenschappen
havo opdrachtenboek deel 1
Versie 12 oktober 2022,
Dubbel gecontroleerd en gecorrigeerd
,Voorwoord
Beste collega,
Voor u ligt de docentenhandleiding bij de tweede, geheel herziene druk van het
maatschappijwetenschappen havo opdrachtenboek deel 1. Hierin vindt u niet alleen de
voorbeeldantwoorden op de opdrachten, maar ook een inleiding waarin we een aantal
nieuwe onderdelen uit het opdrachtenboek toelichten.
Met deze handleiding hopen we u als docent werk uit handen te nemen waardoor u meer tijd
overhoudt voor datgene waar het om draait: het begeleiden van uw leerlingen. Heeft u
vragen, opmerkingen of ideeën ten aanzien van deze methode dan hopen we dat u contact
met ons opneemt. Samen bouwen we aan - volgens ons - een van de mooiste vakken in het
voortgezet onderwijs. Een vak om verleden, heden en toekomst te begrijpen.
We wensen u veel plezier met de voorbereiding en uitvoering van uw lessen.
Maarten van Heijningen, Tim Immerzeel, Ben Kraaijeveld, Marieke Spoelman, Durk van der
Veen, Wouke Gerritsma en Marco Veldman
Seneca Burgerschap
Mail svp naar voor het melden van verbeterpunten, wensen of
aangeven wat u het meest nuttig vindt zodat we beter afgestemd zijn op uw wensen.
PS: voor leerlingen is een belangrijke zin toegevoegd die aansluit bij de rapporten van de
commissies Snabel en de doelen van het vak MAW:
Het is niet noodzakelijk en uiteindelijk zelfs niet wenselijk om steeds een hele definitie uit te
schrijven. Dit levert ook geen punten op bij een eindexamen. Maar misschien wilt u dit
expres wel bij een eerste toets.
Het voordeel van alles opschrijven is wel dat je als leerling dan makkelijker kunt zien welke
woorden (elementen) uit de omschrijving/definitie te gebruiken zijn in je antwoord. Maar het
gaat uiteindelijk om het antwoord dat een combinatie is van een deel van het concept
(begrip) met een deel van de context (bron) en uiteraard een verband daartussen. Plus
uiteraard het beantwoorden van de vraag.
Docentenhandleiding MAW havo tweede editie 12-10-2022, pagina 2
,Inhoudsopgave
Inhoudsopgave ...................................................................................................................... 3
Inleiding ................................................................................................................................. 4
Hoofdstuk 1: De samenleving en het individu ........................................................................ 7
§ 1.1 Identiteit .................................................................................................................... 7
§ 1.2 Socialisatie .............................................................................................................. 11
§ 1.3 Cultuur .................................................................................................................... 17
§ 1.4 Acculturatie en subculturen ..................................................................................... 22
Hoofdstuk 2: De samenleving en bindingen......................................................................... 28
§ 2.1 Groepsvorming ....................................................................................................... 28
§ 2.2 Sociale cohesie ....................................................................................................... 33
§ 2.3 Sociale instituties .................................................................................................... 39
§ 2.4 Cultuurdimensies .................................................................................................... 43
Hoofdstuk 3: De samenleving en verschillen ....................................................................... 49
§ 3.1 Sociale ongelijkheid ................................................................................................ 49
§ 3.2 Macht ...................................................................................................................... 52
§ 3.3 Gezag ..................................................................................................................... 58
§ 3.4 Samenwerking en conflict ....................................................................................... 61
Hoofdstuk 4: Politiek in theorie ............................................................................................ 70
§ 4.1 Staatsvorming ......................................................................................................... 70
§ 4.2 Politieke socialisatie ................................................................................................ 75
§ 4.3 Ideologieën ............................................................................................................. 78
§ 4.4 Politieke institutie .................................................................................................... 83
Hoofdstuk 5: Onderzoeksvaardigheden ............................................................................... 90
§ 5.1 Een onderzoekende houding: uitgangspunten en meetinstrumenten ...................... 90
§ 5.2 Onderzoeksopzet: variabelen en hypothesen ......................................................... 94
§ 5.3 Zorgvuldig operationaliseren: indicatoren en categorieën ....................................... 98
§ 5.4 Samenhang ontdekken: correlatie en causaliteit ................................................... 102
BIJLAGE ........................................................................................................................ 108
Docentenhandleiding MAW havo tweede editie 12-10-2022, pagina 3
, Inleiding
In de herziene editie van het opdrachtenboek
maatschappijwetenschappen hebben we een vijftal
nieuwe elementen toegevoegd, te weten het
stappenplan formuleren, de symbolen bij de
opdrachten en specifiek het symbool
‘docentenhandleiding’. Ook hebben we het onderdeel ‘argumentatie en debat’ toegevoegd
aan ieder hoofdstuk en verder bevat elk hoofdstuk een diagnostische toets.
In de inleiding van deze docentenhandleiding nemen we u graag mee langs deze elementen.
We leggen uit hoe ze in de lespraktijk kunnen worden ingezet en onderbouwen de
didactische meerwaarde die ze volgens ons hebben. In de daaropvolgende hoofdstukken
vindt u niet alleen de antwoorden van de opdrachten, maar ook uitgewerkte lesideeën en
beoordelingsmodellen voor opdrachten die als PO kunnen worden ingezet. Naast deze
docentenhandleiding bieden wij via ons Servicehuis regelmatig nieuwe, actuele opdrachten
aan die aansluiten bij de lesstof.
1. Stappenplan formuleren
Dit begint al bij de inleiding van het
opdrachtenboek: een stappenplan
dat leerlingen steeds weer kunnen
hanteren om helder en bondig hun
antwoorden te formuleren.
De antwoorden in deze
docentenhandleiding zijn ook
zoveel mogelijk op deze manier
uitgewerkt. Hiermee wordt ‘formuleren’ geen lesje op zichzelf, maar veel meer een
vaardigheid die leerlingen door het jaar heen trainen.
Docentenhandleiding MAW havo tweede editie 12-10-2022, pagina 4
Maatschappijwetenschappen
havo opdrachtenboek deel 1
Versie 12 oktober 2022,
Dubbel gecontroleerd en gecorrigeerd
,Voorwoord
Beste collega,
Voor u ligt de docentenhandleiding bij de tweede, geheel herziene druk van het
maatschappijwetenschappen havo opdrachtenboek deel 1. Hierin vindt u niet alleen de
voorbeeldantwoorden op de opdrachten, maar ook een inleiding waarin we een aantal
nieuwe onderdelen uit het opdrachtenboek toelichten.
Met deze handleiding hopen we u als docent werk uit handen te nemen waardoor u meer tijd
overhoudt voor datgene waar het om draait: het begeleiden van uw leerlingen. Heeft u
vragen, opmerkingen of ideeën ten aanzien van deze methode dan hopen we dat u contact
met ons opneemt. Samen bouwen we aan - volgens ons - een van de mooiste vakken in het
voortgezet onderwijs. Een vak om verleden, heden en toekomst te begrijpen.
We wensen u veel plezier met de voorbereiding en uitvoering van uw lessen.
Maarten van Heijningen, Tim Immerzeel, Ben Kraaijeveld, Marieke Spoelman, Durk van der
Veen, Wouke Gerritsma en Marco Veldman
Seneca Burgerschap
Mail svp naar voor het melden van verbeterpunten, wensen of
aangeven wat u het meest nuttig vindt zodat we beter afgestemd zijn op uw wensen.
PS: voor leerlingen is een belangrijke zin toegevoegd die aansluit bij de rapporten van de
commissies Snabel en de doelen van het vak MAW:
Het is niet noodzakelijk en uiteindelijk zelfs niet wenselijk om steeds een hele definitie uit te
schrijven. Dit levert ook geen punten op bij een eindexamen. Maar misschien wilt u dit
expres wel bij een eerste toets.
Het voordeel van alles opschrijven is wel dat je als leerling dan makkelijker kunt zien welke
woorden (elementen) uit de omschrijving/definitie te gebruiken zijn in je antwoord. Maar het
gaat uiteindelijk om het antwoord dat een combinatie is van een deel van het concept
(begrip) met een deel van de context (bron) en uiteraard een verband daartussen. Plus
uiteraard het beantwoorden van de vraag.
Docentenhandleiding MAW havo tweede editie 12-10-2022, pagina 2
,Inhoudsopgave
Inhoudsopgave ...................................................................................................................... 3
Inleiding ................................................................................................................................. 4
Hoofdstuk 1: De samenleving en het individu ........................................................................ 7
§ 1.1 Identiteit .................................................................................................................... 7
§ 1.2 Socialisatie .............................................................................................................. 11
§ 1.3 Cultuur .................................................................................................................... 17
§ 1.4 Acculturatie en subculturen ..................................................................................... 22
Hoofdstuk 2: De samenleving en bindingen......................................................................... 28
§ 2.1 Groepsvorming ....................................................................................................... 28
§ 2.2 Sociale cohesie ....................................................................................................... 33
§ 2.3 Sociale instituties .................................................................................................... 39
§ 2.4 Cultuurdimensies .................................................................................................... 43
Hoofdstuk 3: De samenleving en verschillen ....................................................................... 49
§ 3.1 Sociale ongelijkheid ................................................................................................ 49
§ 3.2 Macht ...................................................................................................................... 52
§ 3.3 Gezag ..................................................................................................................... 58
§ 3.4 Samenwerking en conflict ....................................................................................... 61
Hoofdstuk 4: Politiek in theorie ............................................................................................ 70
§ 4.1 Staatsvorming ......................................................................................................... 70
§ 4.2 Politieke socialisatie ................................................................................................ 75
§ 4.3 Ideologieën ............................................................................................................. 78
§ 4.4 Politieke institutie .................................................................................................... 83
Hoofdstuk 5: Onderzoeksvaardigheden ............................................................................... 90
§ 5.1 Een onderzoekende houding: uitgangspunten en meetinstrumenten ...................... 90
§ 5.2 Onderzoeksopzet: variabelen en hypothesen ......................................................... 94
§ 5.3 Zorgvuldig operationaliseren: indicatoren en categorieën ....................................... 98
§ 5.4 Samenhang ontdekken: correlatie en causaliteit ................................................... 102
BIJLAGE ........................................................................................................................ 108
Docentenhandleiding MAW havo tweede editie 12-10-2022, pagina 3
, Inleiding
In de herziene editie van het opdrachtenboek
maatschappijwetenschappen hebben we een vijftal
nieuwe elementen toegevoegd, te weten het
stappenplan formuleren, de symbolen bij de
opdrachten en specifiek het symbool
‘docentenhandleiding’. Ook hebben we het onderdeel ‘argumentatie en debat’ toegevoegd
aan ieder hoofdstuk en verder bevat elk hoofdstuk een diagnostische toets.
In de inleiding van deze docentenhandleiding nemen we u graag mee langs deze elementen.
We leggen uit hoe ze in de lespraktijk kunnen worden ingezet en onderbouwen de
didactische meerwaarde die ze volgens ons hebben. In de daaropvolgende hoofdstukken
vindt u niet alleen de antwoorden van de opdrachten, maar ook uitgewerkte lesideeën en
beoordelingsmodellen voor opdrachten die als PO kunnen worden ingezet. Naast deze
docentenhandleiding bieden wij via ons Servicehuis regelmatig nieuwe, actuele opdrachten
aan die aansluiten bij de lesstof.
1. Stappenplan formuleren
Dit begint al bij de inleiding van het
opdrachtenboek: een stappenplan
dat leerlingen steeds weer kunnen
hanteren om helder en bondig hun
antwoorden te formuleren.
De antwoorden in deze
docentenhandleiding zijn ook
zoveel mogelijk op deze manier
uitgewerkt. Hiermee wordt ‘formuleren’ geen lesje op zichzelf, maar veel meer een
vaardigheid die leerlingen door het jaar heen trainen.
Docentenhandleiding MAW havo tweede editie 12-10-2022, pagina 4
